Η “Ελληνική Σπηλιά” της ιεράς νήσου

Δέος και σεβασμό “γεννά” στον επισκέπτη ο εσωτερικός χώρος των ιερών Κατακομβών, του μνημείου που αποτέλεσε το υπόγειο νεκροταφείο των πρώτων χριστιανικών αιώνων στη Μήλο.

Ενός αρχαιολογικού, ιστορικού και θρησκευτικού “θησαυρού”, που χάρισε στον τόπο τον τίτλο της “ιεράς νήσου”, με την επίσημη ανακήρυξή του στις 15 Ιουνίου παρουσία του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος Ιερώνυμου Β΄. Ημερομηνία, κατά την οποία σηματοδοτείται ένα νέο ξεκίνημα της Μήλου προς την ανάπτυξη του θρησκευτικού Τουρισμού και όχι μόνο.

Η “Κοινή Γνώμη” ταξίδεψε στο νησί, έφθασε μέχρι την πλαγιά του λόφου που βρίσκονται οι Κατακόμβες, στο νοτιοδυτικό τμήμα του οικισμού της Τρυπητής και κατέγραψε με την κάμερά της ένα ανεπανάληπτο ταξίδι στις επισκέψιμες στοές, το οποίο προβάλλεται μέσω του web tv στην ιστοσελίδα της εφημερίδας.

Σταθμός πρώτος οι ιερές Κατακόμβες

Στην ευρύτερη περιοχή της αρχαίας πόλης, της οποίας τα ερείπια εκτείνονται μέχρι τον παραθαλάσσιο οικισμό Κλήμα, ο επισκέπτης “σταθμεύει” το ενδιαφέρον του στις ιερές Κατακόμβες. Ακολουθώντας το πέτρινο καλο-χτισμένο μονοπάτι οδηγείται στην είσοδό τους, εκεί, όπου μπορεί να λάβει τις πρώτες πληροφορίες προτού βαδίσει στο εσωτερικό τους.

Οι Κατακόμβες ήταν γνωστές στους ντόπιους ως “Ελληνική Σπηλιά”. Οι συλήσεις που είχαν υποστεί πριν την επίσκεψη του Γερμανού αρχαιολόγου Ludwig Ross το 1844 ήταν εκτεταμένες. Έκτοτε το εν λόγω μνημείο αποτέλεσε για πολλούς ερευνητές και αρχαιολόγους πεδίο ιδιαίτερου ενδιαφέροντος. Συγκεκριμένα, το 1878 πραγματοποίησε ταξίδι ο Γάλλος αρχαιολόγος Ch. Bayet, ενώ το 1907 ο Γεώργιος Λαμπράκης και το 1928 προχώρησε σε συστηματική μελέτη και έρευνα ο Γεώργιος Σωτηρίου.

Τάφοι κρυμμένοι σε ηφαιστειακό βράχο

Όπως επίσημα αναφέρεται, οι Κατακόμβες αποτελούν ένα σύμπλεγμα ευρύχωρων αιθουσών και διαδρόμων λαξευμένων στο μαλακό πορώδη ηφαιστειακό βράχο (τόφφο), που συνδέονται με τεχνητούς διαδρόμους. Το σύμπλεγμα συμπληρώνει οικογενειακός νεκρικός θάλαμος.

Αρχικά ο Γ. Σωτηρίου, είχε θεωρήσει ότι πρόκειται για τρεις ανεξάρτητες Κατακόμβες που αποτελούνται από αίθουσες και διαδρόμους, το συνολικό μήκος των οποίων είναι 200 μέτρα ενώ το πλάτος ποικίλλει από 1-5 μέτρα και το ύψος 1,6-2,5 μέτρα. Κατά την είσοδό τους, οι επισκέπτες μπορούν να διακρίνουν πως στα τοιχώματα έχουν λαξευθεί δύο τύποι ταφών. Οι τοξωτοί που ονομάζονται “αρκοσόλια” και οι οριζόντιοι τάφοι που καλούνται loculi. Παράλληλα, στο δάπεδο έχουν λαξευθεί λακκοειδείς τάφοι. Το σύνολο αυτών καλύπτονται με ανισομεγέθεις πλάκες ενώ μερικά αρκοσόλια διατηρούν το χρώμα και φέρουν στο τύμπανο σπαράγματα επιγραφών ή κόγχη για την απόθεση κτερισμάτων και λυχναριών και σε μερικές περιπτώσεις για την ταφή βρεφών.

Ταφική τέχνη στα λαξευμένα αρκοσόλια

Το μοναδικό ακέραιο διώροφο αρκοσόλιο και τα σπαράγματα της επιγραφής “των Πρεσβυτέρων”, γραμμένης με κεφαλαία κόκκινα γράμματα σε ορθογώνιο γραπτό πλαίσιο σώζεται στην είσοδο των Κατακομβών, δηλαδή στη δεξιά πλευρά της Κατακόμβης Β. Αξίζει να αναφερθεί, πως στο μέσον της αίθουσας βρίσκεται λαξευμένος μεμονωμένος υπέργειος τάφος σε σχήμα σαρκοφάγου, γνωστός ως “τάφος του μάρτυρα”, που υποστηρίζεται ότι χρησιμοποιήθηκε ως αγία Τράπεζα. Στη δυτική πλευρά της Κατακόμβης Β υπάρχει η δεύτερη επισκέψιμη στοά, η Κατακόμβη Α. Εκτός από τη βόρεια πλευρά που παρατηρεί κανείς λαξευμένα αρκοσόλια κατά ζεύγη, που μάλλον αποτέλεσαν οικογενειακούς τάφους, υπάρχει και ο διάδρομος που δεν είναι επισκέψιμος και σώζονται τα σπαράγματα δύο μεγαλογράμματων επιγραφών (“του Μήλωνος” και “του Θωμά”).

Φθάνοντας ο επισκέπτης μέχρι τα ανατολικά της Κατακόμβης Β συναντά έναν οικογενειακό νεκρικό θάλαμο και την Κατακόμβη Γ, η οποία όμως δεν είναι επισκέψιμη, αφού το νότιο τμήμα της έχει καταρρεύσει και οι δύο διάδρομοι επικοινωνούν μεταξύ τους με τεχνητό διάδρομο. Πέραν των τριών αρκοσόλιων που φέρει ο νεκρικός θάλαμος στις πλευρές του, υπάρχει κι ένας κτιστός τάφος. Την προσοχή προσελκύει όμως και τμήμα παράστασης με άνθη και δύο πουλιά, που σώζεται σε δύο αρκοσόλια.

Δύο επισκέψιμες στοές και αρκετοί “κλειστοί” χώροι

Η ανασκαφική έρευνα που διενεργήθηκε τα έτη 2007 – 2009 από τη 2η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, όπως αναφέρεται στο ενημερωτικό φυλλάδιο που διανέμεται στην είσοδο των Κατακομβών προς ενημέρωση των επισκεπτών, “έφερε στο φως το νότιο τμήμα των αιθουσών της κατακόμβης Α και Β σε μήκος περίπου 15 μέτρων. Η οροφή τους είχε σχεδόν εξολοκλήρου καταπέσει, διατηρούνται όμως τα τοιχώματά τους με εννέα αρκοσόλια και τέσσερις οριζόντιους τάφους. Οι δύο αίθουσες ενώνονταν μεταξύ τους με εγκάρσιο διάδρομο, γεγονός που ανατρέπει τη θεωρία του Σωτηρίου ότι πρόκειται για τρεις ανεξάρτητες Κατακόμβες. Πάνω από το νότιο σωζόμενο τμήμα της Κατακόμβης Β αποκαλύφθηκε ένας μικρός οικογενειακός νεκρικός θάλαμος”. Παράλληλα, γίνεται γνωστό πως αποκαλύφθηκαν δύο κτιστοί τάφοι, μία μαρμάρινη σαρκοφάγος και 33 λακκοειδείς τάφοι. Οι εν λόγω τάφοι είναι είτε απλοί, είτε με δεύτερο θάλαμο που στεγάζεται με τόξο στον τύπο των αρκοσολίων. Στη σημερινή εποχή, κανείς εξ αυτών, δεν είναι ορατός καθώς καλύφθηκαν για λόγους προστασίας.

Τα “δώρα” της ανασκαφής

Κατά τη διάρκεια της ανασκαφής οι ερευνητές και αρχαιολόγοι που αφιερώθηκαν στην... αποκάλυψη των ιερών Κατακομβών βρήκαν κτερίσματα από λίγους τάφους. Κάποια από αυτά είναι περίαπτα, ένα μετάλλινο δακτυλίδι, γυάλινα μυροδοχεία και γυάλινες χάντρες αλλά και χάλκινα και σιδερένια καρφιά. Κατά την εξέλιξη της ανασκαφής βρέθηκαν επίσης, λυχνάρια αλλά και ίχνη καύσης, όστρακα από αγγεία καθημερινής χρήσης (μαγειρικά σκεύη, οινοχόες, πινάκια) και οστά ζώων και ψαριών, τα οποία δηλώνουν την τέλεση νεκρόδειπνων και άλλων τελετουργιών στη μνήμη των νεκρών. Αναφέρεται πως τα κινητά ευρήματα και τα κτερίσματα που ανευρέθηκαν, τοποθετούν χρονολογικά τη χρήση του νεκροταφείου από τα μέσα του 1ου έως και τον 6ο αιώνα μ.Χ..

Σημειώνεται πως στοιχεία για τις Κατακόμβες λήφθηκαν από το ενημερωτικό έντυπο που διανέμεται στον επισκέψιμο χώρο του μνημείου.

“Ιερό ταμείο χιλιάδων ψυχών”

Για τη σημασία των ιερών Κατακομβών – προσεγγίζοντας θρησκευτικά το θέμα - μίλησε και ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Σύρου κ. Δωρόθεος Β΄ κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης της ανακήρυξης της Μήλου ως “ιεράς νήσου”, ο οποίος με συστηματικές ενέργειες και προσπάθεια κατέθεσε τη σχετική πρόταση προς την Ιερά Σύνοδο, η οποία εξέδωσε ομόφωνη απόφαση. Με τη θετική στάση και της Πολιτείας εκδόθηκε και το σχετικό προεδρικό διάταγμα και πλέον ως ιερός τόπος, η Μήλος κατακτά ένα ακόμη πλεονέκτημα για την ανάδειξή της και την προβολή της.

Μεταξύ άλλων, ο κκ Δωρόθεος Β΄ σημείωσε ότι πρόκειται για ένα “μοναδικό στην Ελλάδα και στην Ανατολική Μεσόγειο πρωτοχριστιανικό μνημείο”, το οποίο είναι εφάμιλλο με τις Κατακόμβες της Ρώμης και το οποίο αποτέλεσε το “ιερό ταμείο χιλιάδων ψυχών αγίων”. Πρόσθεσε μάλιστα, ότι οι ιερές Κατακόμβες αποτελούν επίσης, “μνημείο μοναδικής πολιτιστικής αξίας, καθώς οι επιγραφές, οι παντοειδείς συμβολισμοί, το αρχέγονο Βαπτιστήριο, τα λυχνάρια και τα συνεχώς ανακαλυπτόμενα “μέλη”, καθιστούν το χώρο σπουδαίο χριστιανικό κειμηλιοφυλάκιο”.

“Θεμέλιο” θρησκευτικού Τουρισμού

Η γνώση και η ανάδειξη της ιστορίας ενός τόπου, αναμφισβήτητα θέτει γερά θεμέλια για την περαιτέρω πορεία του. Παρόμοια και στη Μήλο, το γεγονός της επίσημης ανακήρυξης του τόπου ως ιερό νησί, παρέχει περισσότερα “εφόδια” στην τοπική κοινωνία και την Τοπική Αυτοδιοίκηση ώστε να αξιοποιήσει προς όφελός της, τον θεματικό Τουρισμό και εν προκειμένω τον θρησκευτικό, προκειμένου να αποκομίσει πλείστα οφέλη. Το σχετικό Προεδρικό Διάταγμα άλλωστε, ορίζει πως ο εν λόγω χώρος, επιβάλλεται να προασπιστεί και να αναδειχθεί ως μνημείο ιστορικής, αρχαιολογικής και θρησκευτικής κληρονομιάς. Εκτός αυτού, στη συνέντευξη που παραχώρησε μάλιστα στην αρχή της εβδομάδας ο δήμαρχος της Μήλου, Γεράσιμος Δαμουλάκης, κατέστησε με σαφήνεια, πως το νησί έχει δύο οικονομικούς πυλώνες, τον Τουρισμό και τη δραστηριότητα της εξόρυξης, γεγονός που θα μπορούσε να υποστηρίξει κάποιος, πως σχεδόν θέτει με επιτακτικό τόνο την προβολή του μνημείου των ιερών Κατακομβών, ώστε να αποτελέσει ένα σπουδαίο σημείο αναφοράς για κάθε κάτοικο της Μήλου, κάθε Κυκλαδίτη, κάθε νησιώτη αλλά και κάθε επισκέπτη που αγαπά και αναζητά τη γνώση μέσα από τα μονοπάτια του ιστορικού παρελθόντος.