Πολύπλευρη μουσειακή εμπειρία

Στην 6η θέση του tripadvisor με τα 10 κορυφαία Μουσεία στην Ελλάδα για το 2016 κατατάχτηκε το Μουσείο Ελιάς Κυκλάδων, που λειτουργεί στο νησί της Άνδρου τα τελευταία τρία χρόνια.

Αποτελώντας το μοναδικό μουσειακό χώρο του νομού που περιλαμβάνεται στην πρώτη δεκάδα της μεγαλύτερης ταξιδιωτικής ιστοσελίδας στον κόσμο, ανάμεσα στο Μουσείο της Ακρόπολης, το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου, το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, το Μουσείο Εθνικής Ομάδας Ποδοσφαίρου στα Χανιά και άλλα, το Μουσείο Ελιάς Κυκλάδων κρύβει πίσω του μία μεγάλη ιστορία.

Ο ελαιόμυλος του Πιτροφού, γνωστός και ως "βίδα" του Πιτροφού, αποτελεί μέρος διώροφου κτιρίου και καταλαμβάνει σημαντικό τμήμα από το ισόγειο "κατώγι" της κατοικίας του "βιδάτορα" ή "λιοτριβιάρη", που αναπτύσσεται στον όροφο. Θεωρείται θαυμάσιο δείγμα μιας μικρής προβιομηχανικής ζωοκίνητης μονάδας εξαγωγής ελαιόλαδου. Πολλές τέτοιες οικοτεχνικές μονάδες ήταν διάσπαρτες στην ορεινή Άνδρο και λειτούργησαν μέχρι και τη δεκαετία του 1960, εξυπηρετώντας τη μικρή τοπική αγορά.

Ένα κτίριο, μια ιστορία

Τρία βόλια, δύο πέτρινες πλάκες αλέσματος, και άλλες δομικές λεπτομέρειες που έχουν διασωθεί, μαρτυρούν ότι το κτίριο λειτουργούσε ήδη κατά τον 18ο αιώνα. Το 1857 μεταπωλήθηκε, μαζί με την οικία του ορόφου, ως ολοκληρωμένο ελαιοτριβείο. Με επιμελημένη εξωτερική πρόσοψη και εσωτερική λιθοδομή παρουσιάζει ενδιαφέροντα αρχιτεκτονικά στοιχεία, όπως καμάρες, τζακότοπο, πέτρινο καζάνι, στέρνα, πέτρινες κλίμακες διαφόρων τύπων, παραδοσιακά είδη οροφών, κ.ά., που απαντώνται στην αγροτική Άνδρο και χαρακτηρίζουν την αισθητική λειτουργικότητα της αρχιτεκτονικής των Κυκλάδων γενικότερα.

Ο πρώτος ιδιοκτήτης του το έδωσε ως προικώο για την κόρη του Διαμάντω στο σύζυγό της Σταμάτη Μηλέο. Το κτίριο είναι γνωστό με την επωνυμία "Δεσποτικό", καθώς το 1823 στην κατοικία έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο καταγόμενος από την Άνδρο Μητροπολίτης Βάρνης  (πόλη της σημερινής Βουλγαρίας) Φιλόθεος Καρκάκης. Το 1955 η Διαμάντω, χήρα τότε του Σταμάτη Μηλέου, το πούλησε στον ναυτικό Μιλτιάδη Γονέο, ο οποίος το λειτούργησε μέχρι το θάνατό του το Γενάρη του 1963. Η χήρα του, Ελισάβετ Γονέου, συνέχισε για 4 ακόμη χρόνια τη λειτουργία του λιοτριβιού έως το 1967, οπότε και διεκόπη οριστικά. Έκτοτε ο χώρος χρησιμοποιήθηκε ως αποθήκη από συγγενικά της πρόσωπα.

Το όνειρο έγινε πραγματικότητα

Το 1997, ολόκληρο το κτίριο αγοράστηκε από τον Ανδριώτη Δημήτρη Χέλμη, πολιτικό μηχανικό, ο οποίος διαμόρφωσε το ισόγειο σε μουσείο ελιάς για να προσφέρει στον επισκέπτη κάθε ηλικίας τη δυνατότητα να προσεγγίσει πολιτισμικά το πολύτιμο προϊόν αλλά και να εξοικειωθεί με τις παλαιές και πατροπαράδοτες τεχνικές της παραγωγής του.

Ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει από κοντά ένα τυπικό δείγμα μιας καλά σωζόμενης μικρής ελαιοπαραγωγικής μονάδας και να γνωρίσει καλύτερα τη λειτουργία μιας παραδοσιακής μορφής οικοτεχνίας, παρακολουθώντας και σχετικό βίντεο από τη διαδικασία της ζωοκίνητης λιοτρίβισης που πραγματοποιήθηκε στο χώρο του μουσείου το έτος 2000.

Αναφερόμενος στη σημασία διαφύλαξης και ανάδειξης των παραδοσιακών ζωοκίνητων ελαιοτριβείων, ο κ. Χέλμης εξήγησε στην «Κοινή Γνώμη» τους λόγους για τους οποίους το Μουσείο Ελιάς Κυκλάδων ξεχωρίζει ανάμεσα σε άλλους μουσειακούς χώρους του είδους του. «Το παλαιό λιοτρίβι διασώζει ολόκληρο τον γνήσιο εξοπλισμό του και έχει τη δυνατότητα να παράγει λάδι ακόμα και σήμερα, εν αντιθέσει με τα υπόλοιπα μουσεία που διατηρούν μέρος του εξοπλισμού τους» ανέφερε χαρακτηριστικά.

Η παράδοση των ελαιοτριβείων στις Κυκλάδες

Κατέστησε δε, γνωστό πως οι χρήστες του διαδικτύου έχουν την δυνατότητα να αντλήσουν μέσα από τις ιστοσελίδες του Μουσείου, αρκετές πληροφορίες για την πλειοψηφία των ελαιοτριβείων που λειτουργούσαν στις Κυκλάδες. Στον εμπλουτισμό του υλικού συνέβαλλε και η σχετική έρευνα του κ. Αλεξάνδρου Κιουρέλη από τη Λέσβο. Ωστόσο σημείωσε πως η διαδικασία της παραγωγής στην Άνδρο είναι παρόμοια, αν όχι ίδια, με την παραγωγή στα υπόλοιπα νησιά του Νομού. «Δεν γνωρίζω αν σε άλλο νησί έχει διατηρηθεί ολόκληρος εξοπλισμός όπως συμβαίνει στο δικό μου κτίριο. Δυστυχώς, από το 1953 και μετά πολλά τέτοια κτίρια εγκαταλείφθηκαν ή άρχισαν να χρησιμοποιούνται ως αποθήκη. Εγώ κατάγομαι από την Άνδρο. Το 1955 οι γονείς μου τα πούλησαν όλα για να φύγουν στην Αθήνα και δεν κράτησαν ούτε ένα τετραγωνικό. Αγόρασα το συγκεκριμένο κτίριο, ερείπιο και με τη βοήθεια ενός προγράμματος τα Ευρωπαϊκής Ένωσης που χρηματοδοτούσε την αποκατάσταση κτιρίων αγροτικής κληρονομιάς κατάφερα να του δώσω τη σημερινή μορφή του», επεσήμανε ο κ. Χέλμης, προσθέτοντας ότι σκοπός του είναι να προσφέρει στους επισκέπτες του μουσείου μία ξεχωριστή, πολύπλευρη και "ζωντανή" μουσειακή εμπειρία.

Σημειώνεται ότι το κτίριο βρίσκεται επί της φημισμένης πεζοπορικής διαδρομής με αριθμό 9 και αποτελεί ένα εξαίρετο δείγμα προβιομηχανικής τεχνολογίας, αγροτικής και αρχιτεκτονικής κληρονομιάς.

Το Μουσείο, έχει επίσης αποσπάσει την 1η θέση από 6 μουσεία και 32 δραστηριότητες και αξιοθέατα στην Άνδρο, καθώς και την 1η θέση από 84 μουσεία στις Κυκλάδες. Οι διακρίσεις του προβάλλουν με θετικό τρόπο τόσο την Άνδρο, όσο και τις Κυκλάδες γενικότερα στη διεθνή τουριστική αγορά.

Κάθε Σάββατο, Κυριακή και Δευτέρα πραγματοποιούνται ξεναγήσεις για την ιστορία του ελαιόλαδου και τη λειτουργία του ζωοκίνητου ελαιοτριβείου (βίδας), ενώ ακολουθεί η προβολή σχετικού βίντεο.