Έγκριση μελέτης με στόχο τη διάσωση των μεταλλείων της Σερίφου

Με το βλέμμα στραμμένο στην προστασία και στην ανάδειξη των ιστορικών μεταλλείων της Σερίφου και των υπολοίπων μνημείων του νησιού, η Δημοτική Επιτροπή στην πρόσφατη συνεδρίασή της ενέκρινε ομόφωνα την αποδοχή και έγκριση της μελέτης με τίτλο: «Μεταλλεία Σερίφου: τεκμηρίωση, αποτίμηση και προτάσεις θεσμικής προστασίας, διάσωσης και ανάδειξης των μεταλλευτικών μνημείων και τοπίων», στο πλαίσιο της σύνταξης πρότασης σχεδίου γενικής διάταξης, οριοθέτησης αρχαιολογικού χώρου και σωστικών επεμβάσεων στα μεταλλευτικά μνημεία του Μεγάλου Λειβαδίου.

Κ. Ρεβίνθης: "Κάνουμε όλη τη προεργασία, με βάση τη αρμοδιότητα που έχουμε σαν Δήμος, για το Υπουργείο Πολιτισμού"

Ο δήμαρχος Σερίφου, Κώστας Ρεβίνθης, μίλησε στην "Κοινή Γνώμη" για αυτή τη σημαντική εξέλιξη που θα δώσει ώθηση, ώστε να προφυλαχθούν και να αναδειχθούν τα μεταλλεία. Συγκεκριμένα, τόνισε, ότι, "η σκέψη του Δήμου Σερίφου, ήταν συγκεκριμένη από την αρχή. Έχουμε υπογράψει εδώ και περίπου έναν χρόνο, μία προγραμματική σύμβαση με τον "Μεθόδιο", με επικεφαλής τον μηχανικό του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου, Νικόλαο Μπελαβίλα, με σκοπό να εκπονήσουμε μία μελέτη, η οποία στην ουσία θα είναι τύπου master plan. Αυτό θα πάει στη νοτιοδυτική Σέριφο, σε όλη την ευρύτερη περιοχή του Μεγάλου Λιβαδίου και του Κουταλά, που είναι επί το πλείστον τα σημεία υψηλού ενδιαφέροντος για την μεταλλευτική ιστορία της Σερίφου και έχουν βρει μνημεία, για το οποία κάνουν προτάσεις για ανάδειξη ή διάσωση. Έχουν ετοιμάσει ειδική πρόταση με πίνακα, ανά μνημείο, για να προτείνουμε την κήρυξη τους, ως διατηρητέα στο Υπουργείο Πολιτισμού. Δηλαδή κάνουμε όλη τη προεργασία, με βάση τη αρμοδιότητα που έχουμε σαν Δήμος και για το Υπουργείο, επικουρικά για να μπορέσουμε να επισπεύσουμε τις διαδικασίες. Ουσιαστικά, πλέον ολοκληρώθηκε η μελέτη, την έχουμε παραλάβει και το επόμενο βήμα είναι να προχωρήσουμε στην υλοποίησή της, πλέον, που είναι η κηρύξεις των μνημείων και οι διαδικασίες διάσωσης και αποκατάστασης."

Σε ερώτηση για το πόσο σημαντικό είναι για το νησί της Σερίφου, να υλοποιηθεί όλο αυτό το σχέδιο για την ανάδειξη της περιοχής, ο κ. Ρεβίνθης, απάντησε, ότι, "είναι υψίστης σημασίας και αυτό το λέω διότι τα μεταλλεία της Σερίφου, είναι το σημαντικότερο μεταλλευτικό κέντρο μετά το Λαύριο, σε όλο το Αιγαίο. Οπότε, είναι πολύ σημαίνουσα η θέση της Σερίφου στην μεταλλευτική ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας. Υπάρχουν φυσικά και αρχαίες θέσεις εξόρυξης, οπότε η σκέψη ήταν από την αρχή, η τόσο σημαντική πτυχή της ιστορίας του νησιού μας, να αναδειχτεί και να γίνει πόλος έλξης για επισκέπτες που έχουν ενδιαφέρον για τα συγκεκριμένα ζητήματα, όπως τη φυσική ιστορία, τον μεταλλευτικό τουρισμό, κλπ. Όσοι έρχονται στην περιοχή, μπορούν να επισκεφτούν τα σημεία, που αυτή τη στιγμή βέβαια δεν λειτουργούν υπό κάποιο συγκεκριμένο καθεστώς, αλλά μπορούν να μεταβούν στην περιοχή και να δουν τα μνημεία".

"Η σκάλα φόρτωσης κινδυνεύει να πέσει, πράγμα που θα είναι ολέθριο για την ιστορία του τόπου μας"

Στη συνέχεια και κλείνοντας τις δηλώσεις του, αναφέρθηκε στο σημαντικό μνημείο και χαρακτηριστικό της Σερίφου, τη σκάλα φόρτωσης του Μεγάλου Λιβαδίου, λέγοντας, ότι, "ιδιαίτερη μνεία στην μελέτη γίνεται για τη σκάλα του Μεγάλου Λιβαδίου, που αποτελεί πρώτη προτεραιότητά μας, γιατί αυτή η σκάλα φόρτωσης είναι πολύ σημαντική για εμάς, καθώς είναι ένα σημαντικό μνημείο, το οποίο ωστόσο δεν είναι ακόμη κηρυγμένο. Αυτό που θέλω να τονίσω, είναι ότι κινδυνεύει να πέσει, πράγμα που θα είναι ολέθριο για την ιστορία του τόπου μας, οπότε έχουμε επικεντρωθεί πάνω από αυτό το ζήτημα και κατά προτεραιότητα θα τρέξουμε τις διαδικασίες για την προστασία του. Η συγκεκριμένη σκάλα αποτελεί ένα μοναδικό μνημείο για την Ελλάδα, καθώς δεν υπάρχει δεύτερη. Με αυτή τη τεχνοτροπία κατασκευής, υπάρχει μία αντίστοιχη σκάλα στην Ισπανία".

Η ταυτότητα της έρευνας

Στο πρόλογο της μελέτης, τονίζεται ότι η επιστημονική ομάδα του Εργαστηρίου Αστικού Περιβάλλοντος του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου καταθέτει, για λογαριασμό το Δήμου Σερίφου, τη συνολική πρόταση για τις μνημειακές εγκαταστάσεις και τοπία των μεταλλείων Σερίφου. Η μελέτη αναφέρεται στην τεκμηρίωση, στην αποτίμηση της κατάστασης των πραγμάτων, στις προτάσεις θεσμικής προστασίας, διάσωσης και ανάδειξης των μεταλλευτικών μνημείων και τοπίων. Καλύπτει την πλούσια σε Ιστορία και μνημεία νοτιοδυτική πλευρά του νησιού.

Η εκπόνηση της έρευνας ανετέθη στο Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος του Τομέα Πολεοδομίας και Χωροταξίας - Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου από τον Δήμο Σερίφου με σύμβαση το 2023.

Η μεταλλευτική δραστηριότητα

Σύμφωνα με τη μελέτη του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, οι εγκαταστάσεις των μεταλλείων της Σερίφου χωροθετήθηκαν εξ αρχής, γύρω από τους δύο γειτονικούς όρμους του Μεγάλου Λιβαδιού και του Κουταλά, στα νοτιοδυτικά του νησιού. Στο γεγονός αυτό συντέλεσε η γειτνίαση των δύο αυτών μεγάλων αγκυροβολίων και η ύπαρξη μεταλλοφόρων κοιτασμάτων. Το λοφώδες τοπίο γέμισε από στοές εξόρυξης, τρύπες και σωρούς από τα υλικά που έβγαιναν στην επιφάνεια της γης. Προς το τέλος της λειτουργίας των μεταλλείων, η εκμετάλλευση γινόταν με τρόπο άναρχο, το οποίο οδήγησε στην εξάντληση των υπογείων κοιτασμάτων και στην αφαίρεση ακόμα και φυσικών στύλων στήριξης των ορόφων των στοών. Αποτέλεσμα αυτού, ήταν η ύπαρξη μεγάλων κατακρημνίσεων.

Οι πρώτες μεταλλευτικές επιχειρήσεις στη Σέριφο είχαν αρχίσει το 1861, ενώ ο πρώτος πυρήνας των εγκαταστάσεων της «Ελληνικής Μεταλλευτικής Εταιρείας» άρχισε να δημιουργείται το 1869. Μέχρι τα τέλη του 1880, οι εγκαταστάσεις είχαν αναπτυχθεί πλήρως. Ακολουθώντας την ανάπτυξη των μεταλλευτικών εγκαταστάσεων δημιουργήθηκε και ο κύριος οικισμός του Μεγάλου Λιβαδιού στον ομαλό μυχό στο βάθος του όρμου. Ο οικισμός ήταν αραιοδομημένος και σχετικά άναρχος. Μέχρι και σήμερα, δεν έχουν βρεθεί ενδείξεις για παλαιότερη κατοίκηση στην περιοχή.

Σκάλες φόρτωσης Μεγάλου Λειβαδιού και Κουταλά

Ειδικό κεφάλαιο στη μελέτη, αφορά στη στις σκάλες φόρτωσης της περιοχή. Συγκεκριμένα αναφέρεται ότι, "η σκάλα φόρτωσης του Μεγάλου Λειβαδιού βρίσκεται στο ΒΔ άκρο της πλατείας φόρτωσης. Έχει μήκος 40,50 μ., πλάτος 4,15 μ. και μέγιστο ύψος 5,00 μ. Συγκροτείται από έναν οριζόντιο φορέα από μεταλλικό σκελετό και ξύλινο δάπεδο. Ο μεταλλικός φορέας εδράζεται κοντά στο μέσον του σε σχεδόν τετράγωνης κάτοψης λιθόκτιστη βάση (πυλώνα) διαστάσεων 5,90 μ. επί 6,00 μ. Η βάση υψώνεται 8,00 μ. επάνω από το επίπεδο της θάλασσας, στο επίπεδο της πλατείας και το υποθαλάσσιο θεμέλιό της φθάνει σε βάθος 6,00μ. Ο μεταλλικός φορέας στο ένα άκρο ακουμπά στο έδαφος, στον αναλημματικό τοίχο της πλατείας φόρτωσης, και στο άλλο άκρο εκτείνεται πέρα από την βάση ως πρόβολος πάνω από τη θάλασσα σε ικανό ύψος ώστε να επιτρέπεται η προσάραξη του φορτηγού πλοίου και η φόρτωση του μεταλλεύματος. Στο άκρο του προβόλου, εφάρμοζε το σύστημα του "τουμπατόριου" το οποίο επέτρεπε στα βαγονέτα να ανατρέπονται στους μπροστινούς τροχούς και να αδειάζουν το περιεχόμενο στο αμπάρι του πλοίου.

Η σκάλα φόρτωσης που σώζεται στο Μέγα Λειβάδι, λόγω της έκθεσής της σε έντονες συνθήκες υγρασίας και ανέμου παρουσιάζει σημαντικές φθορές στα μεταλλικά της στοιχεία. Το υποθαλάσσιο τμήμα της λιθόχτιστης βάσης παρουσιάζει σημαντική απώλεια υλικού στις δύο αντιδιαμετρικές γωνίες στο επίπεδο της έδρασης στον βυθό, ενώ το ξύλινο σανιδωτό δάπεδο έχει καταστραφεί ολοκληρωτικά παρασύροντας και τις σιδηροτροχιές. Στο σημείο, πραγματοποιήθηκαν έξι τεχνικές αυτοψίες, τρεις από την ομάδα του Εργαστηρίου Αστικού Περιβάλλοντος ΕΜΠ, μία από την εταιρεία ARGO NAVIS, μία από τον Καθηγητή Χ. Γαντέ του Εργαστηρίου Μεταλλικών κατασκευών ΕΜΠ και μία από τον Επ. Καθηγητή Β. Μαρίνο του Εργαστηρίου Θεμελιώσεων του ΕΜΠ".