Περιοχές Natura: Διαβούλευση για περιβάλλον και ανάπτυξη

Σε διαδικασία διαβούλευσης καλούνται οι πολίτες του Νοτίου Αιγαίου και ειδικότερα των Κυκλάδων αναφορικά με τις περιοχές Natura της ομάδας 8α των περιφερειακών ενοτήτων Σύρου, Άνδρου, Τήνου, Μυκόνου, Κέας – Κύθνου και Μήλου, από το Υπουργείο Περιβάλλοντος, καθώς είναι στον αέρα διαδικτυακά, η σχετική Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη.

Η διαβούλευση ξεκίνησε εδώ και κάποιες ημέρες και αναμένεται να ολοκληρωθεί στις 16 Δεκεμβρίου και συγκεκριμένα αφορά τις περιοχές, Άνδρος (όρμος Βίταλι, κεντρικός ορεινός όγκος(, παράκτια ζώνη Δυτικής Μήλου, νήσος Πολύαιγος – Κίμωλος, νήσος Αντίμηλος – θαλάσσια παράκτια ζώνη, Σίφνος (Προφήτης Ηλίας μέχρι δυτικές ακτές και θαλάσσια περιοχή), Νότια Σέριφος, Βορειοδυτική Κύθνος (όρος Αθερας – ακρωτήριο Κέφαλος και παράκτια ζώνη), ανατολική Κέα, Σύρος (όρος Σύριγγας έως παραλία), Τήνος (Μυρσίνη – Ακρωτήριο Λιβαδα), νήσος Μήλος (Προφήτης Ηλίας – ευρύτερη περιοχή), νησίδες Μυκόνου (Ρήνεια, Χταποδια, Τραγονήσι και θαλάσσια περιοχή), Άνδρος (κεντρικό και νότιο τμήμα, γύρω νησίδες και παράκτια θαλάσσια ζώνη), Σέριφος (παράκτια ζώνη και νησίδες Σεριφοπούλα, Πιπερι και Βους), δυτική Μήλος, Αντίμηλος, Πολύαιγος και νησίδες, βόρεια Σύρος και νησίδες νήσος Γυάρος και θαλάσσια ζώνη, θαλάσσια ζώνη Άνδρου.

Ουσιαστικά είναι η πρώτη Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη που γίνεται στη χώρα και σκοπός είναι να τεθεί ένα πλαίσιο σαφές και να υποδειχθούν ζώνες και επιτρεπόμενες χρήσεις γης για τις περιοχές Natura ώστε να προσδιοριστούν με λεπτομέρεια οι επιτρεπόμενες δραστηριότητες, που θα συνδυάζονται με το περιβάλλον και την ανάπτυξη της χώρας.

Σε αυτό το σχέδιο περιλαμβάνονται σαφείς αναφορές και περιορισμοί αναφορικά με το πολυσυζητημένο θέμα της ανάπτυξης ΑΠΕ και στην παρούσα αναφορά παρουσιάζονται οι γενικές πληροφορίες με στοιχεία από τα πολυσέλιδα έγγραφα που μπορεί να αναζητήσει ο κάθε ενδιαφερόμενος στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Περιβάλλοντος.

Στο πλαίσιο της διαβούλευσης σημειώνεται από την πλευρά του Υπουργείου πως, “Οι ΕΠΜ θα υποδείξουν τις ζώνες και τις επιτρεπόμενες χρήσεις γης εντός των ορίων τους, σε συνάρτηση με τα προστατευόμενα είδη και οικοτόπους κάθε ομάδας περιοχών και σε αρμονία με τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες της ευρύτερης περιοχής. Τα Σχέδια Διαχείρισης θα επιτρέψουν τη θέσπιση κανόνων άσκησης των επιτρεπόμενων ανθρωπογενών δραστηριοτήτων στις περιοχές της μελέτης”.

Σημειώνεται πως τα παραπάνω ανατέθηκαν για την εκπόνησή τους σε ιδιώτες μελετητές μέσω σχετικών συμβάσεων και μετά από διαγωνισμό από το Υπ. Περιβάλλοντος.

Με περιορισμούς και κατευθύνσεις, ΑΠΕ, φωτοβολταϊκά και γεωθερμία

Ενδιαφέρον παρουσιάζει το κομμάτι της ανάπτυξης των ΑΠΕ και των φωτοβολταϊκών καθώς η Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη καθορίζει αυστηρές προδιαγραφές.

Σύμφωνα με όσα γίνονται σαφή, στις περιοχές που επιτρέπονται οι ΑΠΕ, η επιλογή των έργων θα πρέπει να γίνεται σύμφωνα με μελέτες φέρουσας ικανότητας και πάντα με άξονα τις τοπικές ανάγκες για ενεργειακή αυτάρκεια.

Επί της ουσίας, θα επιτρέπονται έργα που δεν θα υπερβαίνουν σε κλίμακα τις ανάγκες του τοπικού ηλεκτρικού συστήματος. Γενικότερα, η ΕΠΜ για το Νότιο Αιγαίο δεν θα επιτρέπει ΑΠΕ στις ζώνες απόλυτης προστασίας της φύσης και προστασίας της φύσης.

Σχετικά με το θέμα της ανάπτυξης φωτοβολταϊκών, η εν λόγω μελέτη αναφέρει πως θα επιτρέπονται όμως υπό σαφείς προϋποθέσεις.

Συγκεκριμένα όσον αφορά τις Βόρειες Κυκλάδες (Τήνος, Σύρος, Γυάρος, Ρήνεια, Άνδρος και τι νησίδες της Μυκόνου) και τις ζώνες διατήρησης οικοτόπων και ειδών θα επιτρέπονται μόνο φωτοβολταϊκά, στις κατευθύνσεις που ορίζονται από τα Σχέδια Διαχείρισης. Θα λαμβάνεται πάντα υπόψη σε αυτά η φέρουσα ικανότητα για ενεργειακή αυτάρκεια, τοπικά. Παρόμοια είναι η κατεύθυνση και για αγροτικές εκτάσεις που είναι εντός ζωνών βιώσιμης διαχείρισης φυσικών πόρων. Σχετικά με τις ΑΠΕ σε λειτουργία, εξαιρούνται των προστατευόμενων ζωνών μέχρι το πέρας της ζωής τους και προσδιορίζονται στους σχετικούς χάρτες.

Για το κομμάτι των Δυτικών Κυκλάδων (Κέα, Σέριφο, Κύθνο και Σίφνο), θα επιτρέπεται η χωροθέτηση ΑΠΕ και ΖΔΟΕ με όρους και κατευθύνσεις βάσει της φέρουσας ικανότητας. Επιπλέον, για τις ζώνες βιώσιμης διαχείρισης φυσικών πόρων, εντός παρόδιων εκτάσεων νότιας Σερίφου, θα χωροθετούνται μόνο φωτοβολταϊκά.

Πέραν των ανωτέρω και σχετικά με αγροτικές και οικιστικές εκτάσεις σε Σέριφο και Κέα και στις αγροτικές εκτάσεις της Κύθνου, θα επιτρέπονται έργα ΑΠΕ βάσει των τοπικών αναγκών, όμως σε ευρύτερες περιοχές της Σερίφου θα απαγορεύονται. Τα έργα που υφίστανται στην Κέα διατηρούνται.

Παρακάτω για το κομμάτι της νότιας περιοχής των Κυκλάδων (Κίμωλος, Μήλος, Αντίμηλος και Πολύαιγος) αλλά και στις ημιορεινές εκτάσεις της Μήλου (εντός ζωνών διατήρησης οικοτόπων και ειδών) όπως και σε αγροτικές εκτάσεις Κιμώλου και Μήλου (εντός ζωνών βιώσιμης διαχείρισης φυσικών πόρων), επιτρέπονται γεωθερμία και φωτοβολταϊκά, βάσει των υποδείξεων για την φέρουσα ικανότητα. Τέλος, το αιολικό πάρκο Μήλου που έχει άδεια λειτουργίας παραμένει. ΑΠΕ θα επιτρέποντα και στη Βαθιά Λαγγάδα Σίφνου και στα όρη Αγριλωπός με όρους.

Φυσικές και αναπτυξιακές δυνατότητες της περιοχής μελέτης

Παρακάτω παρουσιάζεται αυτούσιο το κομμάτι της μελέτης που αφορά στην αξιολόγηση των υφιστάμενων ανθρωπογενών δραστηριοτήτων και λειτουργιών και τη διερεύνηση αναπτυξιακών δυνατοτήτων της περιοχής μελέτης.

“Η περιοχή μελέτης έχει ιδιαίτερα σημαντικό φυσικό περιβάλλον και τοπίο, καθώς και ιστορία και πολιτισμό με αξίες υπερεθνικής εμβέλειας. Αυτός είναι άλλωστε και ο λόγος για τον οποίο αποτελεί έναν από τους δημοφιλέστερους τουριστικούς προορισμούς παγκοσμίως. Τα νησιά του Αιγαίου αποτελούν ένα πολύ ισχυρό και αναγνωρίσιμο Brand name για τον παγκόσμιο τουρισμό. Ως προς την αξία της περιοχής για την φύση και τη βιοποικιλότητα, είναι σαφές ότι πρόκειται για μία από τις πολυτιμότερες γεωγραφικές ενότητες της χώρας, φιλοξενώντας σπάνια και ενδημικά είδη, καθώς και χερσαία και θαλάσσια οικοσυστήματα μοναδικής αξίας. Η αδιάλειπτη παρουσία του ανθρώπου στην περιοχή εδώ και αρκετές χιλιετίες, έχει συμβάλλει στη διαμόρφωση ενός φυσικού χώρου με σημαντικές ανθρωπογενείς επιδράσεις, δηλαδή ενός φυσικού περιβάλλοντος που έχει ιστορικά συνδιαμορφωθεί από τον άνθρωπο, που εξαρτάται, επηρεάζεται και σε μεγάλο βαθμό ρυθμίζεται από τον χαρακτήρα και την ένταση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων που ιστορικά αλλά κυρίως σήμερα ασκούνται στον άμεσο ή στον ευρύτερο περίγυρο. (...)

Η περιοχή μελέτης κοινωνικο-οικονομικά έχει περάσει ιστορικά από την περίοδο του παραγωγικού μοντέλου της αυτάρκειας, όταν η θάλασσα λειτουργώντας ως φυσικό εμπόδιο περιόριζε τις εισαγωγές και εξαγωγές υλικών αγαθών και οδηγούσε σε νησιωτικές οικονομίες στηριζόμενες σχεδόν αποκλειστικά στα αγαθά του τοπικού πρωτογενούς τομέα, στη μεταπολεμική περίοδο της κατάρρευσης του μοντέλου αυτού και στην πληθυσμιακή ερήμωση των νησιών και τη μετανάστευση μετά την εγκατάλειψη της γης, στην σημερινή περίοδο της εντατικής μονοκαλλιέργειας του τουρισμού, που ενώ επιφανειακά έχει οδηγήσει στην πληθυσμιακή και οικονομική αναζωογόνηση της περιοχής, έχει παράλληλα δημιουργήσει πολλαπλές κοινωνικές και περιβαλλοντικές ανισορροπίες.”.

Κατευθύνσεις

Με βάση τα παραπάνω, στην μελέτη τονίζεται πως οι αναπτυξιακές δυνατότητες της περιοχής μελέτης θα μπορούσαν να συνοψιστούν στις ακόλουθες πρωτοβουλίες - ενέργειες: “1. Θα πρέπει να ληφθεί υπόψη η κομβική σημασία που έχουν για την ποιότητα ζωής των κατοίκων του Αιγαίου, αλλά και για το τουριστικό προϊόν της περιοχής, το τοπίο, οι αρχαιολογικοί χώροι, το φυσικό περιβάλλον και το τοπικό πολιτιστικό κεφάλαιο των νησιών του Αιγαίου.

2. Αν θέλουμε την διατήρηση/ενδυνάμωση ενός ποιοτικού τουριστικού προϊόντος, πρέπει να διατηρήσουμε/αναβαθμίσουμε τα στοιχεία αυτά.

3. Θα πρέπει αν υποστηριχτεί ένα πιο βιώσιμο αναπτυξιακό μοντέλο που θα διατηρεί οπωσδήποτε τον τουρισμό ως τον βασικό μοχλό για μια πιο αειφορική τοπική ανάπτυξη, πλην όμως όχι πλέον ως μονοκαλλιέργεια αλλά ως έναν πυλώνα που θα στηρίζει και θα στηρίζεται από έναν σύγχρονων προδιαγραφών εκτατικό πρωτογενή τομέα, που θα σέβεται το περιβάλλον και το τοπίο, θα παράγει ποιοτικά και υγιεινά τοπικά προϊόντα υψηλής προστιθέμενης αξίας, κατάλληλα για να πλαισιώσουν ένα ολοκληρωμένο / πολυδιάστατο τουριστικό προϊόν που θα επενδύει πλέον στη βιωματική εμπειρία για τους επισκέπτες.

4. Απαιτείται ένας πιο βιώσιμος και τολμηρός χωροταξικός σχεδιασμός, που να διασφαλίζει περισσότερο ισορροπημένες κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες και πρότυπα χωρικής οργάνωσης που διατηρούν – αναδεικνύουν τις συμπληρωματικές σχέσεις πόλης-υπαίθρου, την παραγωγική πολυμορφία και τη φυσική ποικιλότητα. Που να στοχεύει στη διατήρηση των συνθηκών για υψηλού επιπέδου ποιότητα ζωής, για ανθρώπους που ζουν και χαίρονται τη ζωή στον τόπο τους. Επαναφέροντας σε έναν βαθμό το μοντέλο της αυτάρκειας, επαναπροσδιορίζοντάς το μέσα στη σημερινή πραγματικότητα, αξιοποιώντας τις ευκαιρίες που δίνουν ο τουρισμός, η εκπαίδευση και οι σύγχρονες τεχνολογίες.

5. Με παραγωγικές δραστηριότητες βιώσιμες, στη νησιωτική/ανθρώπινη κλίμακα, κλιματικά προσαρμοσμένες, στοχευμένες στην υποστήριξη της βιοποικιλότητας, του τοπίου, των τοπικών κοινωνιών και του τοπικού πολιτισμού.

6. Με προϊόντα που θα καταναλώνονται στην περιοχή (από το χωράφι στο πιάτο που καταναλωτή, κατοίκου–επισκέπτη). Με προϊόντα απαραίτητα για έναν βιώσιμο τουρισμό και τις σχετιζόμενες με αυτόν υπηρεσίες. Προϊόντα καθαρά και υγιεινά, με διαδικασίες παραγωγής που σέβονται τους φυσικούς πόρους, εξοικονομούν νερό και ενέργεια, προστατεύουν το έδαφος και το τοπίο. Το παράδειγμα των καλλιεργειών σε αναβαθμίδες στον χώρο του Αιγαίου, είναι πολύ σχετικό και αξίζει τον κόπο να υποστηριχτεί ως στρατηγικό πλεονέκτημα της περιοχής. Για προϊόντα που θα ξαναδώσουν στον τόπο πρωτογενή παραγωγή, στοιχειώδη αυτάρκεια, τοπίο και παραγωγικότητα οικοσυστημάτων.

7. Προϊόντα αγροτικά, κτηνοτροφικά, αλιευτικά. Που ξαναφέρνουν με σύγχρονο τρόπο στην διαδικασία παραγωγής στοιχεία που σχεδόν έχουν χαθεί όπως τα κτηνοτροφικά ζώα, οι ξερολιθιές, οι «αιμασιές». 8. Που δίνουν υψηλή προστιθέμενη αξία στο συνολικότερο τουριστικό προϊόν. Που βέβαια απαιτούν περισσότερο μόχθο και συστηματική προσπάθεια, από ανθρώπους με όραμα και διάθεση να δουλέψουν. Και φυσικά οργάνωση, σχέδιο, σύστημα κινήτρων για να υποστηριχτούν αυτοί που θα το προσπαθήσουν. Και παράλληλα κάνουν την καθημερινή ζωή των κατοίκων πιο ανθρώπινη και ποιοτική προσελκύοντας μόνιμους κατοίκους για να ξαναζωντανέψουν τον τόπο.

9. Η μεταστροφή του αναπτυξιακού υποδείγματος σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ενισχύουν ακόμη περισσότερο την ανάγκη επανενεργοποίησης ενός κλιματικά προσαρμοσμένου και βιώσιμου πρωτογενή τομέα σε διασύνδεση με μια τοπική τουριστική ανάπτυξη που θα σέβεται την φέρουσα ικανότητα του τοπικού οικοσυστήματος και του κοινωνικού ιστού.”.

Βιώσιμο μοντέλο

Και συνεχίζει η μελέτη, τονίζοντας τα εξής: “Μέσα σε όλα αυτά αυξάνονται συνεχώς, συχνά ξεπερνώντας τις όποιες προβλέψεις, οι ανάγκες σε νερό, ενέργεια, υποδομές, πρώτες ύλες. Χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι νέες απαιτήσεις λόγω κλιματικής αλλαγής. Με σχεδιασμό που σχεδόν πάντοτε προκρίνει τις δαπανηρές γκρίζες υποδομές, σε βάρος πιο φυσικών (και φθηνών) λύσεων. Σε αυτό το ευρύτερο κοινωνικο-οικονομικό πλαίσιο, συνυπάρχουν πολλές και ιδιαίτερα αξιόλογες περιοχές Natura. Άλλες δυσπρόσιτες και απομακρυσμένες, όπως οι ακατοίκητες νησίδες, συχνά προστατευμένες από τις καιρικές συνθήκες και τον απόκρημνο χαρακτήρα τους και άλλες πάνω σε κατοικημένα νησιά, κοντά σε οικισμούς και δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς. Όλες επηρεάζονται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες και την ανάπτυξη. Συχνότερα αρνητικά, όπως προαναφέρθηκε κάποιες όμως φορές και θετικά.

Για παράδειγμα, η κατασκευή ταμιευτήρων και λιμνοδεξαμενών, δημιουργεί συλλογές γλυκού νερού πολύτιμων για τα μεταναστευτικά και διαχειμάζοντα είδη πτηνών. Αντίστοιχα η δημιουργία στοών για την εξόρυξη μεταλλευμάτων κατά τον προηγούμενο αιώνα, έχει δημιουργήσει κατάλληλους βιοτόπους αναπαραγωγής για αρκετά είδη νυχτερίδων, όπως έδειξαν πρόσφατες έρευνες στο νησί της Άνδρου, η επέκταση των οποίων και σε άλλα νησιά του Αιγαίου θα προσέθετε σίγουρα πολύτιμες πληροφορίες για την χειροπτεροπανίδα των νησιών. Προτιμητέο φυσικά είναι ένα μελλοντικό σενάριο επιδότησης ενός πιο βιώσιμου/αειφορικού οικολογικά και κοινωνικά αγρο-κτηνοτροφικού μοντέλου για τα νησιά του Αιγαίου, ικανού να παράγει ποιοτικά τοπικά προϊόντα.”.

Παραγωγή αιολικής ενέργειας και φύση

“Ιδιαίτερη αναφορά θα πρέπει να γίνει στην ευαισθησία του νησιωτικού χώρου, σε ότι αφορά σε αναπτυξιακές δραστηριότητες όπως η παραγωγή αιολικής ενέργειας, μιας και ο περιορισμένος χώρος της χέρσου και η διάσπαση της συνέχειάς του δημιουργούν δυσανάλογα μεγάλες επιπτώσεις στην ορνιθοπανίδα αλλά και στο τοπίο σε σχέση με αντίστοιχης έκτασης περιοχές της ηπειρωτικής χώρας. Μπορεί το δίκτυο των Προστατευόμενων Περιοχών να βοηθήσει σε αυτό; Είναι σαφές ότι δεν μπορεί από μόνο του να οδηγήσει σε αλλαγή υποδείγματος. Μπορεί όμως να συμβάλλει αποφασιστικά στην ενίσχυση του brand name της περιοχής και των προϊόντων της, να εμπλουτίσει το τουριστικό προϊόν εντάσσοντας σε αυτό φυσιολατρία, παρατήρηση φύσης, εθελοντισμό, περιβαλλοντική εκπαίδευση, να δώσει ευκαιρίες και κίνητρα στους τοπικούς παραγωγούς που θα ενδιαφερθούν, μέσω στοχευμένων επιδοτήσεων για τη διατήρηση της φύσης. Αν μη τι άλλο μπορεί να είναι απολύτως συμβατό, εναρμονισμένο και ει δυνατόν υποστηρικτικό σε μια ανάπτυξη του νησιωτικού χώρου, πιο κοντά στην φύση και στον άνθρωπο. Κάτι που σαφώς αποτελεί ζητούμενο για τις τοπικές κοινωνίες.”.

Αξίζει να σημειωθεί πως σχετικά με το κομμάτι της διαχείρισης των αποβλήτων και των απορριμμάτων στα νησιά γίνεται ειδική αναφορά.