«Αποκαθιστούμε το λάθος των σχολικών βιβλίων»

Τη διάθλαση και ανάλυση του φωτός στο γυαλί και στο νερό, την πορεία της ακτίνας στο εσωτερικό της σταγόνας της βροχής, το εξερχόμενο φως από σφαιρική ποσότητα νερού, καθώς επίσης το σχήμα και το βάθος του ουράνιου τόξου, είχαν την ευκαιρία να μελετήσουν οι μαθητές των τριών Γυμνασίου της Σύρου.

Στο πλαίσιο του 2ου Πανηγυριού Φυσικών Επιστημών που διεξήχθη από 3 έως 6 Μαΐου στο νησί, ο έμπειρος Φυσικός Ηλίας Καλογήρου, παρουσίασε στα σχολεία, αλλά και στο Αμφιθέατρο του Πανεπιστημίου Αιγαίου για τους δημότες της Σύρου την -βραβευμένη στο πανευρωπαϊκό διαγωνισμό “Science on Stage”- κατασκευή του με θέμα το «Ουράνιο Τόξο».

Μέσα από μία μοναδική επίδειξη με στόχο τη διερεύνηση των ιδιοτήτων του Φωτός, οι συμμετέχοντες μαθητές κλήθηκαν να απαντήσουν διάφορες ερωτήσεις, να διαλέξουν το κατάλληλο όργανο από διάφορα άλλα που έχουν στη διάθεσή τους και να επινοήσουν διατάξεις για την επίτευξη των σκοπών. Τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή των διατάξεων ήταν απλά και μερικά εξ’ αυτών, καθημερινής χρήσης.

Σε συνέντευξή του στην «Κοινή Γνώμη», ο Υπεύθυνος του Ε.Κ.Φ.Ε. Νομού Ηλείας κ. Καλογήρου αναφέρθηκε στο «λάθος» που κουβαλά επί πολλές δεκαετίες το φαινόμενο του ουράνιου τόξου στα σχολικά εγχειρίδια και όχι μόνο, καθώς και στην ανάγκη προσαρμογής της επιστήμης στην αντιληπτική ικανότητα του κοινού, προκειμένου αυτή να καταστεί μέρος της καθημερινότητάς του.

Με τη διδασκαλία του Ουράνιου Τόξου, επιδιώκετε να αιχμαλωτίσετε το νου και την καρδιά εκείνων που ενδιαφέρονται να γνωρίσουν τις ιδιότητές του. Πώς το επιτυγχάνεται όλα αυτά τα χρόνια;

«Είναι πολλά τα μηνύματα που θέλω να μεταδώσω. Ένα από αυτά είναι ότι μέσω των κατασκευών και των πειραματικών διατάξεων, διευκολύνεται ο εκπαιδευτικός στο έργο του, διότι δίνεται η ευκαιρία στους μαθητές να παρατηρήσουν, να σκεφτούν, να προβληματιστούν, να κριτικάρουν και επομένως, μέσω έρευνας, να περάσουν τη γνώση στη ζωή τους και όχι να είναι παθητικοί δέκτες ενός δασκάλου, ο οποίος παίρνει την κιμωλία και αρχίζει στον πίνακα να αναπτύσσει τις θεωρίες της φυσικής. Μία ακόμη παράμετρος που θέλω να αναδείξω είναι το σοβαρό λάθος που έκαναν στην εξήγηση του Ουράνιου Τόξου βιβλία εγνωσμένης αξίας. Σε συνεργασία με κάποιους άλλους φυσικούς ,αποκαλύψαμε αυτό το λάθος και το αποδείξαμε. Επιπλέον, βιωματικές δράσεις όπως αυτή, σου δίνουν την ευκαιρία να ξεκινήσεις από τα απλά μέχρι να φτάσεις στα σύνθετα, καθώς απευθύνεσαι στον μαθητή σου. Ο μαθητής δεν μπορεί να είναι ένας παθητικός δέκτης, χρειάζεται δράση, συμμετοχή, κριτικό πνεύμα».

Ποιο είναι το λάθος, το οποίο προσπαθείτε να αποκαταστήσετε;

Βιβλία παγκοσμίου κύρους, που τα διαβάζεις για βασικές γνώσεις φυσικής, αναφέρουν πως στο εσωτερικό της σταγόνας συμβαίνει ολική εσωτερική ανάκλαση και όχι μερική, όπως είναι το σωστό. Εν αντιθέσει με τον δικό μας, Αλκίνοο Μάζη, ο οποίος στη Φυσική που έγραψε το 1965, έλεγε μέσα το σωστό. Ένας αείμνηστος Φυσικός, δάσκαλος όλων μας, ο Ανδρέας Κασσέτας, ήταν ο πρώτος που ασχολήθηκε με αυτό το λάθος, το έφερε στην επιφάνεια και μετά ακολούθησαν διάδοχοι, όπως εγώ, που ασχολήθηκα περισσότερο με την κατασκευή. Αυτό που προσπαθώ να εξηγήσω είναι ότι, οι ακτίνες του ήλιου που μπαίνουν μέσα στις σταγόνες της βροχής, υφίστανται μία εσωτερική ανάκλαση, αλλά όχι ολική. Ξαναβγαίνουν πάλι από τη σταγόνα και μετά δίνουν την τελική διάθλαση. Αυτό το βγάλσιμο της ακτίνας κατά την ανάκλαση, χάνει το 90% περίπου του φωτός. Αν δεν χανόταν αυτό και γινόταν ολική εσωτερική ανάκλαση, δηλαδή όλο το φως να επέστρεφε πάλι προς τον παρατηρητή, δεν θα μπορούσαμε να δούμε το ουράνιο τόξο. Θα ήταν τόσο φωτεινό, σαν τον ήλιο και θα τυφλωνόμασταν. Αυτό δε συμβαίνει βέβαια. Δηλαδή η ακτίνα του φωτός μέσα στη σταγόνα, παθαίνει μερική εσωτερική ανάκλαση και όχι ολική. Αυτό είναι το λάθος».

Εκτός από την αισθητική απόλαυση που προκαλεί στους θεατές, το Ουράνιο Τόξο παρουσιάζει και ανάλογο επιστημονικό ενδιαφέρον, το οποίο παρακινεί τους Φυσικούς να καταπιαστούν με αυτό;

«Τεράστιο. Το Ουράνιο Τόξο διδάσκεται στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο, αλλά με το λάθος. Έτσι, στο μυαλό του μαθητή μένει η μεγάλη απορία, πώς δημιουργείται αυτό, πώς είναι τα πράγματα… Τα βιβλία δείχνουν ότι στη σταγόνα μπαίνει μία ακτίνα φωτός οπότε κάποιος άλλος θα έλεγε «γιατί, δεν μπαίνουν ακτίνες σε όλη τη μετωπική επιφάνεια της σταγόνας; Μόνο μία μπαίνει»; Όλα αυτά θέλουν εξήγηση. Διάβασα πάρα πολύ για να ενημερωθώ σχετικά με το Ουράνιο Τόξο».

Πώς ξεκίνησε αυτή η σειρά επιδείξεων στα σχολεία της χώρας;

«Εδώ και χρόνια, πραγματοποιείται ένας πανευρωπαϊκός διαγωνισμός με τίτλο “Science on Stage”, όπου συμμετέχουν εκπαιδευτικοί και σχολεία με πειραματικές κατασκευές και όχι μόνο. Ο διαγωνισμός διεξάγεται σε κάθε χώρα και αναδεικνύονται νικητές, οι οποίοι λαμβάνουν μέρος στον πανευρωπαϊκό διαγωνισμό. Εκεί βραβεύονται οι σπουδαιότερες συμμετοχές. Η κατασκευή μου με τίτλο «Αιχμαλωτίζοντας τον νου και την καρδιά, κατά τη διδασκαλία του Ουράνιου Τόξου» απέσπασε το 1ο Βραβείο στην Κοπεγχάγη το 2011 και μία από τις δεσμεύσεις μου ήταν αυτό να διαχυθεί όσο το δυνατόν περισσότερο σε όλες τις χώρες της Ευρώπης. Εδώ στην Ελλάδα, έχω επισκεφτεί πάρα πολλούς νομούς και σχολεία και κάνω την επίδειξη αυτή, η οποία είναι δίωρη. Απαιτεί κάποια όρια ηλικίας, δηλαδή προτιμάται από το Λύκειο. Βήμα-βήμα ξεκινάμε από τα απλά για να φτάσουμε στα σύνθετα. Στην Ελλάδα εκπρόσωπος του διαγωνισμού είναι η Τζένη Τσιτοπούλου Χριστοδουλίδη, Υπεύθυνη του ΕΚΦΕ Αιγάλεω».

Παρά το γεγονός ότι το «Ουράνιο Τόξο» σας απευθύνεται κυρίως σε μαθητές Λυκείου, στο πλαίσιο του 2ου Φεστιβάλ Φυσικών Επιστημών στη Σύρο, το παρουσιάσατε στα Γυμνάσια.

«Η επίδειξη προσαρμόστηκε στην αντιληπτική ικανότητα των μαθητών. Αυτό που έλαβα είναι ότι τα παιδιά έμαθαν κάτι το οποίο δεν θα ξανακούσουν ποτέ. Σαν κατασκευή το πιο πιθανό είναι να μην το ξαναδούν. Εκτός από τα ίδια, πήρα και εγώ ο ίδιος ένα δίδαγμα. Στα παιδιά πρέπει να είσαι δραστικός, εντυπωσιακός και να συμπλέεις με το θέαμα. Λόγω έλλειψης χρόνου, δεν έγινε διάλειμμα και κάπου κουράστηκαν, αλλά το προσπεράσαμε κι αυτό, γιατί τους είχα σε μια συνεχή εγρήγορση. Τα 15 πειράματα που κάναμε, έγιναν από τα παιδιά».

Θεωρείτε ότι διοργανώσεις, όπως το Πανηγύρι Φυσικών Επιστημών είναι σημαντικές για την εκλαΐκευση και την καλύτερη κατανόηση της επιστήμης από το κοινό και ιδιαιτέρως τους μαθητές;

«Σαφέστατα. Σήμερα στο κέντρο της επιστήμης του πλανήτη στο CERN, υπάρχει ειδικός τομέας, ο οποίος εκλαϊκεύει την επιστήμη, δηλαδή τα επιστημονικά συμπεράσματα που βγαίνουν από τα τεράστια εργαστήρια. Ειδικός φορέας μέσα στο CERN κάνει λαϊκή τη γνώση, κάτι που εξυπηρετεί σε μεγάλο βαθμό στο σκοπό αυτό».