«Επανασχεδιάζεται» η Σαντορίνη

Δημοσιεύτηκε η διακήρυξη του διαγωνισμού του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας, για τη μελέτη του Ειδικού Πολεοδομικού Σχεδίου της Σαντορίνης, το οποίο αναμένεται να καθορίσει την αναπτυξιακή δυναμική του νησιού για τις επόμενες δεκαετίες.

Όπως έχει ήδη ανακοινωθεί από το Δήμο Θήρας, το Ειδικό Πολεοδομικό Σχέδιο Σαντορίνης προκηρύχθηκε από το ΤΕΕ με τη διαδικασία του διεθνή ανοικτού διαγωνισμού, με προϋπολογισμό 495 χιλ. ευρώ, με τη μελέτη αυτή να αποτελεί τον «καμβά», πάνω στον οποίο θα σχεδιαστούν και θα χωροθετηθούν όλα τα μεγάλα έργα για το νησί, όπως ο νέος λιμένας Θήρας, ο χώρος διαχείρισης απορριμμάτων, η νέα γραμμή τελεφερίκ, η νέα μαρίνα κλπ. Επιπλέον, στο πλαίσιο του ΕΠΣ, θα επανοριοθετηθούν οι αρχαιολογικοί χώροι, θα καθοριστούν οι χρήσεις γης, οι ζώνες ειδικών πολεοδομικών κινήτρων και προστασίας, τα τεχνικά και περιβαλλοντικά δίκτυα, το κύριο οδικό δίκτυο και πολλές ακόμη δραστηριότητες.

Υπενθυμίζεται, ότι ο Δήμος Θήρας έχει επιλέξει να συμμετέχει ενεργά στην διαδικασία εκπόνησης και ολοκλήρωσης του Ειδικού Πολεοδομικού Σχεδίου και στην κατεύθυνση αυτή, αναμένεται να συνάψει Προγραμματική Σύμβαση με το Σπουδαστήριο Πολεοδομικών Ερευνών - Αρχιτεκτονικής Σχολής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, το οποίο θα αποτελέσει τον τεχνικό επιστημονικό σύμβουλο του Δήμου για την ουσιαστική παρακολούθηση του ΕΠΣ κατά την εκπόνηση του.

Τα παραδοτέα και το χρονοδιάγραμμα του ΕΠΣ

Στην τεχνική περιγραφή του έργου εκπόνησης της μελέτης, που συνοδεύει τη διακήρυξη του έργου, αφού αναφέρονται οι διάφορες μέχρι στιγμής προσπάθειες χωροταξικής οργάνωσης του νησιού της Σαντορίνης (μελέτη τροποποίησης Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου Πόλεως Φηρών, εγκεκριμένες πολεοδομικές μελέτες οικισμών, το υπό εκπόνηση ΣΧΟΟΑΠ Οίας, σχετικά Προεδρικά Διατάγματα), κατά τις προηγούμενες δεκαετίες, επισημαίνεται ότι η σύνταξη Ειδικού Πολεοδομικού Σχεδίου προτείνεται, καθώς η έως τώρα αποσπασματική αντιμετώπιση του ρυθμιστικού σχεδιασμού είναι φανερή.

Ταυτόχρονα, δεδομένων των ιδιαίτερων φυσικών, πολιτιστικών και τοπιακών χαρακτηριστικών του νησιού, των τουριστικών πόρων που διαθέτει και των πιέσεων που ασκούνται από τις τουριστικές ροές είναι προφανής η άμεση αναγκαιότητα μιας ολοκληρωμένης χωροταξικής – πολεοδομικής θεώρησης και σχεδιασμού της περιοχής.

Στο πλαίσιο της διακήρυξης, η συνολική προθεσμία για την περαίωση των υποχρεώσεων του αναδόχου ορίζεται σε 14 μήνες από την υπογραφή της σύμβασης.

Το έργο αποτελείται από 5 επιμέρους μελέτες (μία κύρια και τέσσερις υποστηρικτικές).

Ο καθαρός χρόνος εκπόνησης της μελέτης ορίζεται σε 6 μήνες, ο οποίος κατανέμεται ως εξής:

• Εκπόνηση Κύριας Μελέτης Πολεοδομικού Σχεδιασμού (ΜΠΣ): 6 μήνες
• Εκπόνηση ΣΜΠΕ: 6 μήνες
• Προκαταρκτική Μελέτη Γεωλογικής Καταλληλόλητας (Ά Φάση): 3 μήνες
• Μελέτη Γεωλογικής Καταλληλόλητας (‘Β Φάση): 2 μήνες
• Τοπογραφική Μελέτη αποτύπωσης ρεμάτων: 2 μήνες
• Υδραυλική Μελέτη: 2 μήνες

Στο συνολικό χρόνο εκπόνησης της μελέτης δεν υπολογίζονται τα ενδιάμεσα στάδια των επιμέρους εγκρίσεων των υποστηρικτικών μελετών (εφόσον απαιτηθούν) που μπορεί να μεταβάλλουν το περιεχόμενο της κύριας μελέτης ΕΠΣ.

Η υφιστάμενη κατάσταση

Όπως αναφέρεται στο σχετικό τεύχος τεχνικών δεδομένων της διακήρυξης, η Θήρα είναι μεγάλο τουριστικό κέντρο και η καλλιεργήσιμη, πεδινή της περιοχή στα ανατολικά είναι από τις σημαντικότερες των Κυκλάδων. Επιπλέον χαρακτηρίζεται από πλούσιο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον. Ειδικότερα, το νησί της Σαντορίνης μαζί με τα νησιά Παλαιά και Νέα Καμένη, Ασπρονήσι και Θηρασιά έχουν χαρακτηριστεί ως τόποι ιστορικοί και με ιδιαίτερο Φυσικό Κάλλος.

Η κατάσταση του τοπίου στην Σαντορίνη, κρίνεται μεν καλή αλλά με πολύ επείγουσα προτεραιότητα προστασίας καθώς η συνεχής οικοδόμηση, η συνεχής διάνοιξη νέων δρόμων, η αύξηση της κυκλοφορίας οχημάτων, η συνεχής και ανεξέλεγκτη αύξηση των τουριστικών εγκαταστάσεων, τείνουν να υποβαθμίσουν το μοναδικό αυτό νησί.

Τα ηφαιστειογενή και σπάνια γεωμορφολογικά και γεωλογικά χαρακτηριστικά της Θήρας (ενεργό ηφαίστειο, καλντέρα, κ.α.), αλλά και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ανθρωπογενούς τοπίου (υπόσκαφα κτίρια, αναβαθμίδες ή πεζούλες κ.α) δημιουργούν ένα σπάνιο τοπίο που χρήζει προστασίας και ανάδειξης, και ταυτόχρονα πρέπει να ανταποκριθεί στις σημερινές προκλήσεις, όπως αυτή της κλιματικής αλλαγής.

Επιπλέον, το σύμπλεγμα νήσων Σαντορίνης έχει πλούσια ιστορία, η οποία συνεπάγεται την ύπαρξη μεγάλης πολιτιστικής κληρονομίας και μνημείων, αλλά και σημαντικής αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, όσον αφορά ιδιαίτερα την πολεοδομική οργάνωση και αρχιτεκτονική των οικισμών.

Τέλος, στη Σαντορίνη η πλειονότητα των οικισμών είναι παραδοσιακοί, έχοντας θεσπισμένους ειδικούς όρους για τη δόμησή τους, ενώ ελάχιστοι αποτελούν εξαίρεση, όπως το Καμάρι, ο Περίβολος και η Περίσσα.

Όσον αφορά στο περιβάλλον του Δήμου Θήρας, σημειώνεται, ότι η σημαντικότητα ορισμένων βιοτόπων και στοιχείων του φυσικού περιβάλλοντος στο νησιωτικό σύμπλεγμα Σαντορίνης έχουν αναγνωριστεί με την ένταξή τους στο ευρωπαϊκό δίκτυο «Natura 2000».

Η πρώτη είναι η περιοχή «Σαντορίνη: Νέα και Παλιά Καμμένη – Προφήτης Ηλίας» που έχει χαρακτηριστεί ως Τόπος Κοινοτικής Σημασίας. Η ως άνω περιοχή περιλαμβάνει δύο υπο-περιοχές:

α) τον ορεινό σχηματισμό και παράκτιο χώρο του Προφήτη Ηλία και

β) τις νησίδες Παλαιά Καμένη και Νέα Καμένη.

Η πρώτη υποπεριοχή αποσκοπεί στην προστασία του περιβάλλοντος του αρχαιολογικού χώρου της αρχαίας Θήρας (Μέσα Βουνό), αλλά και των ενδιαιτημάτων που εντοπίζονται σε αυτήν, ενώ η δεύτερη στην προστασία των ηφαιστιογενών σχηματισμών των δύο νήσων, τις ιαματικές πηγές που εντοπίζονται σε αυτά, αλλά και την εποίκηση που συνεχίζεται ακόμα από διάφορα είδη πανίδας.

Η δεύτερη περιοχή Natura 2000» είναι η «Νήσοι Χριστιάνα». Ακόμη, στη Θήρα υπάρχει το Καταφύγιο Άγριας Ζωής «Φάρος Ακρωτηρίου-Οίας», ενώ υπάρχουν και τρεις υγροτοπικές εκτάσεις.

Ο σκοπός του Ειδικού Πολεοδομικού Σχεδίου Δήμου Θήρας

Σύμφωνα με τη σχετική έκθεση, η σκοπιμότητα ειδικής αντιμετώπισης και ολοκληρωμένου σχεδιασμού στη Σαντορίνη αποτελεί μέρος του ευρύτερου αναπτυξιακού σχεδιασμού της χώρας και της ανάγκης προστασίας των φυσικών και πολιτιστικών πόρων και του τοπίου.

Η Σαντορίνη παρουσιάζει κατά τα τελευταία χρόνια πολύ ισχυρή τουριστική ανάπτυξη (συμπεριλαμβανομένων και ειδικότερων συνιστωσών όπως ο τουρισμός κρουαζιέρας και ο τουρισμός διαμοιρασμού), συγκεντρώνει έντονο επενδυτικό ενδιαφέρον, αλλά υφίσταται και τις συνέπειες του φαινομένου που συνοπτικά αποδίδονται με τον όρο "υπερτουρισμός". Συνεπώς, τίθενται μείζονα θέματα επιβάρυνσης των μεταφορικών, περιβαλλοντικών και κοινωνικών υποδομών, της αγοράς κατοικίας, της αγροτικής δραστηριότητας (αμπελοκαλλιέργεια για οινοπαραγωγή), φέρουσας ικανότητας ζωνών με αυξημένη ευαισθησία κλπ.

Μάλιστα γίνεται αναφορά και το Περιφερειακό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης της Περιφέρειας Ν. Αιγαίου, όπου αναφέρεται ως γενική διαπίστωση, ότι  «η συνεχώς αυξανόμενη σημασία των τουριστικών δραστηριοτήτων στην περιφέρεια έχει αναμφισβήτητα συμβάλει στην οικονομική ανάπτυξη της περιοχής. Την ίδια στιγμή -και σε ότι αφορά τους φυσικούς και πολιτισμικούς πόρους-η επιρροή της δραστηριότητας αυτής είχε δραματικά αποτελέσματα στην καταπόνηση των φυσικών συστημάτων και την αλλοίωσή τους, κυρίως λόγω της έλλειψης τεχνικών υποδομών και της υπερσυγκέντρωσης επισκεπτών στον χώρο και τον χρόνο».

Στο ΠΠΧΣΑΑ της Περιφέρειας η Θήρα κατατάσσεται στα νησιά με σημαντική τουριστική δραστηριότητα, αλλά και αυξανόμενες περιβαλλοντικές και πληθυσμιακές πιέσεις λόγω της ανάπτυξής της, ενώ η Θηρασιά, στα νησιά μικρής γεωγραφικής έκτασης με σοβαρά προβλήματα ανάπτυξης. Περαιτέρω, αναφορικά με τη γεωργία, την κτηνοτροφία και την αλιεία διαπιστώνεται από το ΠΠΧΣΑΑ ότι αποτελούν τους παραδοσιακούς κλάδους οικονομικής δραστηριότητας στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, ωστόσο, το «μοντέλο ανάπτυξης» που επικράτησε στην περιοχή τις τελευταίες δεκαετίες είχε ως συνέπεια τη δραστική μείωση της συμμετοχής του πρωτογενή τομέα στη διαμόρφωση του Ακαθάριστου Περιφερειακού Προϊόντος και στην απασχόληση.

Επιπλέον, σχετικά με το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον του Ν. Αιγαίου, αναφέρεται από το ΠΠΧΣΑΑ ότι τα νησιωτικά οικοσυστήματα είναι εύθραυστα και ασταθή και οι εξωτερικές πιέσεις (π.χ. από οικονομικές δραστηριότητες, δόμηση, αλλαγές στις χρήσεις γης) ενδέχεται να οδηγήσουν στην υποβάθμιση βιοτόπων και την εξαφάνιση ειδών. Τέλος, αναφορικά με το οικιστικό δίκτυο της Περιφέρειας, διαπιστώνεται ότι η άναρχη και αυθαίρετη ανοικοδόμηση, που συνδέεται με την τουριστική και την παραθεριστική ζήτηση, επιφέρει σημαντική αλλοίωση και υποβάθμιση των παραδοσιακών οικισμών και του οικιστικού πλούτου της Περιφέρειας εν γένει.

Ακολούθως, διατυπώνεται η πρόταση του Περιφερειακού Πλαισίου, μεταξύ δε των προτεινόμενων κατευθύνσεων περιλαμβάνεται ο έλεγχος της τουριστικής δραστηριότητας και η σταδιακή επιδίωξη καλύτερης κατανομής της στον χώρο, ώστε να ελαχιστοποιηθούν τα προβλήματα της μονόπλευρης εξαρτήσεως από τον τουρισμό, η προστασία και ανάδειξη του περιβάλλοντος με χωροταξικό και
πολεοδομικό σχεδιασμό, η αειφορική διαχείριση περιβαλλοντικών πόρων, κατάλληλες τεχνικές υποδομές, ο έλεγχος της πολεοδομικής και οικιστικής αναπτύξεως, η διατήρηση του φυσικού αποθέματος (περιορισμοί χρήσεων γης).

Στο πλαίσιο αυτό, μέσω του Ειδικού Πολεοδομικού Σχεδίου Σαντορίνης είναι αναγκαία η πολεοδομική αναδιοργάνωση του νησιού μέσω του επανακαθορισμού χρήσεων γης, των όρων δόμησης και άλλων παραμέτρων, δεδομένου ότι σήμερα ο ισχύων πολεοδομικός σχεδιασμός είναι όχι μόνο παρωχημένος, αλλά και ανολοκλήρωτος.