Κοινωνικό Σχολείο: Το Σχολείο που προλαμβάνει και δημιουργεί

Ενεργή ήταν η συμμετοχή της Περιφερειακής Διεύθυνσης Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ν. Αιγαίου στο 5ο Πανελλήνιο Συνέδριο Πρόληψης και Προαγωγής Υγείας στην Ερμούπολη, το οποίο συνδιοργάνωσε μαζί με το Γενικό Νοσοκομείο Σύρου, το Δήμο Σύρου – Ερμούπολης και την Περιφέρεια Ν. Αιγαίου.

Το κοινό του Συνεδρίου είχε την ευκαιρία να ενημερωθεί για προγράμματα πρόληψης εξαρτησιογόνων ουσιών, ατυχημάτων, του ιού των ανθρώπινων θηλωμάτων και του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας, τα οποία διοργανώθηκαν σε σχολεία των Κυκλάδων, αλλά και για τις προκλήσεις-προσκλήσεις-προλήψεις του διαδικτύου.

Τον ρόλο του Κοινωνικού Σχολείου, ενός σχολείου που προλαμβάνει και δημιουργεί, παρουσίασε ο Περιφερειακός Διευθυντής Εκπαίδευσης Ν. Αιγαίου, Διονύσης Μεσσάρης.

Σχολείο ανοιχτό στη ζωή και στη δράση

“Η σημερινή εκπαίδευση οφείλει να ανταποκρίνεται στις ανάγκες του μέλλοντος, ενός μέλλοντος που σήμερα είναι αδύνατο να συλλάβουμε. Κανείς δεν ξέρει σε ποιόν κόσμο θα ζήσουν τα παιδιά μετά από 5, 10, 20 ή περισσότερα χρόνια. Τι εκπαίδευση χρειάζεται ο σημερινός μαθητής της πρώτης δημοτικού ώστε να μπορέσει να ζήσει μια δημιουργική ζωή σε ένα κόσμο που δεν γνωρίζουμε και σε πολλές περιπτώσεις δεν μπορούμε να προβλέψουμε;

Επομένως οι σημερινοί μαθητές μας χρειάζεται να πάρουν εφόδια και να αποκτήσουν δεξιότητες ζωής ώστε να μπορούν να λύνουν προβλήματα, να συνεργάζονται, να επικοινωνούν, να παίρνουν αποφάσεις, να υλοποιούν στόχους. Οι γνώσεις απαξιώνονται πολύ γρήγορα στη σημερινή πραγματικότητα και η αποθήκευσή τους με τη χρήση δασκαλοκεντρικών μεθόδων μειώνει τη δημιουργική δυνατότητα των μαθητών.

Η χώρα μας έχει ανάγκη από Εκπαίδευση που θα αναγνωρίζει στα παιδιά τις δημιουργικές τους ικανότητες, τη διαφορετικότητα, θα τα βοηθάει να αλληλεπιδρούν, θα τα αφήνει να πειραματίζονται, να νοιώθουν ικανοποίηση από τη δημιουργία και τη συνεργασία .

Ας δώσουμε ευκαιρίες στους μαθητές

Ένα νέο, καινοτόμο και αποτελεσματικό Εκπαιδευτικό Σύστημα, προσανατολισμένο στις παραπάνω αρχές, προϋποθέτει συνεχή σχεδιασμό και ανατροφοδότηση σε όλα τα επίπεδα, ακόμα και σε επίπεδο εκπαιδευτικής ώρας. Η φιλοσοφία του σχολείου αυτού συμπυκνώνεται στην απλή φράση "να δώσουμε την ευκαιρία στους μαθητές να επεξεργαστούν και να ανακαλύψουν τον κόσμο ακολουθώντας τις δικές τους διαδρομές και όχι να τους παρέχουμε έτοιμες απαντήσεις".

Αυτή η κατεύθυνση της εκπαίδευσης απαιτεί την εφαρμογή αποκεντρωμένων μοντέλων, που βασίζονται σε πραγματική ενεργοποίηση και λειτουργία των τοπικών κοινωνιών.

Η κοινωνία είναι αυτή που με τον τρόπο λειτουργίας της αρρωσταίνει, θεραπεύει, ή προστατεύει τα μέλη της. H χαρά και η υγεία ή αντίστοιχα η παθογένειά μας ορίζεται και αναδεικνύεται μέσα στο πλαίσιο αλληλεπίδρασής μας με την κοινωνία.

Οι δυνατότητες παρέμβασης που έχουμε εμείς ως εκπαιδευτικοί και γονείς ποιες είναι; Η ενίσχυση της προσωπικότητας των παιδιών καθώς και η βελτίωση του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο διαμορφώνονται- Το κοινωνικό πλαίσιο (οικογένεια, σχολείο, κοινότητα) είναι αυτό που διευκολύνει την πορεία προς τις εξαρτήσεις ή την αναστέλλει. Σε μια κοινωνία όπου ευνοείται και κυριαρχεί η εξαρτητική υπερκαταναλωτική σχέση, πολλοί πολίτες λειτουργούν με εξαρτητικές συμπεριφορές, απλά κάποιες εξαρτήσεις είναι πιο εμφανείς ή περισσότερο επικίνδυνες.

Δεν είναι οι ουσίες, οι σχέσεις και οι συμπεριφορές που οδηγούν στην εξάρτηση, αλλά η θέση που κατέχουν στη ζωή μας – ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε την αναγκαιότητα ύπαρξής τους στη ζωή μας. Αν τις χρησιμοποιούμε ή μας χρησιμοποιούν- Αν μας διευκολύνουν στη ζωή μας ή γίνονται το νόημα της ζωής μας-

Η εξάρτηση από το διαδίκτυο είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα που μπορεί να οδηγήσει σε ακραία αποξένωση του ανθρώπου, ανάλογα με τη χρήση.

Η πρόληψη για να έχει αξία και να είναι αποτελεσματική, πρέπει να στοχεύει στην ενίσχυση της προσωπικότητας του νηπίου, του παιδιού, του εφήβου, αλλά και του ενήλικα, ώστε να αποκτήσει δεξιότητες ζωής για να πραγματώνει τα όνειρά του και να βρίσκει την ευτυχία σ αυτό που είναι και όχι σε αυτό που προσδοκά να αποκτήσει.

Η πρόληψη διαμορφώνεται βάσει των αναγκών του ατόμου- η ζεστή αγκαλιά της μητέρας- η θαλπωρή της οικογένειας προφυλάσσει- γίνεται όμως πολύ συχνά και ασφυκτική, όταν παραγνωρίζει/αγνοεί την ανάγκη αυτονομίας και ελεύθερης έκφρασης του νηπίου, του παιδιού, του εφήβου.

Όση προσπάθεια κι αν γίνει σε ατομικό επίπεδο ενίσχυσης της προσωπικότητας των νέων, τα αποτελέσματα θα παραμένουν μικρά, αν το πλαίσιο συνεχίζει να λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο, ακυρώνοντας δηλαδή όλες τις προσπάθειες σε προσωπικό επίπεδο. Πολλές φορές ζητάμε από τους νέους να αλλάξουν χωρίς οι ίδιοι εμείς, οι ενήλικες, να ξεβολευτούμε από τα νοσογόνα πλαίσια.

Προτεραιότητα για βελτίωση έχουν η ομάδα των γονέων και των εκπαιδευτικών. Οι ενήλικες διαμορφώσαμε τα πλαίσια που αρρωσταίνουν τα παιδιά και εμείς πρέπει να αλλάξουμε τις συμπεριφορές και δράσεις μας.

Τα κοινωνικά πλαίσια αλλάζουν πολύ αργά και δύσκολα γιατί αποτελούν συνισταμένη των ατομικών πλαισίων, και ενώ όλοι συμφωνούν, συχνά κατρακυλούν στην ίδια συμπεριφορά με την ίδια ή τροποποιημένη μορφή. Για το λόγο αυτό βλέπουμε δασκάλους που κάνουν σκληρό αγώνα με μικρά αποτελέσματα. Υπάρχουν δύο βασικές κατηγορίες πλαισίων. Η μία κατηγορία είναι αυτή των θεσμικών πλαισίων για τα οποία υπάρχει ένα νομοθετικό πλαίσιο λειτουργίας. Για παράδειγμα υπάρχει ένα νομοθετικό πλαίσιο για τη λειτουργία των σχολικών μονάδων, της κυκλοφορίας, της ηχορύπανσης, της λειτουργίας των χώρων διασκέδασης κλπ.

Η υπάρχουσα νομοθεσία κρίνεται σε μερικά ικανοποιητική σε μεγάλο βαθμό, σε άλλα λιγότερο, αλλά εκεί που πάσχουμε είναι στην τήρηση των νόμων. Η τήρηση των θεσμικών πλαισίων εξαρτάται από τις υπηρεσίες και τους πολίτες και ο μόνος τρόπος θα ήταν η συνεργασία των δύο πλευρών-

Η αρνητική διάθεση συνεργασίας να νοιώσουμε πολίτες, αλλά και να αντιμετωπιστούμε ως πολίτες μιας δημοκρατικής κοινωνίας προέρχεται από την έλλειψη εμπιστοσύνης και χρηστής διοίκησης για πολλά-πολλά χρόνια. Στην πλειοψηφία των πολιτών διαμορφώθηκε η στάση ότι το θεσμικό πλαίσιο δε με προστατεύει αλλά με τιμωρεί.

Μερικά παραδείγματα: Οδήγηση χωρίς κράνος, γονείς που μεταφέρουν παιδιά σε μηχανάκια χωρίς καμία προφύλαξη, στα αυτοκίνητα τα βάζουν στα μπροστινά καθίσματα, καπνίζουν μέσα στα αυτοκίνητα, χρησιμοποιούν το κινητό κατά την οδήγηση, ανήλικοι που καταναλώνουν αλκοόλ , τα πεζοδρόμια καλύπτονται από αυτοκίνητα, μη τήρηση κανόνων ασφαλείας σε χώρους συνάθροισης νέων (παιχνιδιού)

Οι πολίτες δεν αντιλαμβάνονται το πλαίσιο ως προστασία αλλά ως τιμωρία. Για το λόγο αυτό πολλοί οδηγοί που προπορεύονται ενημερώνουν τους άλλους που τρέχουν αναβοσβήνοντας τα φώτα για να μην τους γράψει η τροχαία που ελέγχει την ταχύτητα των αυτοκινήτων.

Δυστυχώς αυτό το μοντέλο διαπαιδαγωγεί και τα νέα παιδιά στη νοοτροπία της μη πρόληψης. Ακυρώνονται ταυτόχρονα και οι προσπάθειες των εκπαιδευτικών που εκπαιδεύουν τα παιδιά στην κυκλοφοριακή αγωγή ,στη στάση τους για τις ουσίες, στην προστασία του περιβάλλοντος κλπ. Όσο κι αν προσπαθούν οι εκπαιδευτικοί, αν τα παιδιά βιώνουν μια διαφορετική πραγματικότητα, τότε θα συμπεριφερθούν και αυτά ανάλογα και στην εφηβεία τους ακόμα πιο ακραία.

Τι γίνεται όμως με την άλλη κατηγορία των πλαισίων, αυτών των άτυπων και φυσικών ομάδων, όπως της οικογένειας, των συλλόγων γονέων, εκπαιδευτικών κλπ. τα πλαίσια λοιπόν των υποσυστημάτων; Και εδώ η κατάσταση με μικρές εξαιρέσεις δεν είναι καλύτερη.

Οι γονείς ανταγωνίζονται μεταφέροντας τα παιδιά από το ένα φροντιστήριο στο άλλο, τα εφοδιάζουν από πολύ νωρίς με κινητό, τα ανταμείβουν με υλικά αγαθά, τους ενισχύουν τον εγωισμό προδιαγράφοντας το μέλλον των παιδιών τους-

Ο υπερκαταναλωτισμός των υλικών αγαθών ανάγεται σε καταναλωτισμό συναισθημάτων και σκέψεων, που κατακλύζουν τους νέους σήμερα αφού εμμένουν στην ποσότητα και όχι στην ποιότητα. Πράξεις και σκέψεις αξιολογούνται απλώς με το πάτημα ενός κουμπιού, με ένα like..

Σπάνια ανταποκρινόμαστε στις ανάγκες, τις ικανότητες και τα ενδιαφέροντα των παιδιών, αλλά λειτουργούμε με βάση τις απαιτήσεις του υπερκαταναλωτικού μοντέλου. Εκπαιδεύουμε τα παιδιά να προσδοκούν την ευτυχία από αυτά που έχουν ή θα αποκτήσουν και όχι από αυτό που θα είναι ως προσωπικότητες.

Απαιτείται να δώσουμε ευκαιρία στους εαυτούς μας για αυτογνωσία και επανακαθορισμό του του ρόλου μας ως γονείς.

Παρόμοια κατάσταση επικρατεί και στο σχολικό περιβάλλον. Οι γονείς δεν επενδύουν σε μια καλή σχέση γονιών και εκπαιδευτικών προς όφελος των παιδιών, αλλά κινούνται στη λογική της αύξησης των παροχών στα παιδιά και στην υποδαύλιση ανταγωνισμών για προσωπική προβολή. Δεν καταβάλλουν προσπάθεια βελτίωσης των πλαισίων αλλά χρησιμοποιούν τα πλαίσια για ιδιοτελείς σκοπούς, δίνοντας λάθος παράδειγμα στα παιδιά. Αλλά πολλές φορές και ο τρόπος λειτουργίας των σχολικών μονάδων δεν προάγει τη συνεργασία, την αλληλοϋποστήριξη και τη διαμόρφωση παιδαγωγικού κλίματος, αισιοδοξίας και δημιουργικότητας.

Όλοι έχουμε εμπειρίες σχολείων που λειτουργούν καλά καθώς και σχολείων που κάνουν θαύματα, γιατί έχουν έναν καλό Διευθυντή, έναν καλό Σύλλογο εκπαιδευτικών και γονέων με καλές σχέσεις.

Είναι σαφές ότι το μεγαλύτερο μέρος της ευθύνης καλής λειτουργίας των μικρών πλαισίων ανήκει σε εμάς που ανήκουμε ή έχουμε την ευθύνη λειτουργίας των πλαισίων. Είναι δική μας επιλογή, αν θα συνεργαστούμε σε μια δημιουργική ομάδα ή θα αναλωνόμαστε σε ατομικές, εγωιστικές προσπάθειες που ευνοούν τη γενικότερη διαλυτική κατάσταση.

Η άποψή μου είναι ότι η σχέση κοινωνίας και σχολείου καθώς και κοινωνίας και φορέων πρόληψης δεν είναι απλά σε κρίση- αλλά εν γένει δεν υπάρχει, εάν εξαιρέσουμε μερικά φωτεινά παραδείγματα.

Ποιος είναι ο ρόλος των στελεχών της εκπαίδευσης σε αυτή την κοινωνική πραγματικότητα; Η κατάσταση αυτή πολλές φορές μας τρομάζει δεν τολμάμε να την αγγίξουμε, να αναζητήσουμε δηλαδή και να διακρίνουμε τα βαθύτερα αίτια.

Αν θέλουμε όμως να δώσουμε προοπτική στην πρόληψη και τη δημιουργία αλλά και στη δουλειά μας, είμαστε υποχρεωμένοι, στο μέτρο των δυνατοτήτων μας, να βελτιώσουμε τη λειτουργία των πλαισίων, ώστε να αποτελεί κεντρικό σκοπό όλων των δράσεων και των προγραμμάτων που υλοποιούμε.

Εμείς ερχόμαστε σε επαφή με τα πλαίσια του σχολείου, της οικογένειας και σε κάποιο βαθμό με την κοινωνία μέσα από πλήθος ατομικών ή ομαδικών συμμετοχών και δράσεων.

Οφείλουμε να συμβάλουμε σε αλλαγές των πλαισίων που ερχόμαστε σε επαφή, τα οποία αποτελούν τεμνόμενους κύκλους και συγκοινωνούντα δοχεία.

Είναι σημαντικό να εκπαιδεύουμε τους γονείς να καταλάβουν και να αλλάξουν συμπεριφορές και στάσεις, που αναφέραμε παραπάνω πχ. Να τους υποστηρίξουμε πρακτικά και όχι θεωρητικά, να διαμορφώσουν ένα πλαίσιο λειτουργίας της οικογένειας, ώστε η σχέση των παιδιών με την κατανάλωση να μη γίνεται αυτοσκοπός, αλλά τα προϊόντα και οι παροχές να χρησιμοποιούνται προς όφελος της προσωπικής εξέλιξης –.

Ζητούμενο ένα ευέλικτο και εξωστρεφές σχολείο

Να συνεργάζονται με τους άλλους γονείς και τους εκπαιδευτικούς ώστε όλοι μαζί να δίνουν παραδείγματα συνεργασίας στα παιδιά τους. Μέσα από τη συνεργασία των εκπαιδευτικών με τους γονείς είναι πιθανό να έχουμε θετικά αποτελέσματα στη βελτίωση και καλύτερη λειτουργία των ευρύτερων θεσμικών και κοινωνικών πλαισίων. πχ. σε κοινές δραστηριότητες που αποσκοπούν στη βελτίωση κοινωνικών υποδομών, όπως κυκλοφοριακό, παιδικές χαρές, βιβλιοθήκες, αθλητικούς χώρους, σχολικούς χώρους, χώρους διασκέδασης και τόσα άλλα.

Το ζητούμενο είναι ένα ευέλικτο και εξωστρεφές σχολείο που ανταποκρίνεται στις ανάγκες της κοινωνίας και δημιουργεί κριτικά σκεπτόμενους πολίτες με δεξιότητες, γνώσεις, ταλέντα, προσαρμοστικότητα, αυτοπεποίθηση και αυτοπειθαρχία. Το σύγχρονο, ανοιχτό και δημοκρατικό σχολείο στοχεύει στο να αποτελέσει συνδετικό κρίκο ανάμεσα στην τοπική κοινωνία και τη σχολική μονάδα.

Να φέρει κοντά δημόσιους οργανισμούς κοινής ωφέλειας, την τοπική αυτοδιοίκηση, τους γονείς, έτσι ώστε να προσφέρουν υποστηρικτικές υπηρεσίες και να δίνουν ευκαιρίες στα παιδιά, στην οικογένεια, στην τοπική κοινωνία, πριν, κατά τη διάρκεια και μετά το σχολικό ωράριο. Να δραστηριοποιήσει τη γειτονιά και την τοπική κοινωνία γύρω από το σχολείο. Να βοηθά τους γονείς να επιμορφώνονται διαρκώς και να βρίσκονται πλάι στο παιδί σε όλα τα στάδια της δικής του εκπαιδευτικής αγωγής. Να παρέχει στα παιδιά ικανότητα ευέλικτης και σύνθετης σκέψης, συνδυαστικές και επικοινωνιακές ικανότητες, πάθος για μάθηση και ικανότητα εφαρμογής των γνώσεων στην πράξη, ώστε να αντιμετωπίσουν τη σύγχρονη πραγματικότητα.

Η βασική αρχή που διέπει κάθε διοικητική μας ενέργεια είναι:

“Η διοίκηση πρέπει να υποστηρίζει την εκπαίδευση”.

Όπως διαπιστώνεται από τη μέθοδο διοίκησης, τον επιχειρησιακό σχεδιασμό που εφαρμόσαμε καθώς και από τα αποτελέσματα, σε κάθε βήμα του διοικητικού μας έργου υπάρχει η παιδαγωγική-εκπαιδευτική οπτική και στην κατεύθυνση αυτή καθοδηγούνται όλα τα στελέχη της περιοχής ευθύνης μας.

Η στρατηγική αυτή έχει ενισχυθεί με πλήθος ημερίδων, διημερίδων και επιμορφώσεων με τίτλο “Το σχολείο που προλαμβάνει και δημιουργεί”

Η κατεύθυνση του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων για την αξιοποίηση των δράσεων που παρέχονται μέσα από την Πολιτική του “Κοινωνικού Σχολείου” ενσωματώνει το μεγαλύτερο μέρος των προγραμμάτων και δράσεων των σχολικών μονάδων, δίνει δυνατότητες υποστήριξης των εκπαιδευτικών στην ανάληψη πρωτοβουλιών και στηρίζει το σχολείο που παρέχει δεξιότητες ζωής, σχολείο ανοιχτό στη ζωή και τη δράση, το οποίο στοχεύει στη δημιουργία ενεργών πολιτών.