Προοπτικές για την ειδική σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου

Στο ειδικό Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις 1 και 2 Οκτωβρίου 2020, οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων της ΕΕ αναμένεται να αφιερώσουν μεγάλο μέρος του χρόνου τους σε θέματα εξωτερικών σχέσεων, ιδίως σε μια στρατηγική συζήτηση για την Τουρκία. Η συνέχιση παράνομων τουρκικών δραστηριοτήτων γεώτρησης στην ανατολική Μεσόγειο έχει καταστήσει τη συζήτηση πιο επείγουσα και ήδη ο πρόεδρος του οργάνου αυτού κ. Μισέλ μιλώντας στις 28 Σεπτεμβρίου στη δεξαμενή σκέψης Μπρύγκελ επεσήμανε ότι «Στην Ανατολή, η φυσική και ακίνδυνη επέκταση του ευρωπαϊκού δημοκρατικού χώρου σταμάτησε βάναυσα από τη Ρωσία στην Ουκρανία. Η Ρωσία είδε έναν μεγάλο γεωπολιτικό κίνδυνο εκεί. Αυτό κόστισε στην Ουκρανία μέρος της επικράτειάς της και έναν πόλεμο στην Ανατολή που αποσταθεροποιεί μόνιμα τη χώρα. Αν και το πλαίσιο είναι διαφορετικό, τα γεγονότα στη Λευκορωσία τονίζουν και πάλι την πρόκληση στα ανατολικά σύνορα της Ευρώπης. Στην Ανατολική Μεσόγειο, αντιμετωπίζουμε εντάσεις και απρόβλεπτα. Η Λιβύη και η Συρία είναι εστίες ανασφάλειας και αστάθειας. Υπάρχει πίεση στην κυριαρχία της Ελλάδας και της Κύπρου. Η σχέση μας με την Τουρκία είναι υπό πίεση. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η επόμενη ευρωπαϊκή σύνοδος κορυφής θα αφιερωθεί στην υιοθέτηση μιας ευρωπαϊκής στρατηγικής θέσης σε σχέση με αυτήν την περιοχή. Πρότεινα τη διοργάνωση μιας πολυμερούς διάσκεψης για την Ανατολική Μεσόγειο, όπου θα συζητηθούν οι θαλάσσιοι περιορισμοί, η ενέργεια, η ασφάλεια, η μετανάστευση κ.λπ.»

Βέβαια η προεδρεύουσα στο συμβούλιο Γερμανία δεν προτίθεται να υιοθετήσει μέτρα κατά της Τουρκίας και μάλλον θα τα καταφέρει, ακόμη και αν δεν κάμψει την κυπριακή θέληση για βέτο, έναντι των μελετώμενων μέτρων κατά της Λευκορωσίας. Έτσι, θα ήθελε να διευρύνει την ατζέντα και σε άλλα θέματα, όπως μια συζήτηση για τις σχέσεις με την Κίνα, ή να αναφερθούν στη βιομηχανική και ψηφιακή πολιτική, σε περιβάλλον ανοιχτής οικονομίας2. 

Διαφαίνονται σοβαρά αδιέξοδα για την ελληνική διπλωματία και η θέση του πρωθυπουργού δε θα είναι ιδιαίτερα εύκολη, αν κρίνει κανείς ότι η Τουρκία ούτε έχει μειώσει την ένταση που έχει δημιουργήσει, παρά κατ ευφημισμό και μάλιστα τώρα που αγρίεψαν τα πράγματα μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν σπεύδει στο πλευρό του φίλου της Αζέρου, με μια ήπια Ρωσία να συστήνει απλά να μειωθούν οι τόνοι!!! Η δεξαμενή σκέψης του Κοινοβουλίου αναφέρει σε προχθεσινή δημοσίευσή της για τις σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας τα ακόλουθα σημεία (από τη σκοπιά της ΕΕ):

1. Από τον Μάρτιο του 2018, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο παρακολούθησε στενά και καταδίκασε έντονα την Τουρκία για τις παράνομες δραστηριότητες γεώτρησης στην ανατολική Μεσόγειο, ενώ ταυτόχρονα εκφράζουν αλληλεγγύη και με την Κύπρο και την Ελλάδα.

2. Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού του 2020, οι εντάσεις αυξήθηκαν και μια επικίνδυνη κλιμάκωση στρατιωτικού τύπου έλαβε χώρα, ευτυχώς χωρίς ξέσπασμα τυχαίου γεγονότος, παρά το ότι ο τύπος οργίασε σε σενάρια …

3. Τόσο ο Πρόεδρος Michel όσο και ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ, Jens Stoltenberg, ζήτησαν την αποκλιμάκωση της κατάστασης. Εν τω μεταξύ, η Τουρκία απέσυρε το σεισμικό ερευνητικό σκάφος του, Oruç Reis. Αυτό οδήγησε τον Ύπατο Εκπρόσωπο / Αντιπρόεδρο Josep Borrell να μιλήσει για ένα «βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση» και για να ζητήσει περαιτέρω διάλογο.

4. Σε αυτό το πλαίσιο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα πραγματοποιήσει συζήτηση για τις σχέσεις της ΕΕ με την Τουρκία. Είναι πιθανόn - εκτός αν πραγματοποιηθεί περαιτέρω αποκλιμάκωση - να επικεντρωθεί η συζήτηση τελικά σε πτυχές διαχείρισης, και όχι στη μακροπρόθεσμη στρατηγική προσέγγιση της ΕΕ για την Τουρκία. Η Τουρκία είναι υποψήφια χώρα της ΕΕ με την οποία οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις έχουν παγώσει από το 2018. Παραμένει εταίρος της ΕΕ σε μια σειρά τομέων, συμπεριλαμβανομένης της μετανάστευσης. Για 21 κράτη μέλη της ΕΕ.

5. Η Τουρκία είναι επίσης σύμμαχος στο ΝΑΤΟ. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, η χώρα έχει δείξει όλο και πιο δυναμική συμπεριφορά και προθυμία να ασκήσει την εξουσία της σε περιφερειακό επίπεδο. Όσον αφορά τη δραστηριότητα γεώτρησης στα ανατολικά, η Μεσόγειος δεν είναι το μόνο αμφιλεγόμενο ζήτημα. Η μονομερής στρατιωτική επέμβαση της Τουρκίας στο βόρειο τμήμα της Συρίας το φθινόπωρο του 2019 και η παραβίαση του εμπάργκο όπλων των Ηνωμένων Εθνών στη Λιβύη έχουν επίσης συμβάλλει στην ταχεία επιδείνωση των σχέσεων, με την ΕΕ.

6. Υπάρχει αυξανόμενη ανησυχία σχετικά με την επιδείνωση της κατάστασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Τουρκία, στις παραβιάσεις του κράτους δικαίου, καθώς και για τη μονομερή απόφαση τροποποίησης του καθεστώτος της Αγίας Σοφίας, μνημείου παγκόσμιας κληρονομιάς.

Ως γενικό συμπέρασμα στην προοπτική των ανωτέρω σημείων είναι ότι εάν αντιμετωπιστούν παράλληλα δύο μακροχρόνια ζητήματα θα μπορούσαν να συμβάλουν εγκαίρως στην εξομάλυνση της κατάστασης:

Το ένα είναι οι σχέσεις της ΕΕ με την Τουρκία. Πρώτον, υπάρχει ανάγκη να επιλυθούν οι υφιστάμενες θαλάσσιες διαφορές στα σύνορα, αλλά και στην ανατολική Μεσόγειο που αποτελούν πηγή παλαιότερης και τρέχουσας κλιμάκωσης.

Το άλλο αφορά την ανάγκη επίλυσης του Κυπριακού. Ο Ύπατος Εκπρόσωπος Μπορέλ εξέφρασε την ελπίδα ότι οι συνομιλίες θα μπορούσαν να ξαναρχίσουν υπό τον ΟΗΕ. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο παρακολούθησε στενά την εξέλιξη της κατάστασης στην Ανατολική Μεσόγειο. Η Επιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων ζήτησε αποκλιμάκωση, εξέφρασε την υποστήριξή της στην Ελλάδα και στην Κύπρο, καταδίκασαν τις παράνομες γεωτρήσεις της Τουρκίας και υποστήριξαν την άποψη ότι στοχοθετημένες κυρώσεις θα πρέπει να θεσπιστούν, εάν, από τη στιγμή που θα συναντηθούν οι ηγέτες της ΕΕ, η κατάσταση στα ανατολικά δεν έχει βελτιωθεί. Νωρίτερα το καλοκαίρι του 2020, ο Ύπατος Εκπρόσωπος επιβεβαίωσε ότι το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα μπορούσε να συζητήσει «έναν κατάλογο περαιτέρω περιοριστικών μέτρων» σε περίπτωση που δεν υπάρχει πρόοδος στη διεξαγωγή διαλόγου με την Τουρκία.

Κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί λογικά ότι υπάρχει βελτίωση στην κατάσταση, πέραν μιας φαινομενικής αναστολής του θορύβου που προκαλούν οι γείτονες. Η πολιτική ηγεσία, κατά τη συμμετοχή της στη σύνοδο κορυφής δεν έχει ούτε λευκή επιταγή, από το πολιτικό σύστημα, ούτε άλλο επιχείρημα πέραν του να αποδεχτεί επίλυση του θέματος των θαλάσσιων ζωνών, και είναι καιρός ένας εκλεγμένος πρωθυπουργός να βγάλει τα κάστανα από τη φωτιά, εκεί που δεν τόλμησαν ίσως και μια δεκάδα προηγούμενοι πρωθυπουργοί να το πράξουν.