Η πλήρης αλήθεια για την μετονομασία της «Πλατείας Μνημείου της Εμπορικής Ναυτιλίας»

Παρακολουθώντας τους απροσδόκητα αρνητικούς σχολιασμούς και τις αντιδράσεις δημοτών ή μη που έχουν καταγραφεί τις τελευταίες εβδομάδες – και ιδιαίτερα τις τελευταίες δύο ημέρες – γύρω από την μετονομασία της «Πλατείας Μνημείου της Εμπορικής Ναυτιλίας» στην περιοχή Νησάκι, έκρινα σκόπιμο να τοποθετηθώ δημόσια και να καταθέσω με παρρησία και επιχειρήματα την προσωπική μου άποψη και γνώση επί του συγκεκριμένου ζητήματος, μιας που αυτή η μετονομασία αποφασίστηκε από το Δημοτικό Συμβούλιο πριν από 5 χρόνια, συγκεκριμένα την 14η Νοεμβρίου 2018, όταν κατείχα τη θέση του Προέδρου του Δημοτικού Συμβουλίου, σεβόμενος απόλυτα τις όποιες θετικές ή αρνητικές απόψεις έχουν εκφραστεί μέχρι σήμερα, ανεξαρτήτως εάν αυτές βασίζονται σε ιστορικά στοιχεία ή πηγάζουν από προσωπικές ή αλλότριες επιδιώξεις.

Η απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου του 2018 ήταν μια απόφαση που λήφθηκε ομόφωνα, σε συνέχεια αντίστοιχα ομόφωνης απόφασης της Επιτροπής Ονοματοθεσιών του Δημοτικού Συμβουλίου και ομόφωνα θετικής γνωμοδότησης του Δημοτικού Λιμενικού Ταμείου. Επιπλέον, η τότε απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου στηρίχθηκε σε ιστορικά στοιχεία που αναφέρθηκαν κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης από τον κ. Γιώργο Φουστάνο, έναν εμβριθή γνώστη της ναυτιλίας που έχει αφιερώσει τα τελευταία 40 χρόνια της ζωής του στην καταγραφή της μακράς ιστορίας της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας σε πλήθος βιβλίων, ήδη από την δεκαετία του 1980, και έχει πραγματοποιήσει πολλές εκθέσεις ναυτικής θεματογραφίας τα τελευταία χρόνια, αλλά και από τον κ. Γιώργο Μηλιό, συνταξιούχο πλοίαρχο και πρόεδρο της Ένωσης Συνταξιούχων Ναυτικών Κυκλάδων-Σύρου.

Είναι γεγονός ότι επί πολλές δεκαετίες – από την δεκαετία του 1930 μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1960 – είχαν γίνει αρκετές προσπάθειες για την ανέγερση Μνημείου του Αφανούς Ναύτη με πρωτοβουλίες και συγκέντρωση χρημάτων από συμπατριώτες μας, οι οποίες μάλιστα είχαν λάβει δημοσιότητα σε τοπικές εφημερίδες, αλλά δεν ευοδώθηκαν για διάφορους λόγους, μέχρι που το 1970 οι αδελφοί Γουλανδρή, τότε ιδιοκτήτες του ναυπηγείου μας, ανέλαβαν να χρηματοδοτήσουν την κατασκευή μνημείου, την οποία ανέθεσαν στον γνωστό γλύπτη και καθηγητή της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών, Γιάννη Παππά.

Το εργαστήριο του Γιάννη Παππά, το οποίο βρίσκεται στην περιοχή Ζωγράφου, σε κτήριο που αποτελούσε την κατοικία της οικογένειάς του, προσφέρθηκε στο Μουσείο Μπενάκη από το γιο του, Αλέκο Παππά, με βασικό στόχο τα έργα του καλλιτέχνη να παραμείνουν συγκεντρωμένα στο φυσικό τους περιβάλλον.

Σύμφωνα με την βιογραφία του Γιάννη Παππά, η οποία είναι δημοσιευμένη στην ιστοσελίδα του Μουσείου Μπενάκη (https://www.benaki.org/index.php?option=com_landings&view=pappas&Itemid=...), από το 1968 ως το 1974 ο καλλιτέχνης φιλοτέχνησε, μεταξύ πολλών άλλων έργων, το μνημείο Εμπορικής Ναυτιλίας για την Ερμούπολη της Σύρου.

Από την ίδια ιστοσελίδα οδηγούμαστε σε ένα οπτικοακουστικό ταξίδι γνωριμίας με τον κόσμο της γλυπτικής του Γιάννη Παππά, το οποίο είναι δημοσιευμένο στο κανάλι που διατηρεί το Μουσείο Μπενάκη στο YouTube (https://www.youtube.com/watch?v=mGzR8vfpMb0). Το συγκεκριμένο οπτικοακουστικό υλικό, παραγωγής 2006 της Repo Film και του γιου του καλλιτέχνη, Αλέκου Παππά, έχει τον τίτλο «Η τέχνη του Γιάννη Παππά» και παρουσιάζει μέσα σε 85 λεπτά ένα σημαντικό μέρος της ζωής και του έργου του. Μέσα σε όλο το υλικό ακούγονται επιλογές από κείμενα του ίδιου του Γιάννη Παππά, η δε αφήγηση αυτών των κειμένων γίνεται από τον γνωστό ηθοποιό Γιάννη Φέρτη.

Αξίζει να δει και ν’ ακούσει κανείς ένα σημαντικό απόσπασμα, διάρκειας περίπου 3 λεπτών (στο 1.03.13 του παραπάνω οπτικοακουστικού υλικού), το οποίο αναφέρεται συγκεκριμένα στην κατασκευή του μνημείου της Εμπορικής Ναυτιλίας από τον Γιάννη Παππά το έτος 1972, όπως προβάλλεται στο υλικό του Μουσείου Μπενάκη ότι ήταν σμιλεμένο μαζί με το όνομα του καλλιτέχνη, και την τοποθέτησή του «στο χώρο εμπρός στο παλιό τελωνείο».

Μάλιστα, περιγράφεται χαρακτηριστικά από τον ίδιο τον καλλιτέχνη, δια στόματος του αφηγητή Γιάννη Φέρτη, ο συμβολισμός των δύο στοιχείων που απαρτίζουν το έργο του, δηλ. του μεγάλου μαρμάρινου στοιχείου ύψους περίπου 10 μέτρων που θυμίζει πλώρη πλοίου και του χάλκινου στοιχείου, σαν μία μεγάλη άγκυρα που θυμίζει κυκλαδίτικο ειδώλιο, ενώ παράλληλα προβάλλονται αρκετά πρωτόλεια σχέδια που ο ίδιος είχε φτιάξει γι’ αυτό το έργο του. Στο τέλος, δε, αυτού του αποσπάσματος, αναφέρει επί λέξει ο καλλιτέχνης (πάλι δια στόματος του αφηγητή Γιάννη Φέρτη): «Η ανέγερση αυτού του μοναδικού έργου πέρασε εντελώς απαρατήρητη. Κανένας δεν το ανέφερε. Ούτε το σχολίασε. Δεν έγιναν αποκαλυπτήρια. Ούτε η διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου που μελέτησε ο αρχιτέκτων, Παναγιώτης Βοκοτόπουλος. Αντίθετα, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης πληροφορούν το πανελλήνιο, ότι διάσημος καλλιτέχνης σχεδίασε μία καρφίτσα, ένα μπρελόκ. Είναι αυτό που προσφυώς λέει ο λαός μας, κάνουν την πορδή τους μοσχολίβανο».

Μετά απ’ όλα τα παραπάνω και αναλογιζόμενος ξανά και ξανά την απόφαση που έλαβε το Δημοτικό Συμβούλιο το 2018, δεν μπορώ να γνωρίζω εάν ήταν πράγματι μια σωστή απόφαση. Αυτό θα κριθεί από τους ιστορικούς του μέλλοντος. Κατ’ εμέ, όμως, ήταν μία απολύτως σωστή και τεκμηριωμένη απόφαση, η οποία αποκατέστησε ένα ιστορικό λάθος ηλικίας σαράντα ετών, καθώς ήταν το Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου Ερμουπόλεως που την 8η Σεπτεμβρίου 1983, με την υπ’ αρ. 150/1983 απόφασή του, είχε εγκρίνει – μεταξύ άλλων ονοματοθεσιών – «την ονομασία τα πλατείας Τελωνείου σε πλατεία του Άγνωστου Ναύτη», κατόπιν εισήγησης του αείμνηστου προέδρου του, Μάρκου Φρέρη.

Όσο κι αν έψαξα, δεν κατάφερα να βρω ούτε μία τεκμηρίωση για την τότε απόφαση ονομασίας της πλατείας. Ούτε αναγράφεται κάποια αιτιολογία στην απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου, όπως αναγράφεται αντίστοιχα για άλλες ονομασίες. Επομένως, δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω εάν λήφθηκαν υπόψη ιστορικά ή άλλα στοιχεία που ενδεχομένως παραμένουν άγνωστα και αδημοσίευτα μέχρι σήμερα. Και ανεξαρτήτως του ότι επί σαράντα χρόνια είχαμε μάθει, ή συνηθίσει, μία διαφορετική ονομασία, δεν αναιρεί το γεγονός ότι επρόκειτο για μία λανθασμένη ονομασία που έπρεπε να αποκατασταθεί.

Επειδή σε όλη τη μέχρι τώρα ζωή μου έχω μάθει να εκφράζομαι ελεύθερα και ανεμπόδιστα, έχω πλήρη συναίσθηση ότι οι προσωπικές απόψεις που δημοσιοποιώ σήμερα μέσα από αυτό το κείμενό μου μπορεί να στενοχωρήσουν, να πικράνουν, ή ακόμη και να εκνευρίσουν όσους έχουν αντίθετη άποψη. Όμως, είναι πλέον αδιαμφισβήτητο το γεγονός ότι ο σπουδαίος γλύπτης Γιάννης Παππάς ουδέποτε κατασκεύασε Μνημείο του Αφανούς ή του Άγνωστου Ναύτη, αλλά Μνημείο της Εμπορικής Ναυτιλίας.

Γιώργος Δούναβης

πρ. Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Σύρου-Ερμούπολης

Εν ενεργεία δημοτικός σύμβουλος και σκεπτόμενος πολίτης