Μετασχηματισμός αναπτυξιακού υποδείγματος των νησιών και μετάβασή τους στην κλιματική ουδετερότητα

Ειδικές ρυθμίσεις για τις νησιωτικές περιοχές περιλαμβάνονται στο κλιματικό νόμο του Υπουργείου Περιβάλλοντος που κατατέθηκε στη Βουλή.

Θεσπίζεται Αναπτυξιακό Στρατηγικό Πλαίσιο για τα ελληνικά νησιά «GR-eco islands» (εφεξής Στρατηγικό Πλαίσιο Πρωτοβουλίας «GR-eco islands») με σκοπό:

α) την ολοκληρωμένη μετάβαση των ελληνικών νησιών προς την κλιματική ουδετερότητα,

β) την άρση της ενεργειακής και κοινωνικοοικονομικής απομόνωσης των νησιών και τη διασφάλιση της ενεργειακής τους αυτάρκειας, μέσω της παραγωγής ενέργειας από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) σε συνδυασμό με συστήματα αποθήκευσης της ενέργειας ή της διασύνδεσής τους με το ηπειρωτικό σύστημα,

γ) την προώθηση της κυκλικής οικονομίας,

δ) την ορθολογική και αειφόρο διαχείριση των φυσικών πόρων, ιδίως δε των υδάτινων,

ε) την προώθηση της καινοτομίας και της αξιοποίησης τεχνολογιών αιχμής,

στ) την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας, τη διασφάλιση της απασχόλησης και τη δημιουργία νέων ποιοτικών θέσεων εργασίας,

ζ) την ανάδειξη του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος,

η) την ενίσχυση της εξυπηρέτησης των νησιωτικών περιοχών στον τομέα των μεταφορών, μέσω της εφαρμογής πολιτικών ιδίως στον τομέα της ναυτιλίας, με ιδιαίτερη μέριμνα για την εσωτερική ακτοπλοΐα και τις λιμενικές υπηρεσίες,

θ) την προώθηση του τουριστικού τομέα και της γαλάζιας οικονομίας.

Τα νησιά υπάγονται στο Στρατηγικό Πλαίσιο Πρωτοβουλίας «GR-eco islands», κατόπιν αξιολόγησης των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους, της δυνατότητας υλοποίησης εμβληματικών, καινοτόμων και πιλοτικών έργων προστιθέμενης αξίας στο έδαφός τους, της έκτασης και έντασης της επιδιωκόμενης αναμόρφωσης του πράσινου αναπτυξιακού τους μοντέλου, της πρόθεσης δέσμευσης των τοπικών φορέων για την υλοποίηση των απαιτούμενων παρεμβάσεων, των διαθέσιμων πόρων χρηματοδότησης, καθώς και της δυνατότητας ολιστικής συναρμογής των σκοπών και μέσων των ενωσιακών πρωτοβουλιών «Καθαρή Ενέργεια για τα νησιά της Ε.Ε.», «Έξυπνα Νησιά», «Σύμφωνο των Δημάρχων» και «Σύμφωνο των Νησιών». Η επιλεξιμότητα των νησιών καθορίζεται λαμβάνοντας υπόψη τον μόνιμο πληθυσμό τους και τις τοπικές δημογραφικές τάσεις, την προοπτική και το χρονοδιάγραμμα ηλεκτρικής διασύνδεσής τους με το ηπειρωτικό σύστημα, εφόσον είναι μη διασυνδεδεμένα, τις ενεργειακές τους ανάγκες σε επίπεδο ζήτησης ισχύος και κατανάλωσης ενέργειας, την τουριστική κίνηση, την προσβασιμότητα και προσπελασιμότητά τους στον τομέα των υποδομών και των μεταφορών, τους αξιοποιήσιμους φυσικούς πόρους, καθώς και τα οικονομικά και κοινωνικά τους χαρακτηριστικά. Για την υλοποίηση όσων προβλέπονται στην παρούσα, προκηρύσσονται δράσεις και προγράμματα για τα επιλέξιμα νησιά χρησιμοποιώντας τους πόρους του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων εντός των ετήσιων ορίων του και εντός του προϋπολογισμού των Τομεακών και Περιφερειακών Προγραμμάτων του Εθνικού Προγράμματος Ανάπτυξης 2021-2025, τους πόρους για την απανθρακοποίηση των νησιών, το «Ταμείο Ενεργειακής Μετάβασης», το Πράσινο Ταμείο, καθώς και λοιπούς ενωσιακούς και εθνικούς πόρους. Οι φορείς υλοποίησης καθορίζονται κατά αρμοδιότητα ανάλογα με τις επιλέξιμες παρεμβάσεις. Την προκήρυξη, παρακολούθηση και τον έλεγχο της υλοποίησης αναλαμβάνουν οι υπηρεσίες που είναι υπεύθυνες για τα χρηματοδοτικά προγράμματα ή τα εργαλεία, μέσω των οποίων διατίθενται οι σχετικοί πόροι.

Για την υποστήριξη των νησιών κατά τη μετάβασή τους προς την κλιματική ουδετερότητα και με σκοπό την ταχύτερη και αποτελεσματική εφαρμογή του Στρατηγικού Πλαισίου Πρωτοβουλίας «GR-eco islands», δύναται να ορίζεται ανάδοχος μελετών, έργων και παρεμβάσεων ενεργειακής μετάβασης και αειφόρου ανάπτυξης κατά περίπτωση σε νησί ή σε ομάδα αυτών. Ως ανάδοχοι δράσεων Στρατηγικού Πλαισίου Πρωτοβουλίας «GR-eco islands» ορίζονται νομικά πρόσωπα δημοσίου και ιδιωτικού δικαίου, ανεξαρτήτως του κερδοσκοπικού ή μη χαρακτήρα τους. Η πράξη ορισμού αναδόχου αποσκοπεί στην εκπόνηση μελέτης και την υλοποίηση επιμέρους έργων και παρεμβάσεων για την εφαρμογή του Στρατηγικού Πλαισίου Πρωτοβουλίας «GR-eco islands», σε επιλεγμένη περιοχή νησιού ή στο σύνολο αυτού ή σε ομάδα νησιών, με ίδιους πόρους του αναδόχου, χωρίς το Ελληνικό Δημόσιο να απεμπολεί οποιοδήποτε δικαίωμα επί των οικείων εκτάσεων.

Έως την έκδοση της κοινής απόφασης, τα ενδιαφερόμενα νομικά πρόσωπα δύνανται να αναλαμβάνουν πρωτοβουλία και να συμμετέχουν στον εντοπισμό και την ωρίμανση ενός έργου στο πλαίσιο του Στρατηγικού Πλαισίου Ανάπτυξης «GR-eco islands», με σκοπό την επιτάχυνση της ωρίμανσης και υλοποίησης έργων και παρεμβάσεων ενεργειακής μετάβασης των νησιών στην κλιματική ουδετερότητα. Για τον σκοπό αυτό δύνανται να υποβάλλουν σχετική πρόταση αναδοχής στη Γενική Διεύθυνση Ενέργειας, με αντικείμενο τη μελέτη και κατασκευή έργων ενεργειακής μετάβασης και αειφόρου ανάπτυξης, είτε αυτή αφορά σε νέα έργα, είτε στην επέκταση ή αναδιαμόρφωση ή τροποποίηση υφιστάμενων έργων. Κατόπιν της εξέτασης της πρότασης αναδοχής και της συμβατότητάς της με τις γενικές κατευθύνσεις και τους μακροπρόθεσμους στόχους του Στρατηγικού Πλαισίου Πρωτοβουλίας «GR-eco islands», εκδίδεται από τη Γενική Διεύθυνση Ενέργειας, είτε πράξη ορισμού αναδόχου, είτε απορριπτική απόφαση. Aνάλογα με το είδος των προς αναδοχή δράσεων και έργων για την έκδοση της απόφασης απαιτείται η σύμφωνη γνώμη της κατά περίπτωση αρμόδιας θεματικής Γενικής Διεύθυνσης του κατά περίπτωση αρμόδιου Υπουργείου.

Μετά την έκδοση της κοινής απόφασης, η Γενική Διεύθυνση Ενέργειας του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας εκδίδει κατάσταση με περιγραφή των προς αναδοχή δράσεων και έργων νησιών «GR-eco islands». Οι ενδιαφερόμενοι προς αναδοχή υποβάλλουν αίτημα στη Γενική Διεύθυνση Ενέργειας του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, στο οποίο αναφέρονται η προς αναδοχή περιοχή, καθώς και οι δράσεις και έργα που δύναται να αναληφθούν στο πλαίσιο της αναδοχής. Εντός 20 ημερών από την υποβολή του αιτήματος εκδίδεται από τη Γενική Διεύθυνση Ενέργειας πράξη ορισμού Αναδόχου ενεργειακής μετάβασης νησιών, η οποία αναρτάται στη Διαύγεια και στην οποία καθορίζονται το αντικείμενο, οι όροι εκπόνησης, εκτέλεσης, παρακολούθησης, εποπτείας και παραλαβής της αναδοχής από τις κατά περίπτωση αρμόδιες υπηρεσίες, καθώς και οι αντίστοιχες προθεσμίες. Εάν το αίτημα περιλαμβάνει και την εκπόνηση μελέτης ή έργου αρμοδιότητας άλλης Γενικής Διεύθυνσης του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας ή Γενικής Διεύθυνσης άλλου Υπουργείου, για την έκδοση της πράξης ορισμού αναδόχου απαιτείται σύμφωνη γνώμη και αυτών των υπηρεσιών και η πράξη ορισμού αναδόχου εκδίδεται εντός 30 ημερών από την υποβολή του αιτήματος. Αν για οποιονδήποτε λόγο υπάρχει ήδη εγκεκριμένη επίκαιρη μελέτη, εκδίδεται απευθείας πράξη ορισμού αναδόχου αποκλειστικά και μόνο για την εκτέλεση των σχετικών έργων και παρεμβάσεων, που συνοδεύεται από τους αντίστοιχους όρους.

Αν για το ίδιο νησί έχουν υποβληθεί πλείονα αιτήματα αναδοχής, εκδίδεται πράξη ορισμού αναδόχου για το αίτημα, το οποίο κρίνεται ως το πλέον σκόπιμο και συμφέρον, με βάση τις ανάγκες του νησιού. Ενδεικτικά, ως ανάδοχος προκρίνεται ο ενδιαφερόμενος που έχει υποβάλει την πιο ολοκληρωμένη, τεχνικά και οικονομικά τεκμηριωμένη, καινοτόμα πρόταση.

Η εκπόνηση των αναγκαίων μελετών γίνεται με ευθύνη και δαπάνη του αναδόχου, χωρίς επιβάρυνση του Δημοσίου. Η μελέτη υποβάλλεται προς έγκριση στη Γενική Διεύθυνση Ενέργειας. Η υλοποίηση των έργων γίνεται σύμφωνα με τους όρους της πράξης ορισμού αναδόχου.

Για τη μείωση των εκπομπών των μη διασυνδεδεμένων νησιών κατά 80% έως το 2030 σε σχέση με το έτος 2019, προωθούνται κατά προτεραιότητα μέτρα για:

α) την επιτάχυνση της διασύνδεσης με το ηλεκτρικό δίκτυο της ηπειρωτικής χώρας των μη διασυνδεδεμένων νησιών και την υποκατάσταση των μονάδων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από υγρά ορυκτά καύσιμα, από ΑΠΕ και συστήματα αποθήκευσης, μέσω, ιδίως, της αξιοποίησης του πόρου για την απανθρακοποίηση των νησιών,

β) την προώθηση της ηλεκτροκίνησης,

γ) την εξοικονόμηση ενέργειας και

δ) τον εξηλεκτρισμό των θαλάσσιων μεταφορών.

Σε περίπτωση χορήγησης λειτουργικής ενίσχυσης μέσω της ανταγωνιστικής διαδικασίας υποβολής προσφορών, η ανώτατη τιμή υποβολής προσφορών των συμμετεχόντων καθορίζεται με την απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας.

Από την 1η Ιανουαρίου 2030 απαγορεύεται η χρήση μαζούτ της Κατηγορίας ΙΙΙ για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στα μη διασυνδεδεμένα νησιά. Η απαγόρευση δεν ισχύει σε περιπτώσεις εκτάκτων περιστατικών που θέτουν σε κίνδυνο την ασφάλεια εφοδιασμού ηλεκτρικού ρεύματος.