Αναμνήσεις

Γράφει ο Αντώνης Μαρκουλής*

Βρισκόμαστε στο 1942 χιλιάδες άνθρωποι έχουν πεθάνει από πείνα. Οι Ιταλοί του Μουσολίνι έχουν επιβάλει έλεγχο της αγοράς από την ημέρα της κατοχής της Σύρου (6 Μαΐου 1941 ημέρα Τρίτη) και απαγόρευση μεταφοράς αγαθών από άλλες περιοχές. Δεσμεύουν τα πάντα. Λειτουργούν την Banco di Roma στην οδό Ερμού νυν Ελευθέριου Βενιζέλου (ζαχαροπλαστείο Απέργη) και κυκλοφορούν την Μεσογειακή Λιρέτα, διαλύοντας την αγορά και αγοράζοντας τρόφιμα ή κατάσχοντας αυτά. Έτσι ουσιαστικά έχει αρχίσει η γενοκτονία του Συριανού λαού και ιδίως, της Ερμουπόλεως και Άνω Σύρου που ήταν εργατιά και χωρίς επαρκείς γεωργικές καλλιέργειες.

Πρωτεργάτης όλων αυτών ο περίφημος κολονέλο Τζιοβάνι Ντούκα, στρατιωτικός διοικητής Κυκλάδων, γελοίος και ανθέλληνας.

Αλλά και στην βοήθεια του Ερυθρού Σταυρού οι Ιταλοί δημιουργούν προβλήματα και καθυστέρησαν την άφιξή του. Το σχέδιο της γενοκτονίας αποδίδει και ακούγεται τότε η απεγνωσμένη φωνή προς τις αρχές «στείλετε τρόφιμα ή φέρετρα».

Με αυτήν την κατάσταση στη Σύρα το γυμνάσιο με αυτοθυσία των καθηγητών του αρχίζει να λειτουργεί, ενώ πολλοί από τους μαθητές του είναι πρησμένοι και αποσκελετωμένοι από την πείνα. Τότε οι Ιταλοί μετά από παρέμβαση των ελληνικών αρχών αποφασίζουν να μοιράζουν κάθε μεσημέρι ένα πιάτο ραντό (νερόβραστη σούπα).

Στις 21 Μαΐου πηγαίνοντας το πρωί στο Γυμνάσιο μας λένε οι καθηγηταί ότι υπάρχει διαταγή των Ιταλών όλο το Σχολείο να πάει στην Πλατεία Μιαούλη για να είναι στην υποδοχή του Ιταλού Ναυάρχου Κυβερνήτη του Αιγαίου Ingo Campioni. Όταν φθάσαμε ο ναύαρχος ήταν στο Δημαρχείο και κατέβηκε στην πλατεία.

Στο σημείο αυτό πρέπει να αναφέρω ότι Δήμαρχος διορισμένος από τους Ιταλούς την εποχή εκείνη ήταν ο Θεόδωρος Καρακαλάς (πλοίαρχος Ε.Ν.) και ο οποίος είχε δημοσιεύσει στην Ελληνοιταλική εφημερίδα ΚΥΚΛΑΔΕΣ-CICLADI πρόσκληση στο λαό της Σύρας για μια θερμή υποδοχή στον Campioni.

Όταν ο ναύαρχος κατέβηκε από το Δημαρχείο αφού του προσεφέρθησαν ανθοδέσμες από Ιταλούς υπηκόους αλλά και εποχικούς φίλους, απένειμε τιμητικές διακρίσεις σε Ιταλούς, και ακολούθησε παρέλαση τμημάτων στρατού, ναυτικού, αλλά και μηχανοκινήτων (αυτοκίνητα - μοτοσικλέτες).

Όλες αυτές τις ώρες εμείς παιδιά αδύνατα και πεινασμένα καθόμαστε όρθια μπροστά από το άγαλμα του Μιαούλη περιμένοντας πότε θα τελειώσει η φιέστα, (κατά τη διάρκεια της οποίας κάποια παιδιά λιποθύμησαν από την εξάντληση και την πείνα) για να πάμε να φάμε το ραντό αφού είχαμε εκτελέσει την διαταγή των Ιταλών.

Ίσως κάποιοι σήμερα που θα διαβάσουν αυτές τις γραμμές δεν μπορούν να φανταστούν τι σημαίνει η πείνα εκείνης της κατοχής στη Σύρα με τους 8000 (οκτώ χιλιάδες) νεκρούς. Τι σημαίνει να μην έχεις να φας και να πέφτεις για ύπνο νηστικός και να μη μπορείς μα κοιμηθείς από την πείνα. Τι σημαίνει να βγαίνεις από το σπίτι σου και να πεθαίνουν μπροστά σου άνθρωποι, νέοι, γέροι, παιδιά, καθημερινά και συ να ζεις και να ονειρεύεσαι την απελευθέρωση και το άφθονο φαί.

1945

Η Ελλάδα έχει απελευθερωθεί οι σύμμαχοι έχουν νικήσει ο Μουσολίνι και ο Χίτλερ δεν υπάρχουν πια.

Στο μεικτό Γυμνάσιο της Σύρας που έχει επανέλθει στο κτίριό του στην Ερμούπολη (σημερινό Πανεπιστήμιο) φοιτώ στην 7η τάξη του Οκτατάξιου τότε Γυμνασίου, όπου διδάσκουν άνθρωποι μεγάλης αξίας αλλά και γνώστες της πραγματικής παιδαγωγικής οι οποίοι τους μαθητές και τις μαθήτριες αγαπούσαν σαν να ‘ταν παιδιά τους. Αρχίζοντας από τους φιλόλογους, τον τότε Γυμνασιάρχη Αντώνιο Ρούσσο, τον Α. Κανάκη, Ν. Παλαιολογόπουλο, Ν. Χρυσό τους μαθηματικούς Α. Τάντουλο και Καλλία, τον φυσικό Σ. Μάλλη, τον θεολόγο Α. Αβούρη και τον γυμναστή Σ. Σταυρόπουλο ο οποίος δίδασκε γεωγραφία, ιστορία και νεοελληνικά στις μικρές τάξεις του Γυμνασίου.

Άφησα τελευταίο τον Γεώργιο Ζευγώλη επίσης φιλόλογο εκ Νάξου, διότι αυτός υπήρξε κάτι το ξεχωριστό, δημιουργούσε ανθρώπους πέραν της μόρφωσης με ωριμότητα πνεύματος και αυτοπεποίθηση, αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι στην 7η γυμνασίου την εποχή εκείνη, πέραν των αξέχαστων παραδόσεών του ανέθετε στους μαθητές και των δύο φύλων την πραγματοποίηση διαλέξεων - εργασιών με διάφορα θέματα, για τις οποίες όμως σε ώρες εκτός διδασκαλίας και χωρίς καμία αμοιβή μας βοηθούσε όχι μόνο για τον τρόπο ανεύρεσης στοιχείων αλλά και της διατύπωσης του θέματος.

Ομιλία για το Ρήγα Φεραίο είχε αναθέσει σ’ εμένα την οποία και πραγματοποίησα παραμονές της 25ης Μαρτίου 1945. Την ομιλία αυτή έχω στο αρχείο μου, δεν έχει τίποτα να ζηλέψει μια σύγχρονη για το ίδιο θέμα.

Τον άνθρωπο λοιπόν αυτόν, τον καθηγητή Γεώργιο Ζευγώλη, την εποχή εκείνη του διχασμού και της μισαλλοδοξίας.

Την εποχή εκείνη που όποιος δεν ήταν Βασιλόφρων ήταν Κομουνιστής ή Συνοδοιπόρος, κάποιοι τον κατήγγειλαν ότι έκανε προπαγάνδα (διαφώτιση) στους μαθητές του, δηλαδή σε εμάς, υπέρ των ιδεών του Κομουνισμού.

Μεγαλύτερο ψέμα δεν θα μπορούσε να υπάρξει.

Ο άνθρωπος αυτός ουδέποτε και εις ουδένα είχε μιλήσει για κομματικά μέσα στο σχολείο.

Μόλις πληροφορηθήκαμε το γεγονός αυτό αγόρια και κορίτσια ένας μεγάλος αριθμός υπογράψαμε και στείλαμε τηλεγράφημα στον Υπουργό Παιδείας και Θρησκευμάτων αναφερόμενοι στο μεγάλο ψέμα της καταγγελίας .

Τώρα ως προς την τύχη αυτού του τηλεγραφήματος, ποτέ δεν μάθαμε αν πήγε στο Υπουργό ή την Ασφάλεια.

Όμως και ο τότε Γυμνασιάρχης δεξιός και βασιλόφρων αλλά καλός και έντιμος άνθρωπος ενήργησε αρμοδίως υπέρ του Γ. Ζευγωλή και έτσι έληξε αυτή η ιστορία ή μάλλον περιπέτεια.

Γεγονός πάντως είναι ότι ασκήθηκαν πιέσεις προς τους υπογράψαντες το τηλεγράφημα από οπαδούς και ιδίως μέλη της Ε.Β.Ν. (Ελληνική Βασιλική Νεολαία) για να δηλώσουν μεταμέλεια γι’ αυτή τους την πράξη.

Εξ άλλου ήταν πολύ της μόδας την εποχή εκείνη αρκεί να ρίξει κανείς σήμερα μια ματιά στην Συριανή Εφημερίδα Α.Σ.Π.Ι.Σ. της 27/4, 25/5, 15/6, 20/7 1946 (Δημοτική Βιβλιοθήκη) ως προς τον τίτλο της εφημερίδας ιδού τι εσήμαινε

Αμυνα

Σταυρού

Πατρίδας

Ιστορίας

Στέμματος

Κάθε σχόλιο περιττεύει. Ήταν το Εβδομαδιαίο Όργανο Βασιλόφρων Κυκλάδων.

Ευτυχώς παρενέβησαν άνθρωποι σοβαροί και έτσι η υπόθεση αυτή του τηλεγραφήματος σταμάτησε μέχρι εκεί, αλλά από καιρού εις καιρόν κάποιοι μας το πετούσαν το τηλεγράφημα εν είδη απειλής. Ήμουν τυχερός που ο εν καιρώ εργοδότης μου, Ευάγγελος Μπαρμπέτας, ήταν στέλεχος του κόμματος των Φιλελευθέρων και έτσι δεν είχα κανένα πρόβλημα. Όσο για τον καθηγητή Γ. Ζευγώλη, αυτός εξελίχθει σε μια μεγάλη προσωπικότητα στον χώρο των γραμμάτων.

Εργάσθηκε στο Κέντρο Έρευνας της Ακαδημίας Αθηνών (βραβευθής από αυτήν) διετέλεσε δε και Εκπαιδευτικός Σύμβουλος.

Όταν μετά από χρόνια συναντηθήκαμε είχε ήδη συγχωρέσει τους συκοφάντες του και γελούσε για την χυδαιότητα της εποχής εκείνης.

1946

Η φωτογραφία των αποφοίτων του Μεικτού Γυμνασίου Σύρου στο μέσον μεταξύ των καθηγητών ο τότε Γυμνασιάρχης Αντώνιος Ρούσσος μαζί δε με τους αποφοίτους ο φιλόλογος Ν. Παλαιολογόπουλος. Αριθμός αποφοίτων φωτογραφίας (43) σαράντα τρις, μαθηταί ενός τμήματος, κάτι που σήμερα δεν θα υπήρχε αφού και οι 25 μαθηταί θεωρείται αριθμός απαράδεκτος.

Κι όμως από αυτή την τάξη σε δύσκολους καιρούς (πολλά παιδιά δούλευαν για νασπουδάσουν και νυχτερινή βάρδια σε εργοστάσια) από την παρέα μου και μόνο απ’ όσο θυμάμαι έγιναν: Ένας καθηγητής Ναυπηγικής Ε.Μ.Π. ο Αντώνης Αντωνίου, ένας χειρουργός διετέλεσε διευθυντής Χειρουργικής Κλινικής ο Νίκος Ρούσσος, δύο χημικοί ο Νικήτας Δενδρινός του Ε.Μ.Π. και ο Γιώργος Κοτσολάκης, ο Στέλιος Παπουτσάς της Ανωτάτης Βιομηχανικής Σχολής (Οικ.Πανεπ.) Διευθυντής Εφοριών και Συγγραφέας. Ο Μιχάλης Κουτσοδόντης Διπ. Κλ/Υφαντ. Σχολής BOLTON Αγγλίας Τεχνικός Διευθυντής ΑΙΓΑΙΟ ΑΕ (Καρέλλα), ο Αντώνης Τρούλος Διδάσκαλος και λόγιος, ο Μέμης Καλόξυλος Δ/ντης Γεωργικού Συνεταιρισμού Σύρου και μεγάλος αριθμός Πλοιάρχων μεταξύ αυτών Κώστας Ραΐσης, Ν. Κουτέπας, Παντελής Παντελής, Κώστας Βασιλικός, Αντώνης Μαραγκός, Βασίλης Παπουτσάνης, Νίκος Δαβάζογλου, Παράσχος Δούκας κ.α. Όσο για τα κορίτσια πολλά από αυτά έγιναν στελέχη Δ.Υ., Ο.Τ.Α., Τραπεζών αλλά και σε ιδιωτικές επιχειρήσεις.

*Ο Αντώνης Μαρκουλής είναι διπλωματούχος της Σχολής PALMER και Ecole Professionelle Superieure. Διετέλεσε Τεχνικός Διευθυντής της Κλωστοϋφαντουργίας Ε. ΜΠΑΡΜΠΕΤΑΣ Α.Ε. και καθηγητής Σχεδίου στις Σχολές Μηχανοτεχνιτών & Ηλεκτροτεχνιτών. Είναι επίτιμος Πρ. Δ.Σ. Ερμουπόλεως και έχει τιμηθεί με το μετάλλιο του Δήμου Ερμουπόλεως, του Ιδρύματος Ελευθέριος Βενιζέλος καθώς και της Ενώσεως Προέδρων Δ.Σ. Ελλάδος για την επί 17 χρόνια προεδρία του στο Δήμο Ερμουπόλεως.