Το σχέδιο της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής

Στην εποχή της κλιματικής κρίσης, και με στόχο να υπάρξουν οι απαραίτητες προβλέψεις, αλλά και ο απαραίτητος σχεδιασμός μέτρων αντιμετώπισης των συνεπειών της, η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου προχωρά στην κατάρτιση Περιφερειακού Σχεδίου Προσαρμογής στην Κλιματική Αλλαγή (ΠεΣΠΚΑ).

Στο πλαίσιο αυτό, έπειτα από μία μακρά περίοδο λήψης των σχετικών εγκρίσεων, την Τετάρτη, 13 Ιουλίου, η Περιφερειακή Επιτροπή Διαβούλευσης συνεδρίασε, με στόχο μεταξύ άλλων να εγκρίνει το επικαιροποιημένο ΠεΣΠΚΑ, το οποίο βρίσκεται στην τελική ευθεία, προκειμένου να περάσει και από την έγκριση του Περιφερειακού Συμβουλίου Νοτίου Αιγαίου, ώστε να προχωρήσει και η εφαρμογή του.

Αξίζει να σημειωθεί, πως και οι Δήμοι της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου θα κληθούν να καταρτίσουν τοπικά σχέδια προσαρμογής, τα οποία να συμβαδίζουν με τον περιφερειακό σχεδιασμό, ενώ θα εκπονηθούν τοπικά επιχειρησιακά σχέδια, καθώς και τομεακές μελέτες.

Το πλήρες ΠεΣΠΚΑ βρίσκεται αναρτημένο, προς ενημέρωση των πολιτών, στην ιστοσελίδα της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου.

Το ιστορικό κατάρτισης του Περιφερειακού Σχεδίου Προσαρμογής στην Κλιματική Αλλαγή

Σε εθνικό επίπεδο, τον Δεκέμβριο του 2014 υπεγράφη μνημόνιο συνεργασίας μεταξύ του Υπουργείου Περιβάλλοντος, του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών και της Τράπεζας της Ελλάδος, το οποίο αφορούσε μεταξύ άλλων και στη διαμόρφωση του κειμένου της Εθνικής Στρατηγικής για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή (ΕΣΠΚΑ). Το σχέδιο της πρώτης ΕΣΠΚΑ συντάχθηκε και τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση στο τέλος του 2015.

Με επόμενες νομοθετικές ρυθμίσεις, θεσμοθετήθηκαν οι διαδικασίες εκπόνησης και έγκρισης της ΕΣΠΚΑ, καθώς και των Περιφερειακών Σχεδίων για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή (ΕΠΣΠΚΑ), όπως επίσης η σύσταση Εθνικού Συμβουλίου για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή.

Μετά την έγκριση της ΕΣΠΚΑ το 2016 και με βάση αυτή, καταρτίζονται από κάθε Περιφέρεια τα ΠεΣΠΚΑ, τα οποία εγκρίνονται με απόφαση του Περιφερειακού Συμβουλίου, αφότου έχουν περάσει από το στάδιο της ανοικτής διαβούλευσης και έχουν λάβει εισήγηση από τις αρμόδιες Διευθύνσεις Περιβάλλοντος και Χωρικού Σχεδιασμού, έπειτα από σχετική γνώμη της Περιφερειακής Επιτροπής Διαβούλευσης και της Δ/νσης Κλιματικής Αλλαγής και Ποιότητας Ατμόσφαιρας του ΥΠΕΝ, η οποία εισηγείται για τη συμβατότητα του ΠεΣΠΚΑ με τις κατευθύνσεις και τους στόχους της ΕΣΠΚΑ.

Η απαραίτητη συνοδευτική Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) του ΠεΣΠΚΑ Νοτίου Αιγαίου υποβλήθηκε αρχικά για έγκριση στην αρμόδια Διεύθυνση Περιβαλλοντικής Αδειοδότησης του ΥΠΕΝ τον Απρίλιο του 2019, ενώ παράλληλα, την ίδια περίοδο διενεργήθηκε και ανοικτή διαβούλευση για το ΠεΣΠΚΑ μέσω ειδικών ερωτηματολογίων και αποδέκτες, τόσο υπηρεσιακούς παράγοντες της Περιφέρειας, όσο και θεσμικούς και συλλογικούς φορείς, αλλά και το ευρύ κοινό.

Η θετική γνωμοδότηση εκ μέρους των υπηρεσιών του ΥΠΕΝ δόθηκε τον Μάρτιο του 2022, περιλαμβάνοντας προτάσεις επιμέρους βελτιώσεων του σχετικού Σχεδίου, οι οποίες και ενσωματώθηκαν στο παρόν ΠεΣΠΚΑ, το οποίο εξέτασε και ενέκρινε η Επιτροπή Διαβούλευσης της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου. Μετά την έγκριση της ΣΜΠΕ, θα ακολουθήσει η έγκριση του επικαιροποιημένου ΠεΣΠΚΑ από το Περιφερειακό Συμβούλιο, προκειμένου να ξεκινήσει η υλοποίησή του.

Στη σχετική εισήγηση σημειώθηκε δε, πως βάσει του πολύ πρόσφατα θεσμοθετημένου Εθνικού Κλιματικού Νόμου, θα πρέπει να ληφθούν υπόψιν οι διατάξεις του νέου νόμου κατά τη φάση του λεπτομερούς σχεδιασμού και της εφαρμογής των μέτρων και δράσεων που προβλέπονται στο ΠεΣΠΚΑ.

Το ΠεΣΠΚΑ της Περιφέρειας Ν. Αιγαίου, καθώς και η εκπόνηση της ΣΜΠΕ, υποστηρίχθηκαν από εξειδικευμένη εταιρεία συμβούλων, μέσω σύμβασης παροχής υπηρεσιών διάρκειας 13 μηνών, χρηματοδοτούμενης από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης Νοτίου Αιγαίου 2014-2020. Στην ομάδα έργου συμμετείχαν άνω των 12 εξειδικευμένων κατά τομέα επιστημόνων.

Συνοπτική περιγραφή του ΠεΣΠΚΑ Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου

Κύριος στόχος της Περιφερειακής Στρατηγικής για Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή του Νότιου Αιγαίου, είναι η ενίσχυση της ανθεκτικότητας σε όλους τους τομείς προτεραιότητας και η επίτευξη των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης. Αυτό, σημαίνει αύξηση της ετοιμότητας και της ικανότητας αντιμετώπισης των επιπτώσεων της Κλιματικής Αλλαγής σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό και ενωσιακό επίπεδο, διαμόρφωση συνεκτικής προσέγγισης και βελτίωση του συντονισμού.

Το έργο καταγράφει τις εκτιμήσεις των κλιματικών μεταβολών στην Περιφέρεια μέχρι το έτος 2100 και εκτιμά τις άμεσες και μελλοντικές περιβαλλοντικές, οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις της Κλιματικής Αλλαγής σε όλους τους τομείς. Επίσης, αξιολογεί, από περιβαλλοντική αλλά και κοινωνικοοικονομική άποψη, τις πιθανές δράσεις προσαρμογής στους τομείς αυτούς, ενώ παράλληλα, έχει στόχο να ιεραρχήσει βάσει κατάλληλων κριτηρίων αξιολόγησης, πιθανές δράσεις προσαρμογής στους διάφορους τομείς και προτείνει αυτές που μπορούν να συγκροτήσουν μία ολοκληρωμένη περιφερειακή στρατηγική για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή.

Οι τομείς στους οποίους προβλέπονται ξεχωριστές Τομεακές Πολιτικές Προσαρμογής αφορούν σε:

Γεωργία και κτηνοτροφία – Δασοπονία - Βιοποικιλότητα και οικοσυστήματα - Αλιεία και υδατοκαλλιέργειες - Υδάτινοι πόροι - Παράκτιες ζώνες – Τουρισμός – Ενέργεια - Υποδομές και μεταφορές – Υγεία - Δομημένο περιβάλλον - Εξορυκτική δραστηριότητα - Πολιτιστική Κληρονομιά - Ασφαλιστικός τομέας.

Το σχέδιο αποτελείται από τρεις πυλώνες – άξονες προτεραιότητας και συγκεκριμένα ηγεσία και ενίσχυση της διοικητικής ικανότητας, προώθηση και διάχυση γνώσης και δεξιοτήτων και ενίσχυση της ανθεκτικότητας στους τομείς προτεραιότητας. Βάσει των παραπάνω αξόνων προτεραιότητας αναπτύσσεται το ΠεΣΠΚΑ και προβλέπονται παρεμβάσεις που στο σύνολό τους στοχεύουν στην επίτευξη των στόχων της περιφερειακής στρατηγικής. Οι εν λόγω παρεμβάσεις υλοποιούνται σε βραχυπρόθεσμο (2021-2025) και μεσοπρόθεσμο (2026-2030) χρονικό ορίζονται.

Στο πλαίσιο αυτό, αναπτύχθηκε μία διαδικασία τεσσάρων σταδίων για την ανάπτυξη, την εφαρμογή και την αξιολόγηση του ΠεΣΠΚΑ, ως εξής:

Βήμα 1. Προετοιμασία εμπλεκομένων: Απόκτηση στήριξης και συμμετοχής των εμπλεκομένων φορέων (πολιτικής ηγεσίας, επιστημονικής και επιχειρηματικής κοινότητας κλπ) και ενσωμάτωση της προσαρμογής στην αλλαγή του κλίματος σε υπάρχοντα σχέδια, πολιτικές και προγράμματα.

Βήμα 2. Αξιολόγηση τρωτότητας: Αφορά στην καλύτερη κατανόηση των αναμενόμενων επιπτώσεων, των κινδύνων και της προσαρμοστικής ικανότητας μίας περιοχής στην αλλαγή του κλίματος και τον προσδιορισμό προτεραιοτήτων δράσης.

Βήμα 3. Σχεδιασμός στρατηγικών: Προσδιορισμός ενός συνόλου αρχών για τη στρατηγική προσαρμογής που αντιμετωπίζει άμεσα τα τρωτά σημεία της περιοχής.

Βήμα 4. Καθορισμός συγκεκριμένων μέτρων προσαρμογής: Κατάρτιση λεπτομερούς σχεδίου δράσης για τον τρόπο με τον οποίο, πότε και από ποιον πρέπει να εφαρμοστούν ειδικά μέτρα προσαρμογής.

Αξιολόγηση κινδύνων

Με βάση τα αποτελέσματα της ανάλυσης σε βραχυπρόθεσμο και μεσοπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα ως το 2050, μέτριο προς υψηλό κίνδυνο από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής εκτιμάται ότι θα αντιμετωπίσουν οι δραστηριότητες του πρωτογενή τομέα (γεωργία, κτηνοτροφία και ιχθυοκαλλιέργειες) και οι υδάτινοι πόροι (άρδευση και ύδρευση), στο Νότιο Αιγαίο.

Στο μακροπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα (περίοδος 2071-2100) ο κλιματικός κίνδυνος αυξάνεται σημαντικά για τους περισσότερους τομείς στην Περιφέρεια και ειδικά στην περίπτωση του δυσμενούς σεναρίου, ήτοι η αύξηση των συγκεντρώσεων των αερίων του θερμοκηπίου, λαμβάνει ακραίες τιμές για τους τομείς των υδατικών πόρων, των δασικών συστημάτων, της γεωργίας και των προστατευόμενων περιοχών. Μέτριο και υψηλό κίνδυνο σε μακροπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα, εκτιμάται ότι θα αντιμετωπίσουν οι τομείς της κτηνοτροφίας, της αλιείας, των παράκτιων περιοχών, των λιμενικών υποδομών, των οδικών μεταφορών, της δημόσιας υγείας και των υποδομών υγείας, του τουρισμού, των τοπίων ιδιαίτερου κάλλους και του υδάτινου περιβάλλοντος.

Προτεινόμενα μέτρα προσαρμογής με συνολικό κόστος άνω των 200 εκ. ευρώ

Στο πλαίσιο της διαχείρισης των παραπάνω σεναρίων, προτείνονται από το ΠεΣΠΚΑ συνολικά 34 μέτρα – παρεμβάσεις, με εκτιμώμενο κόστος υλοποίησης της τάξης των 217 εκατομμυρίων ευρώ. Δεδομένου ότι πρόκειται για παρεμβάσεις στο σύνολο σχεδόν των δραστηριοτήτων, η χρηματοδότησή τους προβλέπεται να προέλθει από ένα φάσμα πηγών, όπως τα Επιχειρησιακά Προγράμματα του νέου ΕΣΠΑ 2021-2027, το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, ευρωπαϊκά ανταγωνιστικά προγράμματα έρευνας και καινοτομίας, χρηματοδοτικά μέσα και ταμεία για την προστασία του περιβάλλοντος, όπως και ίδιοι πόροι της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου και των Δήμων.

Ειδικότερα, τα προτεινόμενα μέτρα προσαρμογής, ενδεικτικά, αφορούν στα εξής:

- Περιφερειακό Παρατηρητήριο για την προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή

- Δράσης προσαρμογής ΟΤΑ α’ βαθμού

- Αξιολόγηση τρωτότητας ανά επιμέρους δραστηριότητα του πρωτογενούς τομέα

- Προσαρμογή των γεωργικών δραστηριοτήτων

- Προσαρμογή των κτηνοτροφικών δραστηριοτήτων

- Προσαρμογή αλιείας και υδατοκαλλιεργειών

- Προστασία δασικών οικοσυστημάτων

- Προστασία και προσαρμογή υποδομών ενέργειας

- Δράσεις προστασίας υπόγειων υδροφορέων και διαχείρισης επιφανειακών υδατικών πόρων

- Διαχείριση και έλεγχος συστημάτων ύδρευσης και άρδευσης

- Αντιμετώπιση φαινομένων λειψυδρίας και ξηρασίας

- Προσαρμογή του χωροταξικού σχεδιασμού στην κλιματική αλλαγή

- Δράσεις προσαρμογής και προστασίας δομημένου περιβάλλοντος

- Προστασία από φαινόμενα πλημμυρών σε αστικές και περιαστικές περιοχές

- Προσαρμογή τουριστικών επιχειρήσεων και υποδομών

- Μέτρα προσαρμογής για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς

- Αξιολόγηση τρωτότητας των πλέον ευάλωτων παράκτιων περιοχών και λήψη μέτρων προσαρμογής

- Πρόγραμμα Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Παράκτιας Ζώνης

- Σχεδιασμός, μελέτη και κατασκευή τεχνικών έργων προστασίας ακτών

- Δράσεις προστασίας βιοποικιλότητας θαλάσσιου περιβάλλοντος από ξενικά είδη, αλλαγές στη σύνθεση του φυτοπλαγκτόν κλπ

- Κατάρτιση ειδικών Σχεδίων δράσης για την αντιμετώπιση πιθανών υγειονομικών προβλημάτων λόγων κλιματικής αλλαγής και ακραίων φαινομένων

- Εκπαίδευση επαγγελματιών υγείας σε θέματα διαχείρισης καταστροφών για την κοινωνική οργάνωση και τη διαχείριση έκτακτων/βαρέων περιστατικών λόγω αιφνίδιων καταστροφών.

Παρατηρητήριο Κλιματικής Αλλαγής

Κομβικό ρόλο στον συντονισμό και στην αποτελεσματική εφαρμογή του ΠεΣΠΚΑ Νοτίου Αιγαίου καλείται να διαδραματίσει το Παρατηρητήριο Κλιματικής Αλλαγής. Πρόκειται για μία ευέλικτη, υποστηρικτική δομή που αναφέρεται απευθείας στον Περιφερειάρχη και στον αρμόδια για θέματα κλιματικής αλλαγής Αντιπεριφερειάρχη και ως σκοπό έχει να συντονίσει υπηρεσίες και φορείς για συλλογή δεδομένων, διαμόρφωση δεικτών αξιολόγησης, παρακολούθησης εφαρμογής και διάχυσης αποτελεσμάτων και βοηθά τόσο στην πολιτική διαχείριση όσο και στη διοικητική ικανότητα εκτέλεσης του ΠεΣΠΚΑ Ν. Αιγαίου.

Επειδή ο σχεδιασμός, η υλοποίηση και η παρακολούθηση της εξέλιξης του ΠεΣΠΚΑ είναι μία διαδικασία που έχει μεγάλο διοικητικό βάρος και απαιτεί συνεχή παρακολούθηση, συλλογή μεγάλου όγκου δεδομένων και αξιολόγηση των μέτρων, πρέπει σε επίπεδο καθημερινής διοίκησης να επιτυγχάνεται η μέγιστη λειτουργικότητα. Για να αποφευχθεί η σύγχυση αρμοδιοτήτων, η δομή η οποία θα συντονίζει τις Γενικές Διευθύνσεις ενημερώνοντάς τις για τις κινήσεις της και λαμβάνοντας εντολές από τον αρμόδιο Αντιπεριφερειάρχη Χωροταξίας, Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής, προτείνεται να είναι το Παρατηρητήριο Κλιματικής Αλλαγής (ΠΚΑ).

Το ΠΚΑ θα λαμβάνει δεδομένα σχετικά με την εξέλιξη του ΠεΣΠΚΑ από τις Γενικές Διευθύνσεις που θα είναι αρμόδιες για την εφαρμογή των μέτρων. Επειδή το ΠΚΑ θα πρέπει να συντονίζει όλες τις Γενικές Διευθύνσεις θα πρέπει να υπάγεται απευθείας στον Περιφερειάρχη και ταυτόχρονα να έχει στενή σχέση με την Ειδική Υπηρεσία Διαχείρισης του ΠΕΠ της Περιφέρειας, ώστε να παρέχει και να λαμβάνει πληροφόρηση που έχει σχέση με την οικονομική διάσταση και τους πόρους τους ΠεΣΠΚΑ.

Στην περίπτωση της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου η διοικητική δομή η οποία εξυπηρετεί την απλοποίηση των διαδικασιών και τη διαφάνεια στις αποφάσεις, προτείνεται να συντονίζει τη Γενική Διεύθυνση Αναπτυξιακού Προγραμματισμού, Περιβάλλοντος & Υποδομών, τη Γενική Δ/νση Δημόσιας Υγείας και Κοινωνικής Μέριμνας, τη Γενική Δ/νση Μεταφορών και Επικοινωνιών, τη Δ/νση Πολιτικής Προστασίας, τη Γενική Δ/νση Περιφερειακής Αγροτικής Οικονομίας & Κτηνιατρικής και τη Γενική Διεύθυνση Ανάπτυξης. Το ΠΚΑ θα έχει, ενδεικτικά, τις εξής αρμοδιότητες:

Α) Την καταγραφή εξέλιξης του ΠεΣΚΠΑ μέσω μέτρησης συγκεκριμένων δεικτών

Β) Τη δημιουργία γεωπύλης που θα συγκεντρώνει και ενσωματώνει το σύνολο της διαθέσιμης πληροφορίας (δεδομένα, μελέτες, περιγραφική πληροφορία) που αφορά στις επιπτώσεις και τον τρόπο προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή στην Περιφέρεια,

Γ) Την εκπόνηση προγραμμάτων εκπαίδευσης και ενημέρωσης όλων των φορέων στα όρια της Περιφέρειας,

Δ) Την αναζήτηση συνεργασιών μέσω της συμμετοχής στο Σύμφωνο των Δημάρχων και

Ε) Τη συλλογή στοιχείων από την εγκατάσταση περιβαλλοντικών αισθητήρων και μετρητών σε επιλεγμένα σημεία στα νησιά της Περιφέρειας κλπ.