«Από τις πολύ-επίπεδες κρίσεις στην αβεβαιότητα»

Οι επιπτώσεις της πανδημίας του Covid-19 και ο αντίκτυπος της παρατεταμένης κρίσης χρέους που προηγήθηκε, επηρέασαν σε εξαιρετικά υψηλό βαθμό την εγχώρια οικονομία και συνακόλουθα τον κλάδο του εμπορίου. Οι καταιγιστικές εξελίξεις στη διεθνή οικονομική και πολιτική πραγματικότητα, όπως επιταχύνθηκαν από τον πόλεμο στην Ουκρανία και την εκτίναξη των τιμών, προκαλούν νέες ισχυρές αναταράξεις και επιβάλλουν αναπόφευκτες προκλήσεις στην επιχειρηματικότητα. Πλέον, μετά την «τριπλή κρίση» (χρέους, πανδημίας και πληθωρισμού), οι μεταβολές του οικονομικού και επιχειρηματικού κλίματος είναι συνεχείς, διογκώνοντας την αβεβαιότητα και ανατρέποντας πάγιες σταθερές και προβλέψεις. Το εμπόριο και εν γένει η επιχειρηματικότητα, καλούνται να πορευτούν εν μέσω ενός ρευστού περιβάλλοντος, πλήρους μη αναμενόμενων προκλήσεων, όπου η μοναδική σταθερά θα είναι ενδεχομένως η ανατροπή.

Ειδικότερα:

1. Ο Δείκτης Κύκλου Εργασιών (ΔΚΕ) στο λιανικό εμπόριο ανέκαμψε σε σχέση με το 2021, χωρίς όμως αυτή η ανάκαμψη να είναι ισόρροπη. Οι ειδικές συνθήκες της υγειονομικής κρίσης ευνόησαν συγκριτικά περισσότερο τις πωλήσεις σε φαρμακευτικά προϊόντα και καλλυντικά, super market (εάν υπολογιστεί και η τεράστια αύξηση του 2020) όπως επίσης και τις πωλήσεις εκτός καταστημάτων (διαδικτυακές). Βέβαια, ο ενδοκλαδικός δυϊσμός δεν είναι πανδημικό απότοκο καθώς είχε ήδη εντοπιστεί στην ετήσια έκθεση του 2019.

2. Στην αγορά εργασίας τα μέτρα στήριξης λειτούργησαν αποτελεσματικά, με υψηλό, όμως, δημοσιονομικό κόστος. Η απασχόληση στο εμπόριο παρουσίασε τάσεις σταθεροποίησης και ο κλάδος παραμένει, με διαφορά, ο μεγαλύτερος εργοδότης της ελληνικής οικονομίας. Ωστόσο, το εμπόριο είναι ένας κλάδος εν κινήσει, ο οποίος μετασχηματίζεται συνεχώς. Αυτό προκύπτει και από τη μεγάλη αύξηση των εργοδοτών, τη διαρκή υποχώρηση των αυτοαπασχολουμένων αλλά και την πτώση των μισθωτών, στοιχείο που δεν παύει να δημιουργεί ανησυχία. Κρίσιμο ρόλο θα διαδραματίσει η ικανότητα της επιστημονικής αλλά και της επιχειρηματικής κοινότητας να ενισχύσει την εκπαίδευση και κατάρτιση του ανθρώπινου δυναμικού σε σύγχρονες ειδικότητες υψηλής ζήτησης.

3. Φαίνεται ότι για το 2021 οι δράσεις στήριξης της εγχώριας αγοράς κατά τη διάρκεια του Covid-19 είχαν θετικό αποτύπωμα στην επιχειρηματικότητα. Υπό «κανονικές συνθήκες», η σταδιακή επιστροφή στην μετά-πανδημική πραγματικότητα θα μπορούσε να συμπαρασύρει ανοδικά τα βασικά μεγέθη των επιχειρήσεων. Άλλωστε, ήδη ο συνολικός κύκλος εργασιών αυξήθηκε, υπεραντισταθμίζοντας τις περυσινές απώλειες, ιδίως στο χονδρικό και στα οχήματα.

4. Εντούτοις, οι μικρότερες επιχειρήσεις παρουσιάζονται πολύ λιγότερο αισιόδοξες για την εξέλιξη των πωλήσεων και γενικότερα τη βιωσιμότητά τους, χαρακτηριστικό αποτέλεσμα του δυισμού μεγέθους που εντοπίζεται στον κλάδο. Ο τελευταίος, υπήρχε ανέκαθεν αλλά η πανδημία και οι ειδικές συνθήκες λειτουργίας των επιχειρήσεων τον ανέδειξαν περαιτέρω. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι ο μέσος κύκλος εργασιών των μικρότερων μονάδων στο λιανικό έχει επιστρέψει στα επίπεδα του 2016, χάνοντας την όποια μεγέθυνση είχε επιτευχθεί έως το 2019.

5. Δυστυχώς, και παρά τη «γενική» ανάκαμψη που καταγράφεται στο εμπόριο για το 2021 αλλά και τον εμπεδωμένο (πλέον) δυισμό στον κλάδο, μια από τις κατηγορίες επιχειρήσεων που μελετά η έκθεση φαίνεται να αντιμετωπίζει πλέον ορατό τον κίνδυνο της βιωσιμότητάς της (μία στις δύο «απειλούμενες επιχειρήσεις» κινδυνεύει με οριστική παύση της εμπορικής της δραστηριότητας).

6. Η εικόνα, ωστόσο, όπως καταγράφεται στην έκθεση του 2021 μοιάζει να ανατρέπεται ήδη από το πρώτο τρίμηνο του 2022. Οι δυσμενείς εξελίξεις στις τιμές, οι οποίες τροφοδοτήθηκαν από την ενεργειακή κρίση, την επεκτατική νομισματική πολιτική, τον πόλεμο στην Ουκρανία και τις παρατεταμένες διαταραχές στην εφοδιαστική αλυσίδα (αύξηση αποθηκευτικού και μεταφορικού κόστους), επιβραδύνουν κρίσιμα και θέτουν σε αβεβαιότητα την επιστροφή στην κανονικότητα.

Η πλήρης προκλήσεων εγχώρια αγορά εργασίας

- Το 2021 η εγχώρια απασχόληση ενισχύθηκε κατά 1,9%.

- Το ποσοστό ανεργίας συρρικνώθηκε σε 15,9% από 16,8% το 2020.

- Η απασχόληση στο εμπόριο έδειξε τάσεις σταθεροποίησης (-0,6%).

- Το εμπόριο, παρά τις πιέσεις και τις προκλήσεις, παραμένει, ο σημαντικότερος εργοδότης της χώρας (17,9% στη συνολική & 20,2% στη μη αγροτική απασχόληση).

- Στο εμπόριο, συγκεντρώνεται του 29,9% των εργοδοτών και το 17,1% των αυτοαπασχολουμένων της χώρας.

Εξελίξεις της απασχόλησης στο εμπόριο

- Υψηλή ενίσχυση των θέσεων εργασίας στα «Οχήματα» (28.4%) αλλά

- Υποχώρηση των θέσεων στο Χονδρικό (-6.1%), στο Λιανικό (-2.9%)

- Οι εργοδότες στο εμπόριο ενισχύθηκαν εντυπωσιακά (16,5%) τον τελευταίο χρόνο, επίδοση όμως που υπερκεράστηκε από την πτώση στους αυτοαπασχολούμενους (-2.9%) και στους μισθωτούς (-4.1%).

- Πτωτικά κινείται η συμμετοχή του εμπορίου στις ευέλικτες μορφές εργασίας (μερική και ορισμένου χρόνου).

Οι εμπορικές Α.Ε. & Ε.Π.Ε. για το 2020

- Η πανδημία ανέτρεψε εντελώς την ανοδική πορεία των Α.Ε. και Ε.Π.Ε. διαπιστώνεται επιδείνωση του κύκλου εργασιών και της κερδοφορίας του τομέα του εμπορίου.

- Ο κύκλος εργασιών των εμπορικών Α.Ε. και Ε.Π.Ε. μειώθηκε κατά 8,5% το 2020.

- Τα μικτά κέρδη υποχώρησαν με χαμηλότερο ρυθμό (-5,6%), λόγω της συγκράτησης του κόστους πωληθέντων.

- Τα συνολικά καθαρά κέρδη του εμπορίου περιορίστηκαν κατά 4,3% σε ετήσια βάση. Κερδοφόροι παρέμειναν και οι τρεις συνιστώσες του εμπορίου το 2020.

Κύρια ευρήματα πρωτογενούς έρευνας

- Σχεδόν 1 στις 4 επιχειρήσεις ξεκίνησε τη λειτουργία της την τελευταία δεκαετία.

- Υποχώρησε ελαφρώς η ισχυρή προτίμηση για εγχωρίως παραγόμενα προϊόντα. 

- 2 στις 5 επιχειρήσεις λιανικής συνέχισαν να καταγράφουν απώλειες στον κύκλο εργασιών συγκριτικά με το 2020.

- Ο μέσος τζίρος εκτιμάται ότι ενισχύθηκε οριακά, επιστρέφοντας ωστόσο σε επίπεδα του 2016.

- Προβλήματα: φόροι, ρευστότητα, ζήτηση, αθέμιτος ανταγωνισμός και αύξηση του κόστους εμπορευμάτων από τους προμηθευτές.

- 4 στις 10 επιχειρήσεις με αρνητικές προσδοκίες εκτίμησαν την πτώση του τζίρου το 2021 άνω του 40%.

- 2 στις 5 επιχειρήσεις με δυνατότητα ηλεκτρονικών παραγγελιών, απέκτησαν την εν λόγω υπηρεσία εν μέσω πανδημίας

Βασικά Συμπεράσματα

- Η εγχώρια οικονομία και το εμπόριο δοκιμάζουν για παρατεταμένο διάστημα τις ισχυρές πιέσεις από την τριπλή κρίση.

- Το εμπόριο παραμένει ο μεγαλύτερος εργοδότης σε μια όμως αγορά εργασίας που μετασχηματίζεται και αλλάζει διαρκώς.

- Η βελτίωση των βασικών μεγεθών των εμπορικών επιχειρήσεων δεν κατανέμεται οριζόντια μεταξύ των επιχειρήσεων αλλά εντείνεται ο δυισμός.

- Η ευελιξία και η επιτυχής ολοκλήρωση του μετασχηματισμού της οικονομίας και της επιχειρηματικότητας θα είναι το «κλειδί» για τη βιωσιμότητα.

Τι να περιμένουμε στο εμπόριο στο προσεχές μέλλον

- Πιέσεις στα περιθώρια κέρδους, ισορροπώντας μεταξύ του διογκούμενου κόστους αγαθών και της μειούμενης αγοραστικής δύναμης των καταναλωτών.

- Ζήτηση δύο ταχυτήτων, για τα χαμηλά και υψηλά εισοδήματα.

- Επιτάχυνση των “omni-channel” αγορών στην Ελλάδα, όταν θα επιβραδύνεται στις πιο ώριμες ψηφιακά αγορές.

- Αξιοποίηση όλων των πιθανών πηγών κέρδους, με έμφαση στην ανάλυση δεδομένων και στην τεχνητή νοημοσύνη.

- Πιθανή υστέρηση δεξιοτήτων και κατάρτισης, απέναντι στις νέες προκλήσεις του μετασχηματισμού.