Ειδικός σχεδιασμός για ενίσχυση των ΑΠΕ στα νησιά

Σε δημόσια διαβούλευση έχει ήδη τεθεί το θεσμικό πλαίσιο, στο οποίο θα βασιστεί η κατάρτιση του Εδαφικού Σχεδίου Δίκαιης Μετάβασης Νήσων (ΕΣΔΙΜ Νήσων), που αφορά στην ενεργειακή μετάβαση των νησιών από την εξάρτηση στα λιγνιτικά καύσιμα, στην παραγωγή ενέργειας μέσω ΑΠΕ.

Όπως έγινε γνωστό, στη διάθεση των αυτοδιοικητικών αρχών (Δήμων και Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου) βρίσκεται ήδη από τις τελευταίες ημέρες του Απριλίου, έγγραφο που υπογράφεται από τον πρόεδρο της Συντονιστικής Επιτροπής Σχεδίου Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης (ΣΔΑΜ) του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, κ. Κωστή Μουσουρούλη, και αφορά στη συμμετοχή των ενδιαφερόμενων φορέων στη διαβούλευση, αναφορικά με το ΕΣΔΙΜ Νήσων.

Απαίτηση για διαφοροποιημένη στρατηγική σε νησιωτικές περιοχές

Όπως αναφέρει στο υπόμνημά του ο κ. Μουσουρούλης, «η μετάβαση της χώρας στην κλιματική ουδετερότητα υλοποιείται σύμφωνα με τα πρότυπα της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και με τα επιμέρους μέτρα του Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ), το οποίο προβλέπει την πλήρη απόσυρση έως το 2028 των λιγνιτικών μονάδων που συντηρούν σημαντικό όγκο εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO2). Παράλληλα, στον εθνικό σχεδιασμό για την πράσινη μετάβαση, αποτυπώνεται και η ανάγκη σταδιακής παύσης λειτουργίας των ρυπογόνων αυτόνομων ατμοηλεκτρικών σταθμών στα νησιά, εμ παράλληλη υλοποίηση ηλεκτρικών διασυνδέσεων με την ηπειρωτική χώρα και εγκατάσταση μονάδων ΑΠΕ».

Σημειώνεται στην επιστολή, ότι «η κάλυψη των ενεργειακών αναγκών στα νησιά σήμερα γίνεται μέσω πεπαλαιωμένων μονάδων καύσης πετρελαίου ή μαζούτ, διαδικασία που συνεπάγεται σημαντικά υψηλότερο κόστος παραγωγής σε σχέση με την ηπειρωτική Ελλάδα, ενώ εγκυμονεί κινδύνους και για την ενεργειακή ασφάλεια των νήσων, με σημαντικές κοινωνικές και οικονομικές προεκτάσεις σε περίπτωση διακοπής εφοδιασμού. Οι προοπτικές διείσδυσης ΑΠΕ στα νησιά σε συνδυασμό με τις διασυνδέσεις δημιουργούν ευκαιρίες ενεργειακής αυτονομίας και εξαγωγών καθαρής ενέργειας στην ηπειρωτική Ελλάδα. Παράλληλα, συντηρούν σημαντικές προοπτικές για μία αειφόρο ανάπτυξη στους τομείς της ενέργειας, του τουρισμού και της γαλάζιας οικονομίας, οι οποίοι αποτελούν τους κατ’ εξοχήν μετασχηματιζόμενους τομείς από την ενεργειακή μετάβαση των νήσων».

Παράλληλα, επισημαίνεται, ότι «η οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή των συγκεκριμένων εδαφών αποτελεί εθνική προτεραιότητα, η οποία αναγνωρίστηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εντάσσοντας τα νησιά του Βορείου και Νοτίου Αιγαίου και την Κρήτη στις Περιφέρειες προς υποστήριξη από το νέο Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης (Just Transition Fund), επιπρόσθετα των λιγνιτικών περιοχών της Δ. Μακεδονίας και της Μεγαλόπολης. Τόσο ο ενεργειακός σχεδιασμός, όσο και το επιμέρους οικονομικά, κοινωνικά και εδαφικά χαρακτηριστικά των παραπάνω περιοχών απαιτούν μία διαφοροποιημένη στρατηγική για τη δίκαιη μετάβασή τους προς την κλιματική ουδετερότητα. Προς αυτή την κατεύθυνση, ακολουθείται μία προσέγγιση ομαδοποίησης των νήσων δημιουργώντας προϋποθέσεις για τη συντονισμένη αντιμετώπιση περιοχών υπό το πρίσμα κοινών αναγκών και για την εξεύρεση συνεργατικών και συμπληρωματικών λύσεων».

Οι άξονες του σχεδίου

Για να έχουν πρόσβαση στη χρηματοδότηση της Ε.Ε., όπως εξηγείται στην επιστολή, οι εθνικές αρχές πρέπει να συντάξουν Εδαφικά Σχέδια Δίκαιης Μετάβασης Νήσων (ΕΣΔΙΜ Νήσων), τα οποία θα προδιαγράψουν τη στρατηγική και το πλαίσιο για τη χρήση των πόρων σύμφωνα με τους Κανονισμούς που διέπουν τη λειτουργία του Μηχανισμού. Ακολούθως, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα εγκρίνει τα Εδαφικά Σχέδια Δίκαιης Μετάβασης (ΕΣΔΙΜ), που θα υποβληθούν με το ΕΣΠΑ 2021-2027 υπό ένα ενιαίο Πρόγραμμα Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης. Η έγκριση των ΕΣΔΙΜ θα επιτρέψει τη στήριξη επενδύσεων στα οικεία εδάφη και από τους τρεις πυλώνες του ΜΔΜ:

1) Το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης (ΤΔΜ) για την στοχευμένη διάθεση οικονομικών πόρων προς τις περιοχές που επηρεάζονται περισσότερο

2) το Ειδικό Καθεστώς InvestEU για την προσέλκυση ιδιωτικών κεφαλαίων και

3) τη Δανειακή Διευκόλυνση της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων για την υλοποίηση δημοσίων επενδύσεων.

Στην επιστολή επίσης υπογραμμίζεται, ότι για πρώτη φορά οι πρωτοβουλίες της Ε.Ε. για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, την επίτευξη του στόχου της κλιματικής ουδετερότητας και την ανάπτυξη καθαρότερων μορφών ενέργειας δεν αντικατοπτρίζονται μόνο σε στρατηγικά κείμενα, όπως η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, αλλά στηρίζονται χρηματοδοτικά με σκοπό την άμβλυνση των κοινωνικοοικονομικών επιπτώσεων της μετάβασης.

Για το συντονισμό της συμμετοχής και διαβούλευσης των ενδιαφερομένων μερών στη διαδικασία του σχεδιασμού του ΕΣΔΙΜ νήσων συστάθηκε Ομάδα Εργασίας, διασφαλίζοντας τη συμμετοχή των εμπλεκομένων από τις τοπικές κοινωνίες, κατ’ απαίτηση και του Κανονισμού για τη θέσπιση του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης. Μετά την ολοκλήρωση της πρώτης φάσης του εθνικού σχεδιασμού, με στόχο την κατάρτιση του ΕΣΔΙΜ των νήσων Β. Αιγαίου, Ν. Αιγαίου και Κρήτης, η Ομάδα Εργασίας αποφάσισε την άμεση διεξαγωγή διαβούλευσης με τους φορείς της εταιρικής σχέσης , όπως προβλέπεται από την ισχύουσα νομοθεσία.

Προϋπόθεση για πρόσβαση στα χρηματοδοτικά εργαλεία

Όπως προαναφέρθηκε, το ΕΣΔΙΜ νήσων, κατ’ απαίτηση του σχεδίου Κανονισμού ΤΔΜ (άρθρο 6), θα αποτελεί μέρος του προγράμματος ΔΑΜ 2021-2027 και θα εγκριθούν με την ίδια απόφαση της Επιτροπής όπως και το Πρόγραμμα. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το σχέδιο κανονισμού ΤΔΜ, τα ΕΣΔΙΜ θα πρέπει να περιλαμβάνουν (επιγραμματικά):

- την περιγραφή της διαδικασίας μετάβασης και τον προσδιορισμό των εδαφών του κράτους μέλους που επηρεάζονται αρνητικά σε μεγαλύτερο βαθμό

- αξιολόγηση των προκλήσεων που παρουσιάζει η μετάβαση για καθένα από τα προσδιορισθέντα εδάφη και τα είδη των προβλεπόμενων δράσεων και τη συμβολή τους στην άμβλυνση των επιπτώσεων της μετάβασης

- τους μηχανισμούς διακυβέρνησης.

Σημειώνεται, ότι στο ΕΣΔΙΜ Νήσων, εκτός από τις παρεμβάσεις στο πλαίσιο του ΤΔΜ, περιγράφονται οι αναγκαίες συνέργειες και η συμπληρωματικότητα με τα Τομεακά και Περιφερειακά Προγράμματα του ΕΣΠΑ, με λοιπές δράσεις που χρηματοδοτούνται από άλλα Ταμεία, καθώς και από τους πυλώνες 2 και 3 του ΜΔΜ. Συνεπώς το ΕΣΔΙΜ αξιοποιεί όλες τις διαθέσιμες πηγές χρηματοδότησης για την υλοποίηση των απαιτούμενων παρεμβάσεων στις περιοχές μετάβασης.

Η κατάρτιση του ΕΣΔΙΜ Νήσων αποτελεί, όπως προαναφέρθηκε, προαπαιτούμενο για το σχεδιασμό του προγράμματος ΔΑΜ και είναι απολύτως απαραίτητη στην Ομάδα Σχεδιασμού Προγράμματος ΔΑΜ, η οποία συστάθηκε και συγκροτήθηκε στο πλαίσιο της 2ης εγκυκλίου της Γενικής Γραμματείας Δημοσίων Επενδύσεων και ΕΣΠΑ για την προετοιμασία του σχεδιασμού των Προγραμμάτων 2021-2027.

Στο πλαίσιο αυτό, ο κ. Μουσουρούλης κάλεσε τις τοπικές αρχές να λάβουν μέρος στη διαβούλευση για την κατάρτιση του ΕΣΔΙΜ Νήσων καταθέτοντας τις απόψεις τους έως και τις 14 Μαΐου 2021.