Επέστρεψαν στο "σπίτι" τους

Δύο αριστουργήματα του Πρωτοκυκλαδικού Πολιτισμού, ένα μαρμάρινο ειδώλιο και ένα τηγανόσχημο σκεύος επαναπατρίστηκαν από τη Γερμανία, μετά την απόφαση του Κρατικού Μουσείου της Βάδης στην Καρλσρούη να επιστρέψει τις δύο αρχαιότητες, μόλις αποδείχθηκε ότι είχαν εξαχθεί παρανόμως από την Ελλάδα.

Η επιστροφή των δύο αντικειμένων εορτάστηκε την περασμένη Παρασκευή σε ειδική τελετή στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, το οποίο τις συμπεριέλαβε στη μόνιμη έκθεση των κυκλαδικών αρχαιοτήτων του.

Αποφάσεις εναντίον της αρχαιοκαπηλίας

Σύμφωνα με τον υφυπουργό του Υπουργείου Επιστήμης, Έρευνας και Πολιτισμού του κρατιδίου της Βάδης Βυρτεμβέργης, Γιούργκεν Βάλτερ, “το κρατίδιο εφαρμόζει τις σύγχρονες αποφάσεις εναντίον της αρχαιοκαπηλίας και ασπάζεται την άποψη πως η αρχαιότητα της οποίας η νόμιμη καταγωγή δεν αποδεικνύεται, πρέπει να επιστρέφεται”. Πρόσθεσε μάλιστα ότι ακόμα και η αμφιβολία λειτουργεί υπέρ του αντικειμένου.

Και τα δύο αντικείμενα, που αποτέλεσαν αντικείμενα παράνομης δραστηριότητας χρονολογούνται στον πρωτοκυκλαδικό πολιτισμό που αναπτύχθηκε την 3η χιλιετία πΧ.

Το τηγανόσχημο σκεύος με την κοντή τριγωνική λαβή

Ειδικότερα, το τηγανόσχημο σκεύος με την κοντή τριγωνική λαβή έχει διάμετρο 18 εκ. και διακοσμείται με ανάγλυφη αλληλοσυνδεόμενη σπείρα, η οποία κατανέμεται με ακρίβεια στην επιφάνεια του αγγείου.

Όπως τόνισε η Γενική Διευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς κ. Μαρία Βλαζάκη –Ανδρεαδάκη “η σπείρα υπήρξε εξαιρετικά δημοφιλές διακοσμητικό θέμα στον Πρωτοκυκλαδικό Πολιτισμό και πιθανώς συμβολίζει τη θάλασσα ή τον ήλιο. Αντίστοιχος διάκοσμος απαντάται και σε πυξίδες, προερχόμενες από τα Δωκαθίσματα Αμοργού, τη Νάξο και τη νησίδα του Δασκαλειού”. Εξήγησε δε ότι πρόκειται για ένα από τα ελάχιστα λίθινα τηγανόσχημα και το μοναδικό δείγμα που έχει κατασκευαστεί από χλωρίτη λίθο και χρονολογείται στο διάστημα από 2700- 2400 έως 2300 πΧ.

Το μαρμάρινο κυκλαδικό ειδώλιο από την Αμοργό

Από την άλλη, το το μαρμάρινο κυκλαδικό ειδώλιο, ύψους σχεδόν 90 εκ., απεικονίζει γυναικεία μορφή με τα χέρια σταυρωμένα κάτω από το στήθος. Ομοιάζει με ειδώλιο, μεγαλυτέρων διαστάσεων, που εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και προέρχεται από την Αμοργό. Σύμφωνα με την κ. Βλαζάκη, “οι ανατομικές λεπτομέρειες, όπως αυτιά, μύτη, στήθος, μάτια και φρύδια, αποδίδονται είτε πλαστικά είτε σε χαμηλό ανάγλυφο και σώζονται ίχνη χρώματος. Το ειδώλιο χρονολογείται και αυτό στο 2700- 2400/ 2300 πΧ και ανήκει στη λεγόμενη “κατηγορία Σπεδού”.

Στην τελετή παράδοσης που έγινε την περασμένη Παρασκευή στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, παρόντων εκπροσώπων της ελληνικής και γερμανικής κυβέρνησης αλλά και στελεχών του Κρατικού Μουσείου της Βάδης στην Καρλσρούη, ο Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Πάνος Παναγιωτόπουλος, μεταξύ άλλων, χαρακτήρισε τον επαναπατρισμό των δύο αρχαιοτήτων επιτυχία τόσο για την Ελλάδα, όσο και για τη Γερμανία.

Με τη σειρά του, ο κ. Βάλτερ ανέτρεξε στους βαθείς δεσμούς του ελληνικού και του γερμανικού πολιτισμού –από τον φιλέλληνα Γκαίτε έως την Πύλη του Βρανδεμβούργου που έχει ως πρότυπο τα Προπύλαια της Ακρόπολης- και επεσήμανε ότι ο πολιτισμός είναι βασικός πυλώνας κάθε κοινωνίας, καθώς και θεματοφύλακας της ευρωπαϊκής ιδέας. Παράλληλα, χαιρέτισε την έναρξη της συνεργασίας του ΥΠΠΟΑ με το Κρατικό Μουσείο της Βάδης, που προβλέπει εκθέσεις, ανταλλαγές επιστημονικού προσωπικού και τεχνογνωσίας. Στη συνέχεια, τη συνεργασία υπέγραψαν η Γενική Διευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Μαρία Βλαζάκη – Ανδρεαδάκη και ο διευθυντής του Μουσείου, Χάραλντ Ζίμπενμοργκεν.

Πολύχρονες προσπάθειες επαναπατρισμού

Σε δηλώσεις της στην “Κοινή Γνώμη” η κ. Βλαζάκη εξήγησε ότι όλα ξεκίνησαν πριν από τρία χρόνια, όταν το υπουργείο αρνήθηκε να συμμετάσχει σε έκθεση του γερμανικού μουσείου με θέμα τον Κυκλαδικό Πολιτισμό, εξαιτίας του περίεργου τρόπου απόκτησης αρχαιοτήτων από τις Κυκλάδες και γενικότερα από την περιοχή του Αιγαίου.

Μετά τις αντιδράσεις της διοίκησης, ακολούθησαν κάποιες συνεννοήσεις, προκειμένου τα δύο αντικείμενα, που θεωρούνται δύο από τα σημαντικότερα εκθέματα του Κυκλαδικού Πολιτισμού να επιστραφούν στην Ελλάδα και ταυτόχρονα να ανοίξει ο δρόμος για μελλοντικές συνεργασίες ανάμεσα στις δύο χώρες.

Ωστόσο, σημείωσε ότι υπάρχουν ακόμα πολλά και διάφορα εκθέματα τα οποία διεκδικεί σήμερα η Ελλάδα, με πρώτα και καλύτερα τα γλυπτά του Παρθενώνα. Κατέστησε δε γνωστό ότι προ καιρού επιστράφηκε στη Μονή Διονυσίου του Αγίου όρους μία Καινή Διαθήκη του 12ου αιώνα από το Μουσείο Γκετί. Το εν λόγω χειρόγραφο αποκτήθηκε από το αμερικάνικο ίδρυμα το 1983 ως μέρος μιας μεγάλης και καλά τεκμηριωμένης συλλογής. Μετά τη γνωστοποίηση εγγράφου του 1960, το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, σε συνεργασία με το Γκετί, προέβη σε έρευνες που υποδεικνύουν ότι η μεταφορά του βυζαντινού χειρόγραφου από τη Μονή ήταν παράνομη.

Αλλαγή πολιτικής σε Μουσεία και Ιδρύματα

Όπως τόνισε, οι κινήσεις αυτές αποτελούν μέρος της νέας πολιτικής των Μουσείων και των Ιδρυμάτων παγκοσμίως, τα οποία βλέπουν ότι τα κράτη γενικά ζητούν και επιδιώκουν με ποικίλους τρόπους να επαναπατρίσουν και να κρατήσουν την πολιτιστική κληρονομιά τους. “Συνειδητοποιούν λοιπόν ότι περισσότερο τους συμφέρει να έχουν καλές σχέσεις, να παίρνουν περιοδικές εκθέσεις και να έχουν συνεργασίες πολιτιστικές με τα διάφορα κράτη, παρά να παρακρατούν πολιτιστικά αγαθά δικά τους”, ανέφερε χαρακτηριστικά.

Ωστόσο, δεν έκρυψε ότι επικρατεί και η άλλη άποψη, σύμφωνα με την οποία θα έπρεπε να εκτίθενται και να διαφημίζονται ελληνικές αρχαιότητες στο εξωτερικό. “Εμείς σε όλα αυτά, βρίσκουμε τι είναι πιο σωστό”, υπογράμμισε η κ. Βλαζάκη, εκφράζοντας την αμέριστη ικανοποίησή της για την επίτευξη του στόχου που είχε θέσει το υπουργείο προ τριετίας.

Αναμένεται η επιστροφή θραυσμάτων της νεολιθικής εποχής

Καταλήγοντας, ανακοίνωσε ότι σε λίγες ημέρες θα επιστραφούν στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο 8.000 θραύσματα κεραμικών αγγείων της νεολιθικής εποχής που είχαν πάρει οι Ναζί στον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο από ανασκαφή στη Θεσσαλία.

Τα θραύσματα αυτά, τα οποία επαναπατρίζονται 72 χρόνια μετά, βρίσκονται σήμερα στο Pfahlbaumuseum Unteruhldingen στη λίμνη της Κωνσταντίας, πλάι στους προϊστορικούς πασσαλόπηκτους οικισμούς.

Τα ευρήματα ήρθαν στο φως στο πλαίσιο ανασκαφής γερμανών αρχαιολόγων στη Μαγούλα Βισβίκη, ένα νεολιθικό οικισμό που είχαν φέρει στην επιφάνεια οι έρευνες του σημαντικού έλληνα αρχαιολόγου Χρήστου Τσούντα στις αρχές του 20 αι. Τις γερμανικές ανασκαφές στην περιοχή του Βελεστίνου επέβλεπε ο αρχαιολόγος Χανς Ράιναρτ, υπό το πρόσταγμα στρατιωτικού επιτελείου με επικεφαλής τον ιδεολόγο του ναζισμού Άλφρεντ Ρόζενμπεργκ.