Αρχαία Μινώα

Στο λόφο, πάνω από το λιμάνι των Καταπόλων, βρίσκονται τα ερείπια της Αρχαίας Μινώας, μίας εκ των τριών αρχαίων πόλεων της Αμοργού, όπου σύμφωνα με την παράδοση βρισκόταν το θερινό ανάκτορο του Μίνωα.

Τα ερείπια της πόλης αναγνώρισε το 1837 ο Λ. Ρωs (L. Ros), ο οποίος, εκτός από την αναλυτική περιγραφή των σωζόμενων οικοδομημάτων, ταύτισε και μερικά από τα αναφερόμενα στις επιγραφές, όπως το θέατρο. Τα ευρήματα από τις πρώτες "ανασκαφές" της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής Αθηνών το 1888, κυρίως οι επιγραφές, -τα περισσότερα εξ ' αυτών εκτίθενται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Σύρου- προσέθεσαν νέες πληροφορίες για την ιστορία της πόλεως από τους Ελληνιστικούς χρόνους (από τον 3ο αιώνα π.Χ.) έως την Ρωμαϊκή περίοδο (τον 3ο αιώνα μ.Χ.).

Οι συστηματικές όμως, επιφανειακές και ανασκαφικές έρευνες άρχισαν το 1981 από την Λίλα Μαραγκού, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Iωαννίνων, υπό την αιγίδα της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας. Από το 1985 διαπιστώθηκε ότι η παλαιότερη κατοίκηση στην Μινώα ανάγεται στην Ύστερη Νεολιθική περίοδο, την 4η π.Χ. χιλιετία. Τα κινητά ευρήματα, χειροποίητη κεραμική, πήλινα ειδώλια και αιχμές βελών οψιανού από την κορυφή του λόφου (υψ. 255μ. από την θάλασσα) και από τα σπήλαια στην βόρεια κλιτύ, αποτελούν αψευδείς μαρτυρίες για την παλαιότερη εγκατάσταση στην 4η π.Χ. Χιλιετία.

Ο οικιστικός πυρήνας της πόλης

Στους πρώϊμους Ιστορικούς χρόνους ανάγεται ο πρώτος οικιστικός πυρήνας της πόλεως της Μινώας. Τα πρόσφατα αρχαιολογικά δεδομένα κατέδειξαν ότι εντοπίζεται στα χαμηλότερα άνδηρα της νότιας πλαγιάς του λόφου, στην ίδια θέση που είχαν εγκατασταθεί, σύμφωνα με την γραπτή παράδοση, γύρω στον 11ο π.Χ. αιώνα, οι Ίωνες άποικοι. Έκτοτε, συνεχής κατοίκηση στην ίδια θέση, φαίνεται, ότι δεν επέτρεψε την διάσωση εκτεταμένων οικοδομικών λειψάνων των λεγόμενων Πρωτο-Γεωμετρικών χρόνων (11ος - 10ος π.Χ. αιώνας), ενώ πολυάριθμα είναι τα κινητά ευρήματα, κυρίως κεραμική. Στην περίοδο αυτήν χρονολογείται ο τοίχος του περίβολου με την θυσία θεμελίων, που περικλείει τον πρώτο λατρευτικό χώρο, εκεί, όπου, στους Ελληνστικούς χρόνους, τον 3ο π.Χ. αιώνα, κτίστηκε ο μαρμάρινος ναός.

Σε μικρή απόσταση από τον λατρευτικό χώρο βρέθηκαν πάμπολλα, ποικίλων ειδών αντικείμενα και αποκαλύφθηκαν σημαντικά κτιριακά λείψανα χρονολογούμενα στην πρώϊμη και μέση Γεωμετρική περίοδο, στον 9ο και 8ο π.Χ. αιώνα. Ξεχωριστή θέση μεταξύ των κτιριακών καταλοίπων έχει ο ταφικός περίβολος.

Σήμερα σώζονται τμήματα του τείχους της πόλης, του γυμνασίου, του σταδίου και του ναού του Διονύσου, ενώ στην ίδια τοποθεσία βρέθηκαν ίχνη ανθρώπινης παρουσίας που χρονολογούνται το 4000 π.Χ. , ένα νεκροταφείο πρωτοκυκλαδίτικης εποχής και ένας θολωτός μυκηναϊκός τάφος. Ο αρχαιολογικός χώρος είναι επισκέψιμος καθημερινά, κατά τις πρωινές ώρες, ενώ κατά τις απογευματινές ώρες, από εδώ μπορείτε να απολαύσετε ένα υπέροχο ηλιοβασίλεμα.