Η αρχαιοτέρα πόλη της Ευρώπης

Ο αρχαιολογικός χώρος του Στρόφιλα στην Άνδρο αποτελεί τον μεγαλύτερο οικισμό της Νεώτερης Νεολιθικής Εποχής που εντοπίστηκε στο Αιγαίο κατά τη διάρκεια των ανασκαφών της ΚΑ' Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων.

Σημειώνεται ότι με τις πρόσφατες ανασκαφές στις Κυκλάδες, η κυκλαδική προϊστορία τίθεται σε εντελώς νέες βάσεις, αφού αποκτάται επιτέλους γνώση για τη μορφή και τις δομές σημαντικών οικισμών της Τελικής Νεολιθικής, της πρωτοκυκλαδικής και της μεσοκυκλαδικής εποχής, ενώ αυξάνονται οι πληροφορίες για τα πρωτοκυκλαδικά και μεσοκυκλαδικά νεκροταφεία.

Νέα στοιχεία έρχονται στο φως για υστεροκυκλαδικές εγκαταστάσεις και μυκηναϊκές ακροπόλεις. Επαναπροσδιορίζονται, επίσης, τα δεδομένα για τις Κυκλάδες των ιστορικών χρόνων με την έρευνα αρχαίων πόλεων, νεκροταφείων, ιερών και αγροικιών που ήταν ελάχιστα ή καθόλου γνωστά και την απόκτηση νέων γνώσεων για την αρχαϊκή κυρίως τέχνη.

Οικισμός της Τελικής Νεολιθικής περιόδου

Ο Στρόφιλας, η “αρχαιοτέρα πόλη της Ευρώπης” χρονολογείται στο 4.500 – 3.300 π.Χ. και ήρθε στο φως σχεδόν ανέπαφη. Τα ερείπια του μοναδικού σε μέγεθος και διατήρηση οχυρωμένου και πυκνοκτισμένου οικισμού επεκτείνονται σε απόσταση 25-30 στρεμμάτων στο κέντρο του οροπεδίου, στη δυτική ακτή του νησιού.

Κατά τη διεξαγωγή των ανασκαφών, αποκαλύφθηκαν λείψανα μεγάλων οικοδομημάτων, αψιδωτών και τετράπλευρων, τα οποία σώζονται μέχρι και 1 μ. ύψος. Βρέθηκε ακόμη το μεγαλύτερο τμήμα του τείχους, που εκτείνεται σε μήκος περίπου 100 μ., σώζεται σε ύψος μέχρι και 2 μ. και έχει πάχος 1,60-2 μ.
Εξίσου εντυπωσιακά είναι και τα κινητά ευρήματα ανάμεσα στα οποία αποκαλύφθηκαν πήλινα αγγεία, άλλα λεπτότεχνα, άλλα χονδροειδή χρηστικά όπως π.χ. πίθοι και χύτρες, λίθινα εργαλεία, τέχνεργα οψιανού, αιχμές βελών και δοράτων από οψιανό, κοσμήματα, ειδώλια, χάλκινα αντικείμενα κ.ά.

Ευρήματα που μαρτυρούν ότι η μεταλλουργία στις Κυκλάδες ήταν σε πιο εξελιγμένο στάδιο απ' ό,τι έδειχναν τα μέχρι τώρα λιγοστά ευρήματα που είχαμε από ανασκαφές σε άλλα νησιά. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, η ανασκαφή αποκάλυψε “το μεγαλύτερο και καλύτερα σωζόμενο οργανωμένο και εξαιρετικά πυκνοδομημένο οικισμό της Νεολιθικής Εποχής του νησιωτικού Αιγαίου που ερευνάται μέχρι σήμερα”.

Επίκρουστες και σκαλιστές βραχογραφίες

Ιδιαίτερο εύρημα του οικισμού αποτελούν οι εκτεταμένες επίκρουστες ή σκαλιστές βραχογραφίες που κοσμούν το τείχος, το δάπεδο του ιερού και τμήματα του βράχου κατά μήκος του τείχους με παραστάσεις φυσιοκρατικές (ζώα, ψάρια και πάνω από 60 πλοία) και συμβολικές (σπείρες, δακτυλιόσχημα θέματα στο σχήμα των νεολιθικών ειδωλίων).

Οι βραχογραφίες του Στρόφιλα είναι ανάγλυφες ή επίκρουστες. Εντοπίσθησαν στο τείχος του νεολιθικού οικισμού, κ.α. από την αρχαιολόγο, Χριστίνα Τελεβάντου της ΚΑ’ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων. Ως εκ τούτου, ο Στρόφιλας αναδεικνύεται σε έναν υψηλού ενδιαφέροντος αρχαιολογικό χώρο – πρωτοφανή σε μέγεθος και διατήρηση για την εποχή του!

Τα πλοία είναι χαραγμένα σε ύψος 0,5-1 μ. από το έδαφος. Έχουν αποκαλυφθεί 7 απεικονίσεις πλοίων: Τα 4 είναι μαζί ως πομπή, τα υπόλοιπα μόνα τους. Το μεγαλύτερο εξ αυτών (μήκους 20 εκατ. περίπου), ευρίσκεται εγχαραγμένο σε πέτρα της πύλης του ισχυρού τείχους (ίσως ύψους 4 μ. – σώζεται έως τα 2 μ.) – το αρχαιότερο, έως τώρα, δείγμα αμυντικής αρχιτεκτονικής, με πύλη προστατευμένη από προμαχώνες.

Επιπλέον, έξω από το τείχος έχουν εντοπισθεί επί βράχου: 17 σχέδια, τα οποία αναπαριστούν ελάφια, αιλουροειδή και ένα χοιρίδιο, ενώ εντός οικισμού, επί φυσικού βράχου, έχουν ανακαλυφθεί καραβάκια, ένα μεγάλο ψάρι και πολλά διακοσμητικά θέματα.

Ο Στρόφιλας, όπως και ο σύγχρονός του μεγάλος οικισμός που επισημάνθηκε στον Άγιο Γεώργιο Φαλατάδου στην Τήνο, καταδεικνύουν ότι ήδη από την 4η χιλιετία π.X. αναπτύχθηκαν στις βορειοανατολικές Κυκλάδες οργανωμένες κοινωνίες.

Άνδρος: Γέφυρα ανάμεσα στο Αιγαίο και την Ηπειρωτική Ελλάδα

Η γεωγραφική θέση της Άνδρου, φυσική γέφυρα ανάμεσα στο νησιωτικό Αιγαίο και την ηπειρωτική Ελλάδα, σε συνδυασμό με τα νερά, τη βλάστηση και τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις, φαίνεται να ευνόησαν τη συγκέντρωση πληθυσμού και την ανάπτυξη του οικισμού που εντοπίστηκε. Όπως φανερώνεται από τα ερείπιά του, ανήκει στον πολιτιστικό ορίζοντα Kεφάλας Κέας, Αίγινας και Αττικής της Τελικής Νεολιθικής Περιόδου (4500 - 3300 π.X.) και παρουσιάζει “πρώιμες αστικές δομές”. 'Έργο με συλλογικό χαρακτήρα που προϋποθέτει ανάλογη κοινωνική οργάνωση. H οχύρωση του αποτελεί το αρχαιότερο τεκμηριωμένο δείγμα αμυντικής αρχιτεκτονικής με πύλη, πλάτους 1,5 μ., προστατευμένη με προδρομικής μορφής καμπυλόσχημους προμαχώνες “καθώς είναι 2000 χρόνια παλιότερη από τις γνωστές πρωτοκυκλαδικές οχυρώσεις στο Καστρί της Σύρου και στον Πάνορμο της Νάξου”.