ΝΕΟΦΥΤΟΣ ΒΑΜΒΑΣ: Ο πρώτος Γυμνασιάρχης

Μια από τις πλέον ενδιαφέρουσες σελίδες της ιστορίας της Ερμούπολης είναι αυτή που συνδέεται με τις προσπάθειες και τις θυσίες των πρώτων κατοίκων αυτής της πόλης για την ίδρυση εκπαιδευτηρίων. Σταθμό όμως για την ιστορία της εκπαίδευσης στην Ερμούπολη αποτελεί η ίδρυση του Γυμνασίου, που υπήρξε δημιούργημα των Ερμουπολιτών και εκδηλώνει με έντονο και παραστατικό τρόπο τις ιδέες και την νοοτροπία των πρώτων κατοίκων της πόλης μας. Δεν ζήτησαν, δεν επεδίωξαν να ιδρυθεί αυτό το σχολείο με δαπάνες του Ελληνικού κράτους.

Επεδίωξαν και πέτυχαν να ιδρύσουν ένα ανώτερο εκπαιδευτήριο αποκλειστικά με δικά τους χρήματα και μάλιστα πριν ακόμη κριθεί η τύχη αυτής της μικρής πόλης ή του συνοικισμού, στον οποίον είχαν προσωρινά εγκατασταθεί.

Ήδη από το 1828 ο Λουκάς Ράλλης με αναφορά του προς τον Κυβερνήτη Ι. Καποδίστρια τόνιζε την ανάγκη της ίδρυσης στην Ερμούπολη ενός ανώτερου Σχολείου για τη μόρφωση των μαθητών που αποφοιτούσαν από τα σχολεία στοιχειώδους εκπαίδευσης (Δημοτικά). Και αυτές οι προσπάθειες συνεχίζονταν έκτοτε.

Το 1832 στην Δ’ Εθνική Συνέλευση, ο Ιακωβάκης Ρίζος Νερουλός, Γραμματέας τότε των Εκκλησιαστικών και της Δημόσιας εκπαίδευσης έλεγε: «Εις την Ερμούπολιν της Σύρας κέντρον των πολλαχώς αξιοτίμων Ελλήνων εμπόρων, σχεδιάσαντες οι πολίται την εξιδίον σύστασιν, παρ’ εκτός των ήδη, ακμαζόντων εκεί διδακτηρίων και άλλου καταστήματος εκπαιδευτικού….εζητήσαντο δι’ αναφοράς… την επικύρωσιν της Κυβέρνησης εις το να επιβάλωσιν αυτοί εις εαυτούς ανεπαίσθητον τινά φορολογίαν, της οποίας το ποσόν προστεθέν εις όσα ήδη αφιέρωσαν προς τούτο οι μέτοχοι των εκεί ασφαλιστικών καταστημάτων να χρησιμεύσει προς τον αξιέπαινον τούτον σκοπόν… (Εθνική εφημερίς 20.08.1832).

Την όλη φροντίδα για την αντιμετώπιση των δαπανών λειτουργίας των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και την ίδρυση ανώτερου σχολείου, είχε αναλάβει επιτροπή εκ των εγκρίτων πολιτών που είχε εκλεγεί από Γενική Συνέλευση και ήταν η «Εφορεία Εκπαιδευτικών Καταστημάτων»

ΝΕΟΦΥΤΟΣ ΒΑΜΒΑΣ

Ένα πολύ σημαντικό θέμα που ανέκυψε τότε ήταν η εξεύρεση του καταλλήλου προσώπου που θα αναλάμβανε την επιστασία του νέου εκπαιδευτηρίου. Εκείνον που σκέφθηκε αμέσως ο Λουκάς Ράλλης ήταν ο συμπατριώτης του αρχιμανδρίτης Νεόφυτος Βάμβας. Τον είχε γνωρίσει στη Χίο στο διάστημα που είχε αναλάβει την οργάνωση και την διεύθυνση της Σχολής της Χίου (από το 1814 έως 1820) και τον εκτιμούσε εξαιρετικά, για τη σοφία του, την πολυμέρεια της πνευματικής του συγκρότησης, το σεμνό ήθος, τη διοικητική του δραστηριότητα και την τόλμη του τη δημιουργική. Εκείνη την εποχή ο Βάμβας διέμενε στην Κέρκυρα. Είχε διοριστεί στην Ιόνιο Ακαδημία της Κέρκυρας (1828) ως καθηγητής και έφορος της θεολογικής σχολής.

Ο Λ. Ράλλης, τότε, του απέστειλε επιστολή και τον παρακαλούσε να επιστρέψει στην απελευθερωθείσα Ελλάδα και να αναλάβει την οργάνωση και διεύθυνση του υπό ίδρυση εκπαιδευτηρίου.

Ο Βάμβας αποδέχθηκε την παραίνεση του συμπατριώτη του και τότε, με νέα πρόταση του Λ. Ράλλη, στάλθηκε στις 24 Μαΐου 1833 η επίσημη πρόσκληση εκ μέρους της «εφορείας εκπαιδευτικών καταστημάτων»

Στην πρόσκληση αυτή, μεταξύ άλλων, αναφέρονται και τα εξής: «…Ποτέ εις καμμίαν άλλη εποχή άνδρες εξ’ επαγγέλματος διδάσκαλοι με εγνωσμένην παιδείαν και αρετήν, δεν μπορούν να φανούν αναγκαιότεροι και ωφελιμώτεροι εις την Ελλάδα»

«Οι συμπολίται σας Χίοι, καθότι εγεύθησαν εν τη μητρίδι των τους από καλώς και αξίως επιμελούμενα διδακτικά καταστήματα καρπούς της Παιδείας, σας καλούν και σας προτρέπουν δια την επάνοδον σας, ορμώμενοι από την ένθερμον επιθυμίαν να σας απολαύσωμεν μεταξύ ημών»

Μετά από το έγγραφο αυτό, ο Βάμβας ήλθε στη Σύρο για να μορφώσει προσωπική γνώμη για την κατάσταση που επικρατούσε εδώ, πριν αναλάβει την ευθύνη της οργάνωσης του Σχολείου.

Στο διάστημα που ο Ν. Βάμβας βρισκόταν στη Σύρο, οι έφοροι των εκπαιδευτικών καταστημάτων του απηύθυναν νέο έγγαρφο (1η Σεπτεμβρίου 1833) στο οποίο ανάμεσα στα άλλα αναφέρονται τα εξής: «…ελλογιμώτατε κύριε να σας παρακαλέσωμεν δια να δεχθείτε την Σχολαρχίαν του Ελληνικού Σχολείου της Κοινότητος, ομού με την διεύθυνσιν και επιστασίαν τούτου…οδηγούμενος από τα φώτα και την μακράν πείραν σας εις την εκπαίδευσιν της Ελληνικής νεολαίας. Επί τη βάσει της εκ μέρους σας αποδοχής και συγκαταθέσεως εις την γενομένην πρόσκλησιν, παρακαλούμεν να ετοιμάσετε το σχέδιον περί του είδους και του τρόπου εκπαιδεύσεως δια να τεθεί υπ’ όψιν της δημογεροντίας….

Μη λησμονήσετε δε τούτο μόνον, ότι οι εκπαιδευθησόμενοι νέοι της Ερμουπόλεως θέλουν πάντοτε προετοιμάζεσθαι διά να διατρέξωσι το στάδιον της εμπορικής βιομηχανίας, ήτις είναι το κύριον επάγγελμα των κατοίκων τούτων». Το έγγραφον υπογράφουν οι έφοροι: Θ. Παλαιολόγος, Λ. Ράλλης, Ζ. Ζικάλας και Γ. Πετρόπουλος)

Την πρόσκληση αυτή αποδέχθηκε με προθυμία ο Ν. Βάμβας και έσπευσε ν’ αναγγείλει την αποδοχή της προς τους εφόρους: «…έλαβον το υμέτερον προσκλητικόν το από πρώτης Σεπτεμβρίου…με προσκαλείτε να αναδεχθώ την Σχολαρχίαν του Ελληνικού Σχολείου της Κοινότητας ταύτης και την διεύθυνσιν και των άλλων εκπαιδευτικών καταστημάτων. Εις την έντιμον ταύτην πρόσκλησιν, Κύριοι, δεν σύρει τόσον την προσοχήν μου το μέγεθος της τιμής, όσον το του αγώνος…» Αυτή η επιστολή του Ν. Βάμβα προς τους Εφόρους των εκπαιδευτικών καταστημάτων, συνεχίζεται με επαινετικά σχόλια προς την Εφορεία της πόλεως και με υπόσχεση εκ μέρους του ότι θα προσφέρει τα καλλίτερα (Εν Ερμουπόλει Σύρας 4 Σεπτεμβρίου 1833)

Νεόφυτος Βάμβας: Διευθυντής, επιστάτης ή Γυμνασιάρχης!

Αμέσως μόλις ο Βάμβας ανέλαβε την Διεύθυνση των εκπαιδευτηρίων, εκτιμώντας τη βιασύνη των Ερμουπολιτών, ανταποκρίθηκε ταχύτατα και επιδόθηκε στη σύνταξη του κανονισμού. Σε λίγες μέρες ήταν έτοιμος και στις 11 Σεπτεμβρίου 1833 υποβλήθηκε έγγραφό του με τον τίτλο: «ΓΕΝΙΚΟΝ ΣΧΕΔΙΟΝ ΤΟΥ ΕΝ ΕΡΜΟΥΠΟΛΕΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ» στην Εφορεία Εκπαιδευτικών καταστημάτων προς έγκριση.

Και η επιστολή του:

«Κύριοι έφοροι,

Λαμβάνω την τιμήν να υποβάλω εις την παρατήρησίν σας το σχέδιον του Ελληνικού Γυμνασίου Ερμουπόλεως, το οποίον επικριθέν παρά της σεβαστής Κυβερνήσεως εύχομαι εκ ψυχής εις τον πατριωτικόν ζήλον σας να ευπορήσει των αναγκαίων μέσων διά να βαλθή εις ενέργειαν. Δεν τολμώ να αμφιβάλλω ότι οι Ερμουπολίται δεν θέλουν δείξει πάσαν προθυμίαν και σύμπνοιαν εις τοιούτον κοινωφελές και ένδοξον κατάστημα»

Ο Υμέτερος

Ν. Βάμβας

Εν Ερμουπόλει 11 Σεπτεμβρίου 1833

(το έγγραφο δημοσιεύθηκε στο περιοδικό ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ)

Στο επόμενο: Η ανέγερση του Διδακτηρίου και η προσωνυμία «Γυμνάσιο» αντί του «Σχολαρχείου»