Επιστημονική αποστολή στα σπήλαια της Πάρου

Στην Πάρο βρίσκονται από τις 5 Νοεμβρίου ειδικοί επιστήμονες, στελέχη της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας – Σπηλαιολογίας του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, προκειμένου να προβούν σε ενέργειες συντήρησης και προστασίας των σπηλαίων του νησιού.

Σε συνέχεια της σειράς δράσεων, που υλοποιούνται με ευθύνη της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας – Σπηλαιολογίας και των δημοτικών δομών του Δήμου Πάρου, με στόχο την ανάδειξη, προστασία και διατήρηση των ιδιαίτερα σημαντικών, σε βιολογικό, αλλά και ιστορικό επίπεδο, σπηλαίων της Παρου, ομάδα πέντε ειδικών βρίσκεται τις ημέρες αυτές στο νησί, επισκεπτόμενοι τα σημαντικότερα εξ αυτών, με τις ενέργειες έρευνας, προστασίας και διάσωσης, να ολοκληρώνονται στις 12 Νοεμβρίου.

Διεπιστημονικό και πολυσχιδές έργο

Η Ε.Π.Σ. έχει αρμοδιότητα σε όλη την επικράτεια, αποτελεί Ειδική Περιφερειακή Υπηρεσία της Γενικής Διεύθυνσης Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς και η λειτουργία της ορίζεται από το άρθρο 27 του Π.Δ. 4/2018 «Οργανισμός Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού». Οι στόχοι της αφορούν στην προστασία, την ανάδειξη και τη διαχείριση των αρχαιοτήτων που προέρχονται από σπήλαια, καθώς και των παλαιοντολογικών καταλοίπων που συνδέονται με την ανθρώπινη ύπαρξη. Τα μέσα, προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι αυτοί, είναι η διοικητική προστασία των μνημείων, η διενέργεια αυτοψιών, η διενέργεια ανασκαφικών και κάθε μορφής επιστημονικών ερευνών, η δημοσίευση των πορισμάτων των ερευνών αυτών, καθώς και η εκπόνηση και υλοποίηση μελετών διαμόρφωσης, συντήρησης, ανάδειξης και προβολής των σπηλαίων και των πάσης φύσεως αρχαιολογικών και παλαιοντολογικών καταλοίπων που προέρχονται από αυτά.

Το διεπιστημονικό και πολυσχιδές αυτό έργο υλοποιείται από το προσωπικό της Εφορείας, που περιλαμβάνει στελέχη ποικίλων ειδικοτήτων, όπως αρχαιολόγους, ζωοαρχαιολόγους, ανθρωπολόγους, γεωλόγους, παλαιοντολόγους, βιολόγους, μηχανικούς, συντηρητές, σπηλαιοερευνητές, σπηλαιοδύτες κλπ.

Φυσικά και ιστορικά μνημεία

Νωρίτερα αυτό το έτος, η Εφορεία, σε συνεργασία με την ΚΔΕΠΑ Πάρου, πραγματοποίησε φωτογραφική έκθεση με θέμα τα σπήλαια της Πάρου, στην Παλαιά Αγορά της Παροικιάς, η οποία διήρκησε από τις 29 Ιουνίου έως και τις 10 Ιουλίου.

Στο πλαίσιο της έκθεσης, ο προϊστάμενος της Εφορείας και τα στελέχη εξέδωσαν σχετική ενημέρωση, αναφορικά με τα σπήλαια, ώστε να τα συστήσει στο ευρύτερο κοινό.

Από γεωλογική άποψη, η Πάρος δομείται κατά κύριο λόγο από γρανίτη και ασβεστολιθικά πετρώματα, συγκριτικά δε με τα υπόλοιπα νησιά του συμπλέγματος διαθέτει αρκετά υπόγεια νερά, τα οποία μεταξύ άλλων, συνέβαλαν στη δημιουργία ποικίλων μορφών σπηλαίων, σημειώνεται στην ενημέρωση. Από αβαθείς βραχοσκεπές έως βαθύτερα, με οριζόντια ή κατακόρυφη βαραθρώδη ανάπτυξη, έγκοιλα, τα οποία απαντούν κυρίως στις ορεινές περιοχές του νησιού.

Τα έως σήμερα γνωστά και ερευνημένα σπήλαια της Πάρου είναι γενικά μικρά ή δύσκολα στην προσπέλαση και δεν μπορούν να θεωρηθούν κατάλληλα για τουριστική αξιοποίηση μεγάλης κλίμακας. Η επίσκεψη στα περισσότερα από αυτά ενέχει κινδύνους και πρέπει να γίνεται μόνο με τη συνοδεία έμπειρων σπηλαιολόγων. Παρά τη δυσκολία πρόσβασης που παρουσιάζουν για τον επισκέπτη, τα σπήλαια της Πάρου είναι σημαντικά και ως φυσικά μνημεία, για τα ενδημικά είδη ζώων που διαβιούν στο εσωτερικό τους, αλλά και για τις αρχαιολογικές μαρτυρίες που διασώζουν.

Αρκετά από τα σπήλαια του νησιού χρησιμοποιήθηκαν κατά την αρχαιότητα. Η χρήση τους χρονολογείται από τις τελευταίες φάσεις της νεολιθικής περιόδου (5-4η χιλιετία π.Χ.) σε διάφορες φάσεις της πρώιμης, μέσης και ύστερης εποχής του χαλκού (3η-2η χιλιετία π.Χ.) και τους ιστορικούς χρόνους, από τη γεωμετρική – αρχαϊκή τουλάχιστον εποχή, έως και τα βυζαντινά και τα νεότερα χρόνια. Σύμφωνα με μία επιγραφή σε μία σταλαγμιτική κολόνα, μαρτυρείται ο παλαιότερος γνωστός επισκέπτης των σπηλαίων του νησιού, το 1777.

Τα μεγαλύτερα γνωστά έως σήμερα σπήλαια της Πάρου είναι το Καταφύ (Καταφύγι), κοντά στην Παροικιά και τα σπήλαια των Δαιμόνων ή του Καλαμπάκη και του Αγίου Νικολάου, στην ευρύτερη περιοχή της Μάρπησσας.

Το σπήλαιο Καταφύ έχει συνολικό μήκος περίπου 100 μέτρα και δύο εισόδους, μία οριζόντια και μία κάθετη. Αποτελείται από 15 αίθουσες μικρές και μεγάλες, που αναπτύσσονται σε διάφορα επίπεδα, καθώς και δύο βάραθρα. Μεγάλο είναι και το σπήλαιο των Δαιμόνων (ή Καλαμπάκη). Η παράδοση θέλει τον ιερομόναχο Αρσένιο να φυλακίζει τους δαίμονες του νησιού στο σπήλαιο, γεγονός από το οποίο προέκυψε και το όνομά του. Η είσοδος και ο πρώτος θάλαμος έχουν πολύ χαμηλό ύψος, ενώ βαθύτερα ανοίγεται ψηλότερη αίθουσα που οδηγεί σε βάραθρο.

Το σπήλαιο του Αγίου Νικολάουχρησιμοποιήθηκε μέχρι πρόσφατα ως μαντρί. Η είσοδός του είναι κλεισμένη με ξερολιθιά, ενώ σύγχρονες πρόχειρες κατασκευές υπάρχουν και στο εσωτερικό του.

Πολλά ακόμη σπήλαια, βραχοσκεπές και βάραθρα έχουν εντοπιστεί στην Πάρο, όπως το σπίλαιο των Δαφνών, το λεγόμενο σπήλαιο του Αρχιλόχου ή Κοιράνειο Άντρο, κόγχες λοξευμένες στο βράχο και αβαθή έγκοιλα στην περιοχή του Προφήτη Ηλία, το σπήλαιο του Αγίου Ιωάννη Σπηλιώτη, το σπήλαιο της Κρεβαταριάς, καθώς και βάραθρα στους Άγιους Πάντες, στη Λαγκάδα και αλλού. Ακόμα, υπάρχουν και αρκετά ενάλια σπήλαια στις ακτές του νησιού.

Για να επιτελέσουν το ρόλο τους ως μνημεία της φύσης και του πολιτισμού, τα σπήλαια θα πρέπει να προστατευτούν ως κόρη οφθαλμού και όπως έχει δείξει η πείρα, δεν μπορεί να υπάρξει αποτελεσματικότερη προστασία πέρα από την ευαισθητοποίηση προς αυτή την κατεύθυνση κατοίκων και φορέων του νησιού.