Η Ερμούπολη της Σύρου (1821-1950)*

Κατ’ αρχήν ο ηγετικός ρόλος της Ερμούπολης αποτυπώνεται, σε μεγάλο βαθμό, και στο παραγόμενο έντυπο στην πόλη αυτή. Χάρις στην Ελληνική Βιβλιογραφία του 19ου αιώνα που το Βιβλιολογικό Εργαστήρι «Φίλιππος Ηλιού» ανήρτησε στο διαδίκτυο, μπορούμε να μετρήσουμε ακριβέστερα αυτήν τη βιβλιοπαραγωγή, που ξεπερνά τους 1.500 τίτλους (1.544 ο ακριβής αριθμός). ο αριθμός είναι εντυπωσιακός και κατατάσσει την Ερμούπολη και ως προς αυτήν τη δραστηριότητα μόνο πίσω από την Αθήνα, όσον αφορά το ελληνικό βασίλειο, και την Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη αν αναφερθούμε στον Ελληνισμό γενικότερα.

Η αξιοσημείωτη αυτή εκδοτική δραστηριότητα οφείλεται κατ’ αρχήν στις ανάγκες μιας μεγάλης πόλης που ο πραγματικός πληθυσμός της ξεπερνά, όπως είδαμε, κατά πολύ τις 20.000-25.000 κατοίκους. Μιας πόλης που χρησιμοποιεί το έντυπο στις ποικίλες εκφάνσεις των οικονομικών δραστηριοτήτων της, στις εκπαιδευτικές και διοικητικές της ανάγκες ως περιφερειακής πρωτεύουσας. Ο Ανδρέας Χούμης αποδίδει, μεταξύ άλλων, αυτήν τη βιβλιοπαραγωγή στην «εν γένει κίνησιν των γραμμάτων διά τας χιλιάδας όλας των μαθητών αμφοτέρων των φύλων, οίτινες πανταχόθεν των Ελλην. χωρών ήρχοντο προς εκπαίδευσιν ενταύθα εις τα ιδιωτικά και δημόσια εκπαιδευτήρια».

Πράγματι, ένα σημαντικό τμήμα των τυπωθέντων βιβλίων αφορά την εκπαίδευση. Διδακτικά βιβλία ποικίλης μορφής (αλφαβητάρια, γραμματικές, βοηθήματα για αρχαία ελληνικά και λατινικά, για την εκμάθηση της γαλλικής και ιταλικής γλώσσας, χρηστοήθειες, κείμενα θρησκευτικού περιεχομένου για τους νέους, κλπ.), καθώς και έντυπα χρηστικά στις οικονομικές δραστηριότητες, ποίηση, μυθιστορήματα, ακόμη και κείμενα θεωρητικά δεν

φαίνεται να απευθύνονταν μόνον στην, έστω ευρεία, αγορά της Ερμούπολης αλλά και στους άλλους κατοίκους του ελληνικού κράτους και οπωσδήποτε τους ελληνόφωνους της οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με τα σπουδαιότερα κέντρα της οποίας η πόλη είχε στενές οικονομικές ανταλλαγές.

Από την άλλη, οι έντονες πολιτικές και κομματικές αντιπαραθέσεις, που βρήκαν πρόσφορο έδαφος στο από νωρίς φιλελεύθερο συνταγματικό πλαίσιο του νέου κράτους, είχαν ως αποτέλεσμα όχι μόνο την κυκλοφορία πολλών εφημερίδων με πολιτικούς και άλλους στόχους (οι τίτλοι πλησιάζουν, όπως αναφέρθηκε, τους 170 για τον 19ο αιώνα), αλλά και την πυκνή έκδοση φυλλαδίων όπου καταγράφονταν οι θέσεις των αντιτιθέμενων παρατάξεων. οι αντιπαραθέσεις αυτές ήταν ιδιαίτερα έντονες στις παραμονές των συχνά διενεργούμενων εθνικών εκλογών, και πολλές φορές ακόμη πιο έντονες όταν διακυβεύονταν, κατά την εκλογή των δημοτικών αρχόντων, το κύρος και τα συνδεδεμένα με αυτό ποικίλα συμφέροντα των ηγετικών ομάδων της πόλης.

Η αστική τάξη της Ερμούπολης, παράλληλα, έδειξε συνοχή και συγκεκριμένους στόχους για τη διαμόρφωση ενός πλαισίου κοινωνικής οργάνωσης που δεν θα υστερούσε σε σύγκριση με την πρωτεύουσα αλλά και τις μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις που λειτουργούσαν ως πρότυπο. Στην κατεύθυνση αυτή, η κυκλοφορία εντύπων, σε μετάφραση πολλές φορές, που μετέφεραν αντιλήψεις ευρωπαϊκές και τρόπους ζωής είχαν μεγάλη ζήτηση και τα συριανά τυπογραφεία, που συχνά ασκούσαν και εκδοτικό ρόλο, ανταποκρίθηκαν κατάλληλα. Ανάμεσα σε άλλα, το καλύτερο παράδειγμα που θα μπορούσε να αναφερθεί είναι η πληθώρα των γαλλικών κυρίως διηγημάτων και μυθιστορημάτων που κατακλύζουν, ιδιαίτερα στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, και την εκδοτική αγορά της Ερμούπολης.