Κραυγή αγωνίας για το μέλλον του σαντορινιού αμπελώνα

Μπορεί να έχει περάσει ένας μήνας από την παρουσίαση του Ειδικού Πολεοδομικού Σχεδίου Θήρας, αλλά συνεχίζουν να υπάρχουν αντιδράσεις και ενστάσεις για τον αντίκτυπο που θα έχει το συγκεκριμένο σχέδιο στη Σαντορίνη.

Μετά τον Σύλλογο Μηχανικών Θήρας που εξέφρασε με κάθε τρόπο την αγωνία του, έρχεται και ο Σύνδεσμος Οινοποιών Σαντορίνης (ΣΟΣ), που συμμετείχε στη διαβούλευση επί του προτεινόμενου Ειδικού Πολεοδομικού Σχεδίου, για να στείλει σε ένα μακροσκελές κείμενο, τα σχόλιά, τις θέσεις και τις αγωνίες του, στη Γενική Γραμματεία Χωρικού Σχεδιασμού και Αστικού Περιβάλλοντος και στην εταιρεία μελετών "Σαμαράς και Συνεργάτες ΑΕ".

"Η άναρχη δόμηση δημιούργησε μία μη αναστρέψιμη καταστροφή"

Αρχικά κάνουν λόγο για την ιστορικότητα του αμπελώνα της Σαντορίνης και πως αυτός έχει επηρεαστεί τα τελευταία χρόνια. Συγκεκριμένα αναφέρουν ότι "ο αμπελώνας της Σαντορίνης είναι από τους αρχαιότερους αμπελώνες του κόσμου. Αποτελεί αμπελώνα μουσείο και ανήκει εμμέσως στην παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά. Η πολιτεία, ο Δήμος, η τοπική κοινωνία, οι επαγγελματικοί φορείς τουρισμού, οι αμπελουργοί και οι οινοποιοί του νησιού έχουν την υποχρέωση να προστατεύσουν αυτό το μνημείο-αμπελώνα που συνεχίζει να καλλιεργείται και να παράγει χωρίς διακοπή εδώ και τρεις χιλιάδες χρόνια. Σχετικά με το πρόσφατο παρελθόν, πριν από τον σεισμό του 1956 τα χωριά του νησιού ήταν περικυκλωμένα από τους αμπελώνες. Αυτή η εικόνα διατηρήθηκε αναλλοίωτη για σχεδόν μία χιλιετία και μέσα στα τελευταία τριάντα χρόνια όλα άλλαξαν άρδην. Ο αμπελώνας συρρικνώθηκε, η αγροτική γη οικοπεδοποιήθηκε και η άναρχη δόμηση δημιούργησε μία μη αναστρέψιμη καταστροφή στο τοπίο και στο εύθραυστο περιβάλλον της Σαντορίνης".

Στη συνέχεια της γεμάτης αγωνία επιστολής, τονίζουν ότι "η εικόνα του αμπελώνα χαρακτηρίζεται τριτοκοσμική καθώς πουθενά στα μεγάλα αμπελοτόπια του κόσμου δεν θα δει ο επισκέπτης ένα τοπίο άναρχο όπου μέσα στον αμπελώνα υπάρχουν σπίτια, βενζινάδικα, κοντέινερ, οικόπεδα με νεκροταφεία αυτοκινήτων και parking. Και μέσα σε αυτή την παρακμή ο αμπελώνας συνεχίζει να δημιουργεί μεγάλα κρασιά που έχουν καταξιωθεί στη διεθνή αγορά και κερδίζουν συνεχώς βραβεία σε μεγάλους διεθνής διαγωνισμούς. Παράλληλα, ο οινοτουρισμός και η επίσκεψη στο Θηραϊκό αμπελοτόπι αποτελούν κεφάλαιο για το τοπικό τουριστικό προϊόν. Το Προεδρικό Διάταγμα του 2012 (ΠΔ Σηφουνάκη) αποτελεί μέχρι και σήμερα το μοναδικό θεσμικό πλαίσιο προστασίας του αμπελώνα και της αγροτικής γης που συνεχίζει να παράγει προϊόντα υψηλής ποιότητας και αξίας. Όμως ακόμη και αυτό έχει αρκετά τρωτά στην εφαρμογή του. Η αναγκαία θεσμική προστασία του αμπελώνα είναι η δημιουργία ζωνών όπου απαγορεύεται ρητά η δόμηση. Εάν δεν γίνει αυτό με το παρόν χωροταξικό θα χάσουμε διά παντός την ευκαιρία και θα φέρουμε μεγάλη ευθύνη".

Πολεοδομικό Πλαίσιο

Την ίδια ώρα, αναφέρονται και στη μείωση των στρεμμάτων μέσα στα χρόνια, ενώ κάνουν και συγκεκριμένες προτάσεις. Αναλυτικά, αναφέρουν ότι "το 2012, όταν εφαρμόστηκε "Νόμος Σηφουνάκη" στη Σαντορίνη δηλώθηκαν 11.088 στρέμματα αμπελώνων. Το 2024 η έκταση έχει πέσει στα 8.678 στρέμματα. Τα πρόσφατα στατιστικά της Διεύθυνσης Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής (ΔΑΟΚ) για την αμπελοκαλλιέργεια στη Σαντορίνη, αναφέρουν ότι μέχρι το 2040 θα έχει σβήσει, αν η δραματική πτωτική τάση και στην έκταση και στην παραγωγή της δεν αναστραφούν. Η εγκατάλειψη αυτού του μοναδικού παγκόσμιου μνημείου της φύσης, που είναι υποψήφιο για ανακήρυξη από την UNESCO, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την καταχρηστική δόμηση.

Για μία δεύτερη ευκαιρία στους νέους αμπελουργούς, για την επιβίωση των ιστορικών οινοποιητικών επιχειρήσεων του νησιού, για τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς, για την προστασία του τοπίου και της υπεραξίας του τουριστικού προϊόντος της Σαντορίνης προτείνουμε τα εξής εφαρμόσιμα μέτρα:

1. Βάσει του πραγματικού, πολυδιάστατου Αμπελουργικού Μητρώου Θήρας (Α.Μ.Θ.) που θα αναπτύξει ο ΣΟΣ με μία χαρτογράφηση "μωσαϊκού" τύπου, η έκταση όλων των αμπελοτεμαχίων του νησιού θα πρέπει να αθροίζεται σε 11.088 στρέμματα. Ο αριθμός αυτός προτείνουμε να αποτελέσει το ελάχιστο μέγεθος εδαφοκάλυψης με "τοπίο καλλιέργειας αμπελιών" στο διηνεκές με προοπτική επιστροφής της επικράτειάς του στα ιστορικά του μεγέθη.

2. Απαιτούμε την θέσπιση "Ενιαίων Ζωνών Υφιστάμενων Αμπελώνων", οι οποίες θα επιτηρούνται περιοδικά βάσει των ετήσιων ανανεώσεων του χάρτη του Α.Μ.Θ. από τον ΣΟΣ για την επισήμανση παραβάσεων του Νόμου Σηφουνάκη. Εντός των Ενιαίων Ζωνών Αμπελώνων θα πρέπει να εξακολουθήσει να ισχύει, όπως άλλωστε ισχύει από το 2012, η πλήρης, αμετάκλητη και οριστική απαγόρευση δόμησης χωρίς καμία μείωση προστασίας.

3. Η ομάδα γεωπληροφορικής του ΣΟΣ σε συνεργασία με τη ΔΑΟΚ και αξιοποιώντας σύγχρονες τεχνολογίες, αυτοψίες στο πεδίο, έρευνα σε δημόσια δεδομένα (π.χ. Πολεοδομία, Κτηματολόγιο κ.λπ.) και συνεντεύξεις θα αποτυπώσουν για κάθε αμπελοτεμάχιο την πραγματική σημερινή κατάσταση του αμπελώνα εντός του 2025. Αν έχει όντως αλλάξει η χρήση ενός γεωτεμαχίου, θα εξαιρείται από το Α.Μ.Θ. χωρίς κάποια επίπτωση πέρα από την ανώνυμη δημοσιοποίηση αυτής της αλλαγής χρήσης (είτε είναι παραβατική είτε όχι). Το σύνολο των στρεμμάτων που έχουν χαθεί λόγω αλλαγής χρήσης, ήτοι περίπου 2.410 στρέμματα, αλλά και επιπλέον δυνητικά στρέμματα βάσει των διαθέσιμων αδειών φύτευσης, προτείνουμε να αποδοθούν χωροταξικά σε άλλες, ενιαίες εκτάσεις ως δυνητικές περιοχές αναμπελώσεων εντός του 2026.

4. Απαιτούμε οι χρήσεις γης στην περιοχή καλλιέργειας ΠΟΠ να μην περιλαμβάνουν εγκατάσταση οποιασδήποτε ΑΠΕ (Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας. Τούτο είναι και σύμφωνο προς τις διατάξεις του νόμου 2637/1998. Θα πρέπει να χαρακτηριστούν οι εν λόγω εκτάσεις ως ζώνες υψηλής παραγωγικότητας ώστε να εξαιρούνται ρητά οι ΑΠΕ".

Τι ζητούν να προβλέπεται στις υποδομές

Ο Σύνδεσμος Οινοποιών Σαντορίνης παράλληλα ζητά στις υποδομές να προβλεφθούν:

• Τρεις τριτοβάθμιοι σταθμοί επεξεργασίας λυμάτων εντός των υφιστάμενων υποδομών της ΔΕΥΑΘ και η ένταξη αυτών στα βασικά προγραμματιζόμενα έργα με σκοπό την παροχή "γκρίζου" νερού άρδευσης που είναι πλέον αναγκαίο λόγω των ακραίων φαινομένων της Κλιματικής Αλλαγής.

• Τρία κεντρικά αρδευτικά δίκτυα της ΔΕΥΑΘ που θα ξεκινάνε από κάθε σταθμό τριτοβάθμιας επεξεργασίας λυμάτων και θα διατρέχουν την καθεμία αμπελουργική Αρδευτική Ζώνη (Βόρεια, Νότια & Κεντρική) από την οποία ο ΣΟΣ θα μπορεί δημιουργήσει περιφερειακά αρδευτικά υποδίκτυα που θα εξυπηρετήσουν όλους τους χρήστες για αμιγώς αγροτική χρήση.

• Ταμιευτήρες ή/και δεξαμενές σε υφιστάμενες εγκαταστάσεις ή νέες υποδομές για σύνδεση των τριτοβάθμιων σταθμών με τα αρδευτικά δίκτυα.

• Πρόβλεψη για όλα τα παραπάνω ως αυτόνομη ενότητα και στη Θηρασιά.

• Μονάδα ξήρανσης λυματολάσπης με σκοπό την αξιοποίηση αυτής από τοπικό κλίβανο πλησίον του σταθμού ηλεκτροπαραγωγής ή/και κοντά στον ανατολικό μώλο του νησιού για την φόρτωση σε πλωτή μονάδα με σκοπό την παραγωγή βιοκάρβουνου (biochar), που θα αξιοποιηθεί για τη λίπανση των αμπελώνων του νησιού.

Το γενικό συμπέρασμα των προτάσεων

Τέλος, ζητούν να διορθωθεί η φράση "η προοπτική εξέλιξης ΠΟΠ" και να διατυπωθεί ορθώς το ισχύον νομικό πλαίσιο βάσει του οποίου σε οποιοδήποτε σημείο του νησιού (και της Θηρασιάς) προβλέπεται η παραγωγή ΠΟΠ, να αποτυπωθούν οι αμπελουργικές περιοχές όχι μόνο ως "πλάκες" προσεγγιστικά περιγεγραμμένες, αλλά και αναλυτικά ως "μωσαϊκό" γεωτεμαχίων και να προστεθεί και η Θηρασιά στη Βόρεια Αρδευτική Ζώνη με σαφή χρήση γης ως αρχαιολογικός χώρος ή/και τοπίο καλλιέργειας αμπελιών ΠΟΠ Σαντορίνη και όχι η ασαφής ένδειξη μικτών χρήσεων, όπως φαίνεται στο Σχέδιο.

Εν κατακλείδι, ο Σύνδεσμος Οινοποιών Σαντορίνης σκοπεύει αξιοποιώντας τη γνώση του για κάθε αμπελοτεμάχιο στο νησί και με δικούς του πόρους να συμβάλει στον χωροταξικό εξορθολογισμό δημοσιοποιώντας με ετήσιες εκθέσεις της "Κατάστασης του Θηραϊκού Αμπελώνα" κάθε χρόνο συνδέοντας σε κάθε γεωτεμάχιο πλήθος στοιχείων ταυτοποίησης και παραγωγικότητας αυτού. Παρατηρώντας έτσι στο διαδίκτυο την εξέλιξη της χρήσης και στρεμματικής απόδοσης του κάθε γεωτεμαχίου, ο ΣΟΣ θα μπορεί να προτείνει τεκμηριωμένα λύσεις, πρακτικές, εξατομικευμένες και καινοτόμες, για τη διάσωση του θηραϊκού αμπελώνα και την ανάσχεση της εγκατάλειψής του με πρωτοβουλίες για τη βιωσιμότητά του και από οικονομικής, αλλά και από κοινωνικής και περιβαλλοντικής άποψης. Τα παραπάνω, όπως αναφέρουν, σκόπιμο είναι να ενσωματωθούν σε μελλοντικές επικαιροποιήσεις του χωροταξικού σχεδιασμού στο νησί σε συνεργασία με τους μελετητές και τους αρμόδιους φορείς.