Ελλείψεις προσωπικού στον τουρισμό: Πού οφείλεται το φαινόμενο, τι συμβαίνει στην Κρήτη

Στη δίνη της έλλειψης προσωπικού στροβιλίζεται ο τουρισμός στην Ευρώπη! Οι ρίζες… του φαινομένου ανάγονται στο ξεκίνημα της πανδημίας, όπου αρκετοί άνθρωποι επέλεξαν συνειδητά να αλλάξουν επαγγελματική κατεύθυνση, εξαιτίας της ρευστότητας και της ανασφάλειας που επέφερε στο τουριστικό προϊόν ο κορωνοϊός.

Η σεζόν εφέτος κύλησε ασθμαίνοντας για ένα σημαντικό αριθμό εργαζομένων κι επιχειρήσεων και σε τοπικό επίπεδο. Οι βάρδιες έπρεπε και πρέπει να βγουν και οι πελάτες να εξυπηρετηθούν. Οι κενές θέσεις καλύφθηκαν εκ των έσω, ακροβατώντας στη λεπτή γραμμή της ποιοτικής παροχής υπηρεσιών στους ξένους επισκέπτες της πατρίδας μας. Αυτός ήταν και είναι ο θεμέλιος λίθος για το εκ νέου χτίσιμο εμπιστοσύνης με τους τουρίστες και την ενίσχυση του ονόματος της χώρας μας στο εξωτερικό. Ειδικά, σε μια κομβική χρονιά, όπου η πιο βαριά βιομηχανία της οικονομίας μας έπρεπε να επιστρέψει δυναμικά, καθώς ο ανταγωνισμός από το εξωτερικό γίνεται ολοένα και μεγαλύτερος: Γειτονικές χώρες εισέρχονται με φόρα και πολλές φιλοδοξίες στον παγκόσμιο τουριστικό χάρτη, προσφέροντας ελκυστικά (οικονομικά) πακέτα διακοπών, διεκδικώντας ένα διόλου ευκαταφρόνητο κομμάτι απ’ την «πίτα» των εν δυνάμει ταξιδιωτών.

Είναι γεγονός, πάντως, ότι η κατάσταση άρχισε να εξομαλύνεται κάπως από τον Ιούνιο και μετά, όταν φοιτητές και μαθητές, με τη λήξη των μαθημάτων τους ενίσχυσαν ξενοδοχειακές μονάδες και καταστήματα που λειτουργούν σεζόν και σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με το αντικείμενο.

Το πρόβλημα, βεβαίως, παραμένει. Κι αναδεικνύεται σε κοινό παρονομαστή για τις τουριστικές επιχειρήσεις τόσο στην Ελλάδα, όσο και στο εξωτερικό. Πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι εκτός από την Ελλάδα, μεγάλο ζήτημα κάλυψης των θέσεων απασχόλησης αντιμετωπίζουν Ιταλία, Γαλλία, Πορτογαλία και Ηνωμένο Βασίλειο. Η εικόνα είναι πανομοιότυπη και στην άλλη άκρη του Ατλαντικού, καθώς περίπου 412.000 θέσεις εργασίας στις ΗΠΑ παρέμειναν κενές εφέτος, ναρκοθετώντας τις προοπτικές ανάκαμψης του τουριστικού κλάδου.

Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Συμβούλιο Ταξιδιών και Τουρισμού (World Travel & Tourism Council-WTTC), περισσότερες από 1,2 εκατομμύρια θέσεις εργασίας σε ολόκληρη την Ευρώπη παραμένουν κενές, γεγονός που λειτουργεί ως τροχοπέδη στην ανάκαμψη του τουρισμού, ο οποίος την προηγούμενη διετία δέχθηκε ισχυρό πλήγμα εξαιτίας της υγειονομικής κρίσης.

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις παραγόντων της αγοράς, στην Ελλάδα το 10% των θέσεων απασχόλησης στο οργανόγραμμα μιας τουριστικής επιχείρησης δεν έχει καλυφθεί στην αιχμή της τουριστικής περιόδου. Ο συνολικός αριθμός των «κενών» θέσεων υπερβαίνει τις 50.000. Αντίστοιχες δυσκολίες αντιμετωπίζουν και άλλες μεγάλες δυνάμεις του κλάδου του τουρισμού και των ταξιδιών.

Στη χώρα μας το μεγαλύτερο πρόβλημα εντοπίζεται σε ειδικότητες όπως οι καμαριέρες, οι σερβιτόροι (service), οι σεφ και οι υπάλληλοι υποδοχής. Με βάση, δε, πρόσφατη έρευνα του Ινστιτούτου του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΙΝΣΕΤΕ), στην αιχμή της θερινής σεζόν του 2021 περί τις 53.249 θέσεις εργασίας δεν καλύφθηκαν από τις 244.124 θέσεις που προβλέπονται βάσει οργανογράμματος στα ξενοδοχεία, με το ποσοστό έλλειψης να ανέρχεται σε 22%, τάση που επαναλαμβάνεται και εφέτος, διαταράσσοντας αν μη τι άλλο την εύρυθμη λειτουργία των επιχειρήσεων.

Ενδιαφέροντα ευρήματα

Τα «Ρ.Ν.» δημοσιεύουν σήμερα τα ευρήματα μίας πολύ ενδιαφέρουσας έρευνας, την οποία μάς παρουσιάζει ο κ. Νίκος Παπαδάκης, καθηγητής και διευθυντής Κέντρου Πολιτικής Έρευνας και Τεκμηρίωσης (ΚΕΠΕΤ), στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης του πανεπιστημίου Κρήτης, και διευθυντής του ΚΕΔΙΒΙΜ του πανεπιστημίου Κρήτης.

Όπως θα παρατηρήσει ο κ. Παπαδάκης, «Αναντίλεκτα η τουριστική ανάπτυξη σχετίζεται και με την ίδια την αγορά εργασίας στο συγκεκριμένο πεδίο, όπου ειδικά φέτος (2022) εμφανίστηκαν σημαντικές ελλείψεις σε ανθρώπινο δυναμικό. Θα επιχειρήσουμε στη συνέχεια να αναζητήσουμε κάποιες πιθανές ερμηνείες για την κατάσταση των πραγμάτων».

Το 2020 η κατάσταση της αγοράς εργασίας στην Κρήτη μεταβλήθηκε έντονα επί τα χείρω λόγω των επιπτώσεων της πανδημίας του covid-19.

Σύμφωνα με τα ευρήματα της Έρευνας του 2021 του «Περιφερειακού Μηχανισμού Παρακολούθησης της Αγοράς Εργασίας στην Κρήτη» (ΜΕΑΕ Π.Κ.- https://mpaecrete.soc.uoc.gr/), για το 2021 παρατηρήθηκε υποχώρηση των επιπτώσεων, αλλά σε καμιά περίπτωση δεν επετεύχθη πλήρης ανάκαμψη. Ο κλάδος με την εντονότερη εποχικότητα στην εργασία για το 2021, συνεχίζει να είναι αυτός της παροχής υπηρεσιών καταλύματος και εστίασης (43%).

Μετά από μια σταθερή βελτίωση της οικονομικής κατάστασης των εργαζομένων στον τουρισμό το διάστημα 2017-2019, το 2020 η κατάσταση επιδεινώθηκε με τη δραματική αύξηση της οικονομικής επισφάλειας των εργαζόμενων στον τουρισμό στην Κρήτη (και όχι μόνο). Συγκεκριμένα, το 1/3 των εργαζομένων στον τουρισμό στην Κρήτη βρέθηκε σε δεινή οικονομική κατάσταση.

Όλο και περισσότεροι εργαζόμενοι δηλώνουν ότι χρειάστηκε να διακόψουν την εργασία τους για κάποιο διάστημα λόγω covid-19 το 2021 (όπως έγινε και το 2020) και ακόμη περισσότεροι τα δυο αυτά έτη συνολικά σε σχέση με το 2019. Το 2021 δύο στους τρεις εργαζόμενους στον τουρισμό δήλωσε ότι μειώθηκαν περαιτέρω οι απολαβές του, ενώ 40%. αναφέρει ότι μειώθηκε το ωράριο εργασίας του.

Ως προς την επίδραση της πανδημίας covid-19 στον κλάδο υπηρεσιών φιλοξενίας και εστίασης, η εργασία διακόπηκε για κάποιο διάστημα για το 76,39% του εργατικού δυναμικού. Το 40,15% των εργαζομένων είδε να μειώνεται το ωράριό τους, το 62,41% να συρρικνώνονται οι απολαβές τους, το 12,21% να αλλάζει η εργασιακή τους κατάσταση από πλήρης σε μερική/εκ περιτροπής και το 4,58% αναγκάστηκε να δουλεύει εξ αποστάσεως.

Για όσους μειώθηκαν οι απολαβές τους το 2021: Ένας στους τρεις δηλώνει ότι μειώθηκαν δραματικά και δεν μπορεί να επανακάμψει.

Ειδικότερα: Για το 49,38% η μείωση ήταν αρκετή, τους επηρέασε αλλά δεν επλήγησαν καίρια. Για το 33,73% η μείωση ήταν δραματική, χωρίς περιθώρια επανάκαμψης. Τέλος, για το 26,92% η μείωση ήταν μικρή, δίχως να επιφέρει σημαντικές επιπτώσεις.

Όπως σημειώνει ο κ. Παπαδάκης, «Η αναντιστοιχία δεξιοτήτων (skills mismatch) και οι ελλείψεις σε κρίσιμους τομείς – ειδικότητες του Τουρισμού, οι εκτακτικές συνέπειες της υγειονομικής κρίσης το 2020 και το 2021 ειδικά στον τομέα του τουρισμού και συνακόλουθα η (έστω και παροδική) απώλεια της εργασίας και η ένταση της οικονομικής επισφάλειας των εργαζομένων στον κλάδο υπηρεσιών φιλοξενίας και εστίασης, η οποία ανάγκασε αρκετούς εργαζόμενους/ες να αναζητήσουν εργασία σε άλλους τομείς οικονομικής δραστηριότητας (με σταθερότερο ωράριο και αμοιβές και ενίοτε πλήρη απασχόληση), αλλά και κάποιες καταχρηστικές εργοδοτικές πρακτικές σε συνδυασμό με προβληματικές συνθήκες εργασίας σε ορισμένες περιπτώσεις φαίνεται να έχουν παίξει σημαντικό ρόλο στην μεγάλη αύξηση κενών θέσεων εργασίας στον τομέα του τουρισμού, που αποτιμήθηκε σε περίπου 50.000 κενές θέσεις σε εθνική κλίμακα το 2022, με χαρακτηριστική την παραίτηση 5.000 εποχικών εργαζομένων στις αρχές Ιουνίου σύμφωνα με τον πρόεδρο του Ομοσπονδίας Τουρισμού – Επισιτισμού Γιώργο Χότζογλου».

«Ο βαθμός απελπισίας» ήταν ο τίτλος μίας έρευνας για την επισφαλή εργασία στην Ελλάδα, που «έτρεξαν» οι κύριοι Ν. Παπαδάκης, Μ. Δρακάκης και Σ. Σαριδάκης.

«Ας μην ξεχνάμε ότι η εποχική εργασία είναι κατεξοχήν επισφαλής μορφή απασχόλησης» σχολιάζει ο κ. Παπαδάκης. «Διαπιστώσαμε ότι τα βασικά χαρακτηριστικά των επισφαλών μορφών εργασίας, ιδίως όταν εντάσσονται στο πλαίσιο σύναψης συμβάσεων, στις περισσότερες των περιπτώσεων φαίνεται να λαμβάνουν συνδυαστική μορφή, δηλαδή να υπάρχει ένας συνδυασμός αφενός αναντιστοιχίας μεταξύ της συναφθείσας σύμβασης και της πραγματικής απασχόλησης (σε ώρες, ημέρες, απολαβές και ένσημα), και ενίοτε ένας συνδυασμός δηλωμένης και αδήλωτης εργασίας. Αναδεικνύεται μία ευρύτερη τάση συνδυασμού δηλωμένης και αδήλωτης εργασίας, καθώς και εκτεταμένης ελαστικοποίησης των όρων εργασίας».

Ο καθηγητής του πανεπιστημίου Κρήτης θα κλείσει, τονίζοντας ότι «Οι συνέπειες των προαναφερθέντων για τον ζωτικό τομέα του Τουρισμού, ενδέχεται να αποβούν καθοριστικές και εκτατικές και η ανάγκη για αλλαγή παραδείγματος (paradigm shift) στην αγορά εργασίας συνολικά συνιστά μια επίμονη πρόσκληση για το σύνολο του πλέγματος των δημόσιων πολιτικών (public policy complex), το οποίο πρέπει να κινηθεί στην κατεύθυνση ενός αναδιανεμητικού πραγματισμού και της βελτίωσης- αποτελεσματικής ρύθμισης των εργασιακών σχέσεων (ειδικά στον τομέα του Τουρισμού). Επιπρόσθετα ανακινεί την ανάγκη για ένα νέο παραγωγικό – αναπτυξιακό μοντέλο το οποίο θα προτεραιοποιεί ουσιωδώς τον τουρισμό και την ένταση γνώσης και καινοτομίας στο πεδίο, αλλά και την αντιμετώπιση μείζονων προκλήσεων όπως η σύνδεση του πρωτογενούς και του τουριστικού τομέα».

Αντώνης Παντινάκης