Πολύτιμος «θησαυρός» της τοπικής ιστορίας

Τιμητικούς επαίνους στους εν ζωή εργαζομένους του Μεταλλείου Βαρίτη της Μυκόνου, αλλά και στις οικογένειες των Μυκονιατών που δούλεψαν σκληρά και έδωσαν την ψυχή τους σε αυτό από το 1955 έως το 1983, έτος διακοπής της παραγωγής του, απένειμε ο Δήμος Μυκόνου στο πλαίσιο των τριήμερων εκδηλώσεων με θέμα: «Στις διαδρομές των Μεταλλωρύχων της Μυκόνου, των Κυκλάδων, του Kόσμου».

Οι εκδηλώσεις διοργανώθηκαν το περασμένο Σαββατοκύριακο στο Γρυπάρειο Πολιτιστικό Κέντρο από την Κοινωφελή Δημοτική Επιχείρηση Περιβάλλοντος, Παιδείας και Ανάπτυξης Μυκόνου, σε συνεργασία με το Ελληνικό Κέντρο Τέχνης και Πολιτισμού.

Η «Κοινή Γνώμη» είχε την ευκαιρία να παρακολουθήσει την κεντρική ημερίδα του τριημέρου με θέμα «Τα μεταλλεία των Κυκλάδων», όπου συμμετείχαν εισηγητές από διάφορα νησιά του νομού. Οι ομιλητές ενημέρωσαν το κοινό για τη μεταλλευτική δραστηριότητα της Μήλου, της Κύθνου, της Σερίφου, της Κιμώλου και φυσικά της Μυκόνου, για την οποία υπήρξε ξεχωριστή ενότητα με την πολύτιμη συμβολή της Δήμητρας Λοΐζου – Βουλγαράκη, Ερευνήτριας της Τοπικής Ιστορίας της Μυκόνου, που ασχολείται με το Μεταλλείο Βαρίτη της Μυκόνου «Μύκομπάρ» από το 2003.

Ανάδειξη της ιστορίας των μεταλλείων και των ανθρώπων τους

Την εκδήλωση χαιρέτισε η εκπρόσωπος του Ελληνικού Κέντρου Τέχνης και Πολιτισμού, Βάσω Κιούση, η οποία αναφέρθηκε στη σημαντική προσπάθεια που καταβάλλεται από αυτό για την ανάδειξη της ιστορίας των μεταλλείων – ορυχείων και των ανθρώπων τους, καθώς και την προβολή του καθοριστικού ρόλου τους στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας και στη διαμόρφωση του κοινωνικού ιστού των περιοχών, όπου αυτά λειτούργησαν.

Οι δραστηριότητες του Κέντρου για τα μεταλλεία ξεκίνησαν πριν από τέσσερα χρόνια ύστερα από πρόταση του συνεργάτη του Δημήτρη Μακρή, Ερευνητή της Τοπικής Ιστορίας Ραφήνας-Πικερμίου. Η πρώτη πανελλήνια ημερίδα διοργανώθηκε στο Λαύριο με 16 εισηγητές από όλη την Ελλάδα. Έτσι, δημιουργήθηκε ένα δίκτυο ανθρώπων που ερευνούν το συγκεκριμένο θέμα. Μέχρι σήμερα έχουν διοργανωθεί αντίστοιχες ημερίδες για τα ορυχεία της Αττικής και της Πελοποννήσου, ενώ τον Ιούλιο του 2016, το Κέντρο συμμετείχε στις εκδηλώσεις για τα 100 χρόνια από την αιματηρή απεργία των μεταλλωρύχων εργατών της Σερίφου (21η Αυγούστου 1916), με αίτημα την πρώτη εφαρμογή του οχταώρου.

Με αφορμή το φετινό αφιέρωμα στα μεταλλεία των Κυκλάδων, η κ. Κιούση τόνισε ότι, επιθυμία του Κέντρου είναι η συνέχιση της δράσης του και σε άλλα μέρη της Ελλάδας, με στόχο την αξιοποίηση των ορυχείων ως βιομηχανικών μνημείων με την υλοποίηση σχετικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων, καθώς τη διερεύνηση της προοπτικής αξιοποίησης του ορυκτού πλούτου προς όφελος της οικονομίας με ταυτόχρονη προστασία του περιβάλλοντος και της υγείας των ανθρώπων.

«Πιστεύουμε ότι, τα ορυχεία είναι ένα σημαντικό κομμάτι της ιστορίας αλλά και του μέλλοντος της Ελλάδος. Μέσω αυτών αναδεικνύονται η βιωματική επαφή με τον πλούτο της γης, αλλά και με την τοπική ιστορία. Η νέα γενιά αποκτά βαθύτερη γνώση, καθώς συνδέει στοιχεία του παρελθόντος με την καθημερινή ζωή τους, αξιοποιεί την παράδοση η οποία διά λόγου έχει μεταφερθεί από τους παλαιότερους στους νεότερους και η παλαιότερη γενιά συμμετέχει με τις προφορικές μαρτυρίες στη διατήρηση της συλλογικής μνήμης. Η διάσωση όλου αυτού του υλικού συνιστά θησαυρό της τοπικής ιστορίας», κατέληξε.

Το πρόγραμμα της Ημερίδας

Οι ομιλίες ξεκίνησαν με τον Ερευνητή Τοπικής Ιστορίας Ραφήνας – Πικερμίου, Δημήτρη Μακρή -γιο μεταλλωρύχων-, ο οποίος επικεντρώθηκε στην αρχή των υπογείων έργων στην Ελλάδα και τους νεότερους χρόνους».

Στη συνέχεια, ο πρόεδρος του Εργατικού Κέντρου Μήλου, Αντώνης Καβαλιέρος εστίασε στην εξόρυξη στο νησί της Μήλου. Τη σκυτάλη έλαβε ο Ερευνητής της Προϊστορίας του Αιγαίου και της Διαχρονικής Συμβολής της Μεταλλουργίας στην Εξέλιξη του Πολιτισμού Νικόλαος Κορρές, με το θέμα: «Χάλκινη και Σιδηρά Κύθνος. Αναζητητές μεταλλευμάτων και μεταλλουργοί από το 3.000 π.Χ. έως το πρόσφατο παρελθόν». Ακολούθησε ο εκπαιδευτικός Χρίστος Γεωργούσης, ο οποίος αναφέρθηκε στις «Πέτρες της Πάρου και της Αντιπάρου». Ιδιαίτερα σημαντικό ήταν το βίντεο που παρουσίασε ο Ερευνητής-Λαογράφος της Σερίφου και Δημοτικός Σύμβουλος «Η ιστορία των Μεταλλείων της Σερίφου, Θοδωρής Λιβάνιος, με θέμα τη μεγάλη απεργία των μεταλλωρύχων εργατών της Σερίφου, που κόστισε εννέα ανθρώπινες ζωές, δεκάδες τραυματίες και διώξεις μετά από αυτήν. Το πρώτο μέρος της ημερίδας ολοκληρώθηκε με τον Ερευνητή της Ιστορίας της Κιμώλου, Δημήτρη Βεντούρη, ο οποίος σκιαγράφησε για την ταυτότητα της Κιμώλου μέσα από την εξορυκτική ιστορία της.

Κομμάτι της ελληνικής βιομηχανικής ιστορίας

Τους διοργανωτές των τριήμερων εκδηλώσεων ευχαρίστησε, στον χαιρετισμό του, ο Δήμαρχος Μυκόνου Κωνσταντίνος Κουκάς, εκφράζοντας τη συγκίνησή του για την πρωτοβουλία διοργάνωσης ενός αφιερώματος στα Μεταλλεία των Κυκλάδων και ειδικότερα της Μυκόνου, ένα θέμα που ο Δήμος αγγίζει για πρώτη φορά.

Ιδιαίτερες ευχαριστίες απηύθυνε στην κ. Δήμητρα Λοΐζου – Βουλγαράκη, που όπως τόνισε, έχει μελετήσει το θέμα των μεταλλείων της Μυκόνου περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον, συγκεντρώνοντας με μεράκι και κόπο ζωής ένα πλούσιο υλικό, το οποίο μελλοντικά θα εκδοθεί και θα αποτελέσει τη βάση για την παραγωγή ενός ντοκιμαντέρ. Ανέφερε δε, την πρόθεσή του για τη χρηματοδότηση της εν λόγω ταινίας από το Δήμο. Καταλήγοντας, επεσήμανε πως το θέμα των μεταλλείων και των ανθρώπων αποτελεί ένα κομμάτι της ιστορίας της Μυκόνου και της οικονομικής ανάπτυξης του νησιού σε δύσκολα χρόνια. Πρόσθεσε μάλιστα, πως στα 30 χρόνια λειτουργίας της Μύκομπαρ, έγιναν πάρα πολλές εργασίες και δωρεές από την εταιρεία στο νησί, όπως έργα οδικού δικτύου, συγκοινωνιών, ηλεκτροφωτισμού που συνέβαλαν στην ανάπτυξή του. «Η διάδοση της ιστορίας των μεταλλείων είναι πολύ σημαντική γιατί αποτελεί και ένα κομμάτι της ελληνικής βιομηχανικής ιστορίας».

«Η Μεταλλεία και οι Μεταλλειώτες τον 20^ο αιώνα στη Μύκονο»

Το δεύτερο μέρος της ημερίδας άνοιξε ένα σπάνιο 11λεπτο ντοκιμαντέρ με στιγμιότυπα του κύκλου των εργασιών κατά τη λειτουργία του Μεταλλείου «Μύκομπαρ» το 1960. Αμέσως μετά, ο Ομότιμος Καθηγητής Ε.Μ. Πολυτεχνείου Κωνσταντίνος Παναγόπουλος παρουσίασε τη μέθοδο εκμετάλλευσης του κοιτάσματος βαρίτη της Μυκόνου κατά τη διετία 1965-66». Τέλος, η Ερευνήτρια Τοπικής Ιστορίας της Μυκόνου, Δήμητρα Λοΐζου – Βουλγαράκη αναφέρθηκε στη Μεταλλεία και τους Μεταλλειώτες της Μυκόνου τον 20ο αιώνα.

Η προσωπική ενασχόληση της κ. Βουλγαράκη με το ζήτημα αυτό άρχισε το 2003, αρχικά ως επιτακτική δική της ανάγκη να αποδοθεί επιτέλους τιμή στους εργαζομένους που έχασαν τη ζωή τους στο Μεταλλείο, καθώς και σ’ αυτούς, που παλεύοντας νυχθημερόν σε μια σκληρή και επίπονη εργασία, μπόρεσαν να ζήσουν αξιοπρεπώς τις οικογένειές τους – μεταξύ αυτών και ο πατέρας της. Ωστόσο, στην πορεία της έρευνας, μέσα από τις μαρτυρίες των εργαζομένων, αναδύθηκε επίσης η σκοπιμότητα ανάδειξης των δυνατοτήτων Τεχνολογίας και Επιχειρηματικότητας που προσέφερε αυτό το Μεταλλείο στη Μύκονο. Από τη μια μεριά η δημιουργία εργατικής δύναμης υψηλών επιδόσεων και από την άλλη, η εισαγωγή των λειτουργιών προγραμματισμού, οργάνωσης και σχεδιασμού ώθησαν αυτούς που επιδίωκαν επαγγελματικές προοπτικές και αυτούς που είχαν επιχειρηματικές κλίσεις να επιτύχουν απασχόληση υψηλού επιπέδου.

Το 2013 ξεκίνησε εντατικά τη συλλογή φωτογραφιών, εγγράφων, χαρτών, καταχωρήσεων του τοπικού Τύπου εκείνης της εποχής, μαρτυρίες εργαζομένων και άλλων υλικών, ενώ σημαντικό απόκτημα θεωρείται το 11λεπτο ντοκιμαντέρ του 1960. Όπως σημειώνει η ίδια «υπήρξε μεγάλη προθυμία και καλή συνεργασία από τον πιο απλό εργάτη μέχρι και τους προϊσταμένους και τους Γενικούς Διευθυντές, καθώς και από αρκετούς συντοπίτες της που εκτίμησαν αυτό που επιχειρεί να επιτύχει, να μην περάσει στη λήθη ο αλλοτινός τρόπος ύπαρξης των κατοίκων της Μυκόνου».

Η προσπάθεια της κ. Βουλγαράκη έχει ήδη εκτιμηθεί και αναγνωριστεί από τους Καθηγητές ΕΜΠ Νικ. Αποστολίδη, Κων. Παναγόπουλο και Δημ. Καλιαμπάκο και από το Τεχνολογικό Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου, όπου με επίσημη επιστολή του τον Μάιο του 2017 εντάσσει την ερευνητική εργασία της, στο πλαίσιο αναγνώρισης και ανάδειξης της οικονομικής και πολιτιστικής σημασίας της μεταλλευτικής δραστηριότητας που αναπτύχθηκε στο Αιγαίο.

Στόχοι αξιοποίησης αυτού του πολύτιμου υλικού είναι: μια έντυπη έκδοση της οποίας η μορφή δεν έχει ακόμη οριστικοποιηθεί, η παραγωγή ντοκιμαντέρ από τον κινηματογραφιστή Δημήτρη Καλφάκη που θα στηρίζεται στην έρευνα, καθώς και η δημιουργία Διαδραστικής Πλατφόρμας και Ψηφιακού Χάρτη των Μεταλλείων της Μυκόνου (εικονική περιήγηση στους χώρους και την ιστορία, με προσωπικές αφηγήσεις των ανθρώπων και ιστορίες από τις βιβλιογραφικές πηγές) που ανέλαβε να επιμεληθεί η επίσης Μυκονιάτισσα Δέσποινα Νάζου, Κοινωνική Ανθρωπολόγος, Διδάσκουσα-Ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου.

Μετά το πέρας των ομιλιών, ακολούθησε η απονομή των τιμητικών διακρίσεων από τον Δήμαρχο Κ. Κουκά και την πρόεδρο της ΚΔΕΠΠΑΜ Ανδριαννή Κουφού στους εργαζομένους του Μεταλλείου της Μυκόνου, κατά τη διάρκεια της οποίας η συγκίνηση κορυφώθηκε.

Στο πλαίσιο των τριήμερων εκδηλώσεων στο Γρυπάρειο Πολιτιστικό Κέντρο παρουσιάζεται αρχειακό υλικό από την εποχή της λειτουργίας του Μεταλλείου Βαρίτη της Μυκόνου της ΜΥΚΟΜΠΑΡ Α.Ε. (1955-1983), που συνέλεξε η κ. Βουλγαράκη. Επιπλέον, εκτίθενται φωτογραφίες του Γιάννη Μαυροκέφαλου από τις εξερευνήσεις του στην περιοχή των Μεταλλείων, καθώς και αντικείμενα, χρήσης κατά τη λειτουργία των Μεταλλείων που ευγενώς παραχώρησαν οι: Τάκης Σκουλάξινος, Γιάννης Μαυροκέφαλος και Μιχάλης Ασημομύτης-Στάης.

Το επόμενο απόγευμα, πραγματοποιήθηκε εκδήλωση με θέμα: «Οι Μεταλλωρύχοι του Κόσμου: Ιχνηλατώντας την ταυτότητας τους μέσα από την Τέχνη», κατά την οποία, ο Καθηγητής Ε.Μ.Π., Δ. Καλιαμπάκος σκιαγράφησε τα κοινά στοιχεία της ταυτότητας των μεταλλωρύχων σε ολόκληρο τον κόσμο όπως αυτά αποτυπώνονται μέσα από τα τραγούδια, τον κινηματογράφο και άλλες μορφές τέχνης.

Οι εκδηλώσεις ολοκληρώνονται σήμερα με ένα πρόγραμμα για την ιστορία των μεταλλείων της Μυκόνου. Στο πλαίσιο του προγράμματος, θα πραγματοποιηθεί ξενάγηση στην  Έκθεση φωτογραφίας και εργαλείων και παρουσίαση της ιστορίας των μεταλλείων της Μυκόνου σε μαθητές σχολείων από τον Κ. Παναγόπουλο και της Δ. Λοΐζου-Βουλγαράκη.