Η χαρτογράφηση των Κυκλάδων τον 17ο αιώνα

Δύο σπάνιες συλλογές χειρόγραφων χαρτών των Κυκλάδων, δημιουργίες μηχανικών του Λουδοβίκου ΙΔ΄ κατά τον 17ο αιώνα, παρουσιάζονται για πρώτη φορά στην έκθεση «Aρχιπέλαγος 1685-1687 στους χάρτες του Λουδοβίκου ΙΔ».

Η έκθεση, την οποία οργανώνει η Βιβλιοθήκη & Κέντρο Πληροφόρησης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης σε συνεργασία με το Γενικό Προξενείο της Γαλλίας στη Θεσσαλονίκη και το Εργαστήριο Χαρτογραφίας ΑΠΘ, θα παρουσιαστεί στο Τελλόγλειο ίδρυμα, και θα εγκαινιαστεί την Τετάρτη 14 Φεβρουαρίου και ώρα 19:00. Η έκθεση «Aρχιπέλαγος 1685-1687 στους χάρτες του Λουδοβίκου ΙΔ΄» συνοδεύεται από ομώνυμη έκδοση 130 σελίδων, με τη δημοσίευση όλων των χαρτών.

Χαρτογραφίες μοναδικής αξίας και αισθητικής

Οι δύο σπάνιες συλλογές, οι οποίες θα είναι για πρώτη φορά ανοιχτές στο ευρύ κοινό, ανήκουν στην Τρικόγλειο Βιβλιοθήκη και στη Service historique de la Défense, του Παρισιού. Στα εκθέματα συμπεριλαμβάνονται 28 μεγάλων διαστάσεων χειρόγραφες απεικονίσεις, με προοπτική από ψηλά, των νησιών των Κυκλάδων και 9 επίσης μεγάλων διαστάσεων χειρόγραφες απεικονίσεις, με 28 όψεις ακτών, από τη θάλασσα. Ανάμεσά τους τα νησιά: Νάξος, Πάρος, Σίφνος, Μήλος, Ίος, Αντίπαρος, Κίμωλος, Πολύαιγος, Φολέγανδρος, Σίκινος, Ηρακλειά, Σχοινούσα, Κέρος, Κουφονήσια, Κύθηρα και Ελαφόνησος, ακτογραμμές της Πελοποννήσου, της Ζακύνθου, των Κυκλάδων, αλλά και του κόλπου της Τύνιδας και της Σαρδηνίας, από όπου περνούσαν τα γαλλικά καράβια για να μπουν στο Αιγαίο.

Οι χάρτες πέρα από την υψηλή αισθητική τους, σε καλλιτεχνικό επίπεδο, έχουν και επιστημονικό ενδιαφέρον, καθώς αποτελούν μοναδικά δείγματα νησιωτικής χαρτογραφίας του 17ου αιώνα. Η συλλογή της Τρικογλείου Βιβλιοθήκης περιέχει χάρτες του μηχανικού Ραζό και αυτή της Service historique de la Défense του μηχανικού Πετρέ, οι οποίοι ήταν μηχανικοί του Λουδουβίκου ΙΔ’. Εργάστηκαν στα προγράμματα απεικόνισης του Αρχιπελάγους των Κυκλάδων, το οποίο αποτελούσε μέρος της ευρύτερης αποστολής χαρτογράφησης των ανατολικών ακτών της Μεσογείου.

Η κοινή έκθεση των δύο συλλογών είναι το επιστέγασμα μίας διετούς προσπάθειας και έρευνας στο ΑΠΘ, αλλά και σημαντικής συνδρομής των διπλωματικών αρχών της Γαλλίας στην Ελλάδα. Στις 15 Ιανουαρίου 2016, όταν ο ομότιμος καθηγητής χαρτογραφίας του ΑΠΘ, Ευάγγελος Λιβιεράτος, με ομάδα συναδέλφων του, σε μία επίσκεψη στη Βιβλιοθήκη του Ιδρύματος, εντόπισαν στη συλλογή «Τρικόγλου», έναν τόμο με χειρόγραφους χάρτες νησιών του Αιγαίου, με τον τίτλο «Συλλογή χαρτών ενός μέρους του Αρχιπελάγους». Συνεχίζοντας την έρευνα ανακάλυψαν πως υπήρχε και μία δίδυμη συλλογή του υπόλοιπου μέρους του Αρχιπελάγους στη Γαλλία.

Η σημασία του αρχιπελάγους των Κυκλάδων στη γαλλική ναυτική πολιτική

Όπως καταδεικνύεται από την ολοκληρωμένη εικόνα που δίνουν πλέον οι χάρτες, η θαλάσσια περιοχή των Κυκλάδων υπήρξε σημαντική περιοχή η οποία ένωνε τη δυτική Μεσόγειο και τα μεγάλα εμπορικά και πολεμικά ναυτικά κέντρα της Γαλλίας –τη Μασσαλία και την Τουλόν– προς την Κωνσταντινούπολη και τη Μαύρη Θάλασσα, λιμάνια κομβικά για την εδραίωση της γαλλικής ναυτιλίας στην περιοχή.

Είναι αδιαμφισβήτητο ότι ο Λουδοβίκος ΙΔ’ αποτέλεσε μία εμβληματική προσωπικότητα της εποχής του. Η διορατικότητα του, τον έκανε υποστηρικτή των επιστημών και των νέων τεχνολογιών, με τις οποίες μπορούσε να πραγματοποιήσει τα μεγαλεπήβολα σχέδιά του, όπως αυτό της ένωσης της Μεσογείου με τον Ατλαντικό και την κατάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

H Μεσογειακή ναυτική πολιτική της Γαλλίας υπό τον Λουδοβίκο ΙΔ΄ χαρακτηριζόταν από μία σειρά πολλών και αποτελεσματικών δράσεων για την χερσαία και θαλάσσια αμυντική θωράκιση της χώρας του. Οι μηχανικοί του, στο πλαίσιο της επαγγελματικής τους εξειδίκευσης, ανέπτυξαν ιδιαιτέρως την επιστήμη της τοπογραφίας και χαρτογραφίας. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι κατά το δεύτερο μισό του 17ου αιώνα ο Λουδοβίκος ΙΔ’ στράφηκε προς τη Μεσόγειο προκειμένου να προστατεύσει τα εμπορικά προνόμια του βασιλείου του από τη ναυτική κυριαρχία των Άγγλων και των Ολλανδών. Χαρακτηριστικές είναι και οι κινήσεις του τότε Υπουργού Οικονομικών της Γαλλίας και συνολικού αναμορφωτή της, Ζαν Μπατίστ Κολμπέρ, ο οποίος είχε δημιουργήσει την Ακαδημία των Επιστημών το 1666, υποστηρίζοντας με αυτό τον τρόπο και τις χαρτογραφήσεις, μεταξύ των υπολοίπων επιστημών. Παράλληλα εξελισσόταν τόσο η στρατιωτική μηχανική υπό την καθοδήγηση του Μαρκησίου ντε Λουβουά, επικεφαλής των πολεμικών υποθέσεων και του στρατιωτικού μηχανικού Σεμπαστιέν Βωμπάν, μαζί με τις δράσεις για την ανάπτυξη της ναυπηγικής στην Τουλόν και των πρωτοποριακών μεθόδων που εισήγαγε στο ναυτικό εμπόριο το Επιμελητήριο της Μασσαλίας.

Η ανάγκη της εκ νέου χαρτογράφησης της Μεσογείου, με την απεικόνιση των ανθρωπογενών θεματικών στοιχείων κατά μήκος των ακτογραμμών της, ήταν έκδηλη πια το 1679 και όπου και ξεκίνησε η συστηματική χαρτογράφηση των ακτών της Μεσογείου από τα δυτικά και τα κεντρικά τμήματά της. Σημαντικά όμως γεωπολιτικά γεγονότα έστρεψαν τη χαρτογράφηση προς την ανατολική Μεσόγειο, τις μικρασιατικές ακτές, τους Αγίους Τόπους, τα Δαρδανέλλια, την Κύπρο, την Αίγυπτο και το Αιγαίο, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το Αρχιπέλαγος των Κυκλάδων.

Εξετάζεται μάλιστα η πιθανότητα η χαρτογραφική δραστηριότητα της περιόδου 1685-1687 να ήταν το προαπαιτούμενο στρατιωτικής επιχείρησης εναντίον της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Υποστηρίζεται ότι τότε οργανώθηκε από στρατιωτικούς αξιωματούχους του Λουδοβίκου ΙΔ΄ μια στρατιωτική επιχείρηση, η οποία όμως απέτυχε.