Ένα όνομα, μια μεγάλη ιστορία

Με μία νέα συλλογή αρχαιολογικών ευρημάτων από το νεκροταφείο της Χαλανδριανής, που καθιστά ακόμη πλουσιότερο το Αρχαιολογικό Μουσείο της Σύρου τόσο υλικά, όσο και ιστορικά, η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων και η αρχαιολόγος Δρ. Μαρίζα Μαρθάρη καλωσόρισαν χθες το μεσημέρι τους συμμετέχοντες του 3ου Κυκλαδολογικού Συνεδρίου.

Στο πλαίσιο της δράσης «Το Αρχαιολογικό Έκθεμα του Μήνα», η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων και ο προϊστάμενός της Υπηρεσίας Δημήτρης Αθανασούλης παρουσίασαν το αρχαιολογικό εύρημα με τίτλο "Ένας πλούσιος τάφος της Χαλανδριανής· η ανασκαφή της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων στο νεκροταφείο της Χαλανδριανής (2000-2008)».

Σύνεδροι, επισκέπτες και κάτοικοι του νησιού ενημερώθηκαν από την ανασκαφέα για έναν από τους πλουσιότερα κτερισμένους τάφους που ήλθε στο φως κατά τη σωστική ανασκαφή της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, στο Δυτικό Τμήμα του νεκροταφείου της Χαλανδριανής. Η περιοδική αυτή έκθεση περιλαμβάνει ένα μαρμάρινο ειδώλιο, μια μαρμάρινη φιάλη και ένα τηγανόσχημο σκεύος, το τελευταίο εξαιρετικό δείγμα της εντυπωσιακής Συριανής κεραμικής της κατηγορίας των στιλβωτών αγγείων με έντυπη και εγχάρακτη διακόσμηση. Τα τέσσερα αυτά αντικείμενα παρουσιάζεται σε ειδική προθήκη.

Το πιο εκτεταμένο Πρωτοκυκλαδικό νεκροταφείο

Όπως υπογραμμίστηκε,  το νεκροταφείο της Χαλανδριανής αποτελεί το μεγαλύτερο και πιο εκτεταμένο Πρωτοκυκλαδικό νεκροταφείο που γνωρίζουμε. Απλώνεται σε ολόκληρο το οροπέδιο των Χαλάνδρων, στα βορειοανατολικά του σημερινού χωριού της Χαλανδριανής και προς τη θάλασσα, ήταν δε το νεκροταφείο και των δύο οικισμών της περιοχής, της Χλανδριανής και του Καστριού, κατά την Πρωτοκυκλαδική ΙΙ περίοδο έως και τη φάση του Καστριού (2.700-2.200 π.Χ). Αποτελείται από δύο τμήματα, Δυτικό και Ανατολικό, στα οποία οι τάφοι ήταν διευθετημένοι σε συστάδες. Το νεκροταφείο ήλθε στο φως κυρίως κατά το 1898 με ανασκαφές του Χρήστου Τσούντα υπό την αιγίδα της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας.

Ανασκαφή 28 τάφων

Από το 2.000 έως το 2.008 διεξήχθη στο Δυτικό Τμήμα του νεκροταφείου, σε αγρό που βρίσκεται δίπλα στο τωρινό χωριό της Χαλανδριανής, σωστική ανασκαφή από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, υπό τη διεύθυνση της κ. Μαρθάρη. Με την ανασκαφή ήλθε στο φως μια συστάδα 28 αδιατάρακτων τάφων. Οι τάφοι έχουν πολυγωνική, κυκλοτερή ή μικρή κάτοψη. Τα τοιχώματά τους είναι κτισμένα από πλακωτές πέτρες χωρίς συνδετικό κονίαμα κατά τον εκφορικό τρόπο. Το κενό στο κέντρο της ψευδοθόλου καλύπτεται με κορυφαία ευμεγέθη πλάκα. Η είσοδος έχει συχνά κατώφλι και παραστάδες από όρθιες πλάκες, βρίσκεται δε φραγμένη με πλάκα ή ξηρότοιχο. Ο τύπος αυτός των τάφων απαντά αποκλειστικά στη Σύρο. Τα κτερίσματα διακρίνονται για την ποικιλία και τον πλούτο.

Ο τάφος ΧΙ

Ένας από τους πλουσιότερα κτερισμένους Πρωτοκυκλαδικούς ΙΙ τάφους στη συστάδα των 28 τάφων που έχει ανασκαφεί είναι ο τάφος ΧΙ. Ο ταφικός θάλαμος έχει κυκλοτερές σχήμα (διάμετρος 1.09 μ.). Ο νεκρός είχε τοποθετηθεί σε συνεσταλμένη στάση στο αριστερό πλευρό. Ένα μαρμάρινο ειδώλιο και μια μαρμάρινη φιάλη είχαν τοποθετηθεί επάνω από το κεφάλι του νεκρού, το ένα δίπλα στο άλλο. Πολύ κοντά σε αυτά αποκαλύφθηκαν μια οστέινη χρωματοθήκη, ένα χάλκινο ξέστρο και μια λεπίδα οψιανού. Τηγανόσχημο σκεύος βρέθηκε ακουμπισμένο στο τοίχωμα του τάφου με τη διακοσμημένη του πλευρά στραμμένη προς το νεκρό. Η εντύπωση που δίνεται είναι ότι το αγγείο είχε τοποθετηθεί με τέτοιο τρόπο ώστε ο νεκρός να μπορεί να «βλέπει» την παράσταση και μάλιστα να την «βλέπει» σωστά με τον αστέρα επάνω και το ηβικό τρίγωνο κάτω. Ένας κρατηρίσκος βρέθηκε κοντά στο τηγανόσχημο.

Τα δύο πήλινα αγγεία αποτελούν εξαιρετικά δείγματα της εντυπωσιακής Συριανής κεραμικής κατηγορίας των στιλβωτών αγγείων με έντυπη και εγχάρακτη διακόσμηση. Το τηγανόσχημο σκεύος είναι διακοσμημένο με έναν εξάκτινο αστέρα που προβάλλεται σε κυκλικό πεδίο έντυπων τριγώνων, περιβάλλεται δε από δύο σειρές ψευδοσπειρών.

Μαρμάρινο ειδώλιο

Το ειδώλιο είναι του τύπου με διπλωμένα χέρια της παραλλαγής Σπευδού (ύψος 19 εκ.). Πρόκειται για ένα πολύ ιδιαίτερο γλυπτό που βρέθηκε σε εξαιρετική κατάσταση διατήρησης. Η επιφάνειά του είναι στιλπνή. Η λυρόσχημη κεφαλή παρουσιάζει ελαφρά κλίση προς τα πίσω. Ο λαιμός είναι μακρύς και κυλινδρικός και έχει μια εγχάρακτη γραμμή στη βάση, η οποία είναι καμπύλη στην πρόσθια όψη και έχει σχήμα V στην οπίσθια, διακοπτόμενη στην απόληξή της από την σπονδυλική στήλη. Τα στήθη προεξέχουν αρκετά ενώ το αριστερό είναι αρκετά μεγαλύτερο από το δεξιό. Το ηβικό τρίγωνο είναι μεγάλο. Η επάνω καμπύλη γραμμή του δηλώνει πιθανότατα εγκυμοσύνη. Τα κεκλιμένα κάτω πόδια έχουν εγχάρακτα όλα τα δάκτυλα. Σε κατατομή οι καμπύλες του στήθους, τη κοιλιάς και ιδιαίτερα των γλουτών είναι τολμηρές.

Εντυπωσιακή Συριανή κατασκευή

Τόσο το ειδώλιο όσο και η άωτη διάλη του τάφου ΧΙ είναι κατασκευασμένα από μάρμαρο της ίδια ποιότητας και προσέλευσης. Το συγκεκριμένο μάρμαρο με τη μέτρια προς υψηλή διαφάνεια χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή και άλλων τεσσάρων φιαλών που βρέθηκαν σε τάφους της συστάδας που πρόσφατα ανασκάφηκε. Και τα έξι μαρμάρινα αντικείμενα κατασκευάστηκαν από κομμάτια μαρμάρου που εξήχθησαν από την ίδια πηγή μαρμάρου της Χαλανδριανής. Το μάρμαρο αυτό είναι πολύ διαφορετικό από εκείνο της Πάρου, της Νάξου, της Κέρου και της Ίου. Κατά συνέπεια, δεν υπάρχει αμφιβολία για την ύπαρξη ενός εξειδικευμένου τοπικού εργαστηρίου μαρμάρου που συμμετείχε στην παραγωγή μαρμάρινων ειδωλίων και αγγείων.

Ο τάφος ΧΙ πρέπει να ανήκε σε άτομο υψηλού κύρους στην κοινότητα της Χαλανδριανής. Είναι ο μόνος τάφος της ανασκαφείσας συστάδας, στα κτερίσματα του οποίου περιλαμβάνεται ένα «φυσιοκρατικό» μαρμάρινο ειδώλιο. Τα μαρμάρινα ειδώλια είναι εξαιρετικά σπάνια στο νεκροταφείο της Χαλανδριανής. Στους 540 τάφους που ανασκάφηκαν από τον Τούντα αποκαλύφθηκαν μόνο τέσσερα και μόνο δύο από αυτά είναι «φυσιοκρατία». Επιπλέον, ο τάφος ΧΙ είναι ο ένας από τους δύο της συστάδας που βρέθηκαν κτερισμένοι με τηγανόσχημα σκεύη, αγγεία οι παραστάσεις των οποίων έχουν ιδιαίτερη σημασία.

Στην εκδήλωση παρευρέθηκαν, μεταξύ άλλων, ο Ομότιμος Καθηγητής ΕΜΠ Ιωσήφ Στεφάνου, ο πρόεδρος της ΔΕΥΑΣ Δομένικος Σαγκινέτος, καθώς και εκπρόσωποι τοπικών φορέων που συνθέτουν τον πολιτιστικό χάρτη της Σύρου.

Στον χαιρετισμό του, ο κ. Αθανασούλης δεν παρέλειψε να ευχαριστήσει τόσο την κ. Μαρθάρη, όσο και τον φύλακα του Αρχαιολογικού Μουσείου Σύρου κ. Γιώργο Σαλονίκη για τις πολύτιμες υπηρεσίες του.

Σύρος: μια πολιτισμική γέφυρα στο κέντρο του αρχιπελάγους

Σημειώνεται ότι η αυλαία του 3ου Κυκλαδολογικού Συνεδρίου άνοιξε χθες το απόγευμα στο Θέατρο Απόλλων, όπου παρευρέθηκαν μεταξύ άλλων εκπρόσωποι της εκκλησίας, ο περιφερειακός σύμβουλος Μάρκος Δαδάος και ο Δήμαρχος Σύρου – Ερμούπολης, Γιώργος Μαραγκός. Οι εργασίες ξεκίνησαν με την ομιλία του κ. Στεφάνου «Σύρος: μια πολιτισμική γέφυρα στο κέντρο του αρχιπελάγους». Ακολούθησε μουσικοχορευτική εκδήλωση του Λυκείου Ελληνίδων Σύρου, ενώ η βραδιά ολοκληρώθηκε με δεξίωση στον υπαίθριο χώρο του Θεάτρου.