«Οι καθοικιές και οι καθέντρες στη Τζιά»

Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Κέας που έχει τις ρίζες της στις πρώτες αγροτικές και κτηνοτροφικές κατασκευές, θα αναδειχθεί μέσα από την ημερίδα της Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ, το Δήμο Κέας και το Σύλλογο Φίλων Κέας με θέμα «Οι καθοικιές και οι καθέντρες στη Τζιά».

Στο πλαίσιο της εκδήλωσης, η οποία θα πραγματοποιηθεί την Τετάρτη 22 Φεβρουαρίου, στην αίθουσα τελετών του Κτηρίου Αβέρωφ (κεντρικό κτήριο Αρχιτεκτονικής ΕΜΠ), θα παρουσιαστούν οι σπουδαστικές εργασίες της Σχολής κατά το έτος 2016-2017, μετά την επίσκεψη 72 φοιτητών και καθηγητών στο νησί της Κέας.

Το κλιμάκιο της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΕΜΠ αποτύπωσε σημαντικό αριθμό αγροτικών κατοικιών της Τζιας και κατέγραψε τις αρχιτεκτονικές και κατασκευαστικές τους ιδιαιτερότητες με την καθοδήγηση της Επιτροπής του προγράμματος αυτού που αποτελείται από τους αρχιτέκτονες Ράνια Κλουτσινιώτη και Χρίστο Δίπλα. Στους φοιτητές παρουσιάστηκε από τους ντόπιους τεχνίτες Πέτρο Βρεττό και Πέτρο Κορασίδη η παραδοσιακή τεχνική της ξερολιθιάς.

Θαυμάσιο στοιχείο αγροτικής αρχιτεκτονικής

Σύμφωνα με εργασία της αρχιτέκτονα μηχανικού ΕΜΠ, Μαρίας Δεμέναγα με θέμα «Η υποβάθμιση του τοπίου και του περιβάλλοντος ως απόρροια της ανάπτυξης της παραθεριστικής κατοικίας. Η περίπτωση της Κέας», η κατασκευή ξερολιθιών σε όλη σχεδόν την έκταση του νησιού ήταν απαραίτητη για τη συγκράτηση του λιγοστού επιφανειακού χώματος που προερχόταν από την αποσάθρωση των σχιστόλιθων, αλλά και για την ανάσχεση της απορροής των βρόχινων νερών.

Όπως σημειώνεται, «τα μικρά επίπεδα που δημιουργήθηκαν επιχωματώθηκαν και καλλιεργήθηκαν με δημητριακά, αμπέλια, λιγοστές ελιές και βελανιδιές. Τα οριζόντια επίπεδα που δημιουργήθηκαν πίσω από τις ξερολιθιές συνδέονταν μεταξύ τους με στενότερα κεκλιμένα επίπεδα βατά από τα ζώα, κυρίως γαϊδούρια και μουλάρια, που μετέφεραν την παραγωγή».

Καθίσταται δε γνωστό, πως παρά την έλλειψη συντήρησής του, το σύστημα των αναβαθμών και των ξερολιθιών βρίσκεται σε αρκετά καλή κατάσταση, συμβάλλοντας μέχρι και σήμερα στη συγκράτηση του επιφανειακού εδάφους και στην ανάσχεση της ταχύτητας του. Μάλιστα πολλές από τις ξερολιθιές με τα ποικιλόμορφα μοτίβα και τους διαφορετικούς τρόπους κτισίματος, θεωρούνται θαυμάσιο στοιχείο αγροτικής αρχιτεκτονικής, πλήρως ενταγμένο στο φυσικό τοπίο και στη φυσιογνωμία του νησιού. Όπως εξηγείται μέσα από την εργασία της κ. Δεμέναγα, για το σταυλισμό των ζώων, οι κάτοικοι δημιουργούσαν διάσπαρτα μαντριά κοντά σε φυσικά κοιλώματα ή σε γωνίες που σχημάτιζαν οι ξερολιθιές. Εάν στους στάβλους προστίθεντο και άλλοι χώροι όπου μπορούσαν να κατοικήσουν και άνθρωποι τότε δημιουργούταν μια καθηκιά, χτισμένη αποκλειστικά από πέτρα και στεγασμένη με σχιστολιθικές πλάκες και χώμα. Όταν η καθηκιά γινόταν μόνιμος τόπος διαμονής και αποκτούσε περισσότερες κύριες ή βοηθητικές κατασκευές, τότε ονομαζόταν καθέντρα.

Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Τζιας αποτελεί παράδειγμα λιτής αρχιτεκτονικής έκφρασης ενώ εντάσσεται με ευαισθησία σε ένα τοπίο απαράμιλλου φυσικού κάλλους, στοιχεία που την κάνουν μοναδική.

Στο πλαίσιο του προγράμματος για την ανάδειξη των αγροτικών κατοικιών του νησιού, φοιτητές και καθηγητές της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανών ΕΜΠ ασχολήθηκαν στα τεχνικά χαρακτηριστικά της καθοικιάς, επιχειρώντας μία δομική ανάλυση των βασικών τμημάτων της, όπως η Τομή, η Όψη και η Καμινάδα.

Ακολουθούν αποσπάσματα της έρευνας, η οποία θα παρουσιαστεί στο πλαίσιο της ημερίδας «Οι καθοικιές και οι καθέντρες στη Τζια».

Τομές

Όπως σημειώνεται, το ύψος των χώρων κυμαίνεται μεταξύ των 2 με 2,5 μέτρων. Ο κάθε χώρος βρίσκεται σε διαφορετική στάθμη, αφού το κτίσμα ολόκληρο ακολουθεί περίπου το σχήμα του βράχου στον οποίο εδράζεται. Οι μακριοί τοίχοι του κάθε χώρου χτίζονται εξωτερικά κατακόρυφοι, ενώ το εσωτερικά ακολουθούν το εκφορικό σύστημα, προκειμένου να μειωθεί το άνοιγμα που πρέπει να καλύψουν τα δοκάρια. Ενδιαφέρουσα εξαίρεση αποτελεί η μεταγενέστερη προσθήκη που ακολουθεί διαφορετικό σύστημα στέγασης, που εμφανίζει το εκφορικό σύστημα στον έναν μόνο από τους δύο από τους δύο μακρούς τοίχους του. Οι στενοί τοίχοι, από την άλλη, είναι γενικά κατακόρυφοι και χτίζονται με γέμισμα.

Τα ανοίγματα του κτιρίου είναι λιγοστά, δύο μικρά παράθυρα και 3 θύρες εκ των οποίων η μία δε διαθέτει κούφωμα, Ως εκ τούτου, το φως στο εσωτερικό της καθοικιάς είναι ελάχιστο. Υπάρχουν και τυφλά ανοίγματα, που ονομάζονται παραθούρες, καθώς και ένα ντουλάπι που είναι ουσιαστικά μία παραθούρα με ράφι στη μέση και έχουν όλα αποθηκευτική χρήση.

Καμινάδα

Η καπνοδόχος εντάσσεται στο τζάκι του στεγαδιού και παρουσιάζει ενδιαφέρουσα διαμόρφωση. Σε αντίθεση με τις τυπικές καπνοδόχους των καθοικιών της Τζιας, οι οποίες διαμορφώνεται με ένα κομμένο κιούπι ή αγγείο, η συγκεκριμένη είναι χτισμένη από πλακόλιθους, σε συνδυασμό με μερικά τούβλα και κονίαμα και δεν αναγκάζει το χρήστη να την καλύπτει κάθε φορά που βρέχει (όπως συμβαίνει στην τυπική τζιώτικη εκδοχή). Είναι πιθανό λοιπόν να είναι μεταγενέστερη παρέμβαση. Ο άλλος φούρνος δε διαθέτει πλέον καπνοδόχο, αφού έχει κλειστεί εντελώς, πιθανώς λόγω δυσλειτουργίας της.

Παράθυρο

Το άνοιγμα του παραθύρου στον τοίχο διαμορφώνεται με ένα πέτρινο πρέκι, του οποίου το φορτίο ελαφρύνεται μέσω του παρακάτω ανακουφιστικού συστήματος. Στις άκρες του λίθου του πρεκιού εδράζονται δύο πέτρες, οι οποίες ονομάζονται σταυροφώλια, ενώ πάνω σε αυτές, κεντρικά εδράζεται ο λεγόμενος ζυγός. Με αυτή τη διαμόρφωση, τα κατακόρυφα φορτία του βάρους τα υπερκείμενης λιθοδομής μεταφέρονται από το ζυγό, στα σταυροφώλια, στις άκρες του πρεκιού, και τελικώς στην υπόλοιπη λιθοδομή, χωρίς να επιβαρυνθεί η μέση του πρεκιού, που είναι το πιο ευαίσθητο σε κάμψη στοιχείο. Ενώ το παράθυρο υπήρχε εξαρχής στην κατασκευή της καθοικιάς, το κούφωμα θεωρείται πως μπήκε αργότερα αφού διαθέτει γυαλί. Το κούφωμα είναι ξύλινο, ανοιγόμενο, με δύο φύλλα, βαμμένο σε πράσινο χώμα. Δε διαθέτει σκούρα, αλλά έχει μια σιδεριά εξωτερικά, από οριζόντιες, κυκλικής διατομής ράβδους, που εισέρχονται στον τοίχο. Η κάσα του κουφώματος διαμορφώνεται από τα οριζόντια ξύλα που εισέρχονται επίσης στον τοίχο, στα οποία στερεώνονται με μόρσα τα κατακόρυφα στοιχεία της. Εξαιτίας του δομικού αυτού συστήματός της, απομένει ένα μικρό κενό μεταξύ του πρεκιού της λιθοδομής και του πανωκασιού, το οποίο συμπληρώνεται με σοβά. Κλειδώνει με ένα απλό σύστημα από μεταλλικά εξαρτήματα, ένα στο φύλλο του κουφώματος που περιστρέφεται και ένα στην κάσα, που είναι υποδοχή για το πρώτο.