Τσικνοπέμπτη

Σε πολλές περιοχές της χώρας μας λέγεται και “Τσικνοπέφτη” ή Τσικνόπεφτο την λένε στα Δωδεκάνησα και Μουρδουλοπέφτη στην Κεφαλλονιά. Ονόματα που συνήθιζαν να ακούγονται στο παρελθόν, ακόμη και στην Κύπρο. Το όνομα το πήρε από τους απλούς ανθρώπους που συνήθιζαν να λένε ότι “τσικνώνουν” το φαγητό. Υποστηρίζεται, βέβαια, από τους ειδικούς καθηγητές ότι η Τσικνοπέμπτη πήρε το όνομα από την πολύ απλή λέξη που χρησιμοποιούσαν οι χωρικοί, την “τσίκνα” των φαγητών που προερχόταν από το ψήσιμο του κρέατος, ιδιαίτερα του χοιρινού, που κάθε οικογένεια συνήθιζε να ψήνει αυτή την ημέρα. Βέβαια και σήμερα, νομίζω, όταν βρεθεί κανείς σε περιοχές που δεν χρησιμοποιούνται τα σύγχρονα μηχανήματα, σίγουρα θα νοιώσει την “τσίκνα” που αναδίδεται από κρεατικό που ψήνεται περισσότερη ώρα και αναδίδει μια οσμή τσίκνας και συχνά ακουγόταν από τις νοικοκυρές “τσίκνισε ή τσίκνωσε το φαΐ”. Αυτή λοιπόν είναι η Πέμπτη της Κρεοφάγου, της “Κρεατίνης”, υπάρχει όμως και το όνομα της Τυροφάγου ή της “Τυρίνης”. Ημέρες της Τυροφάγου, θεωρούσαν στο παρελθόν ότι ήταν η Δευτέρα, η Τετάρτη, η Παρασκευή και το Σάββατο. Ψυχοσάββατο νηστεύει ο Χριστιανός και θα ακολουθήσει η μεγάλη νηστεία της Σαρακοστής. Η Μεγάλη Σαρακοστή είναι η περίοδος της νηστείας πριν από το Πάσχα που διαρκεί σαράντα μέρες.

Τελειώνει το Μεγάλο Σάββατο.

Απόκριες

Το όνομα αυτών των ευχάριστων και γιορταστικών ημερών της Αποκριάς ή Απόκριας σημαίνει από + κρέας.

Οι Απόκριες συνηθίζεται να διαρκούν τρεις εβδομάδες, προς της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Αρχίζουν από την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου και τελειώνουν την ημέρα της Τυροφάγου. Συνήθως ακούγεται να λέγεται “άνοιξε ή μπήκε το Τριώδιο” που σημαίνει ότι πέρασαν οι τρεις εβδομάδες της αποκριάς.

Κατά τις δυο τελευταίες εβδομάδες ο κόσμος παντού, στη χώρα μας και στα νησιά μας (όχι μόνο), αρχίζει τη διασκέδαση με μεταμφιέσεις, χορούς.... και στα σπίτια, στα κέντρα, αλλά και στις πλατείες, στους δρόμους, ανεξαρτήτως ηλικίας. Με χαρά και ιδιαίτερη ευχαρίστηση τα νέα παιδιά απολαμβάνουν αυτές τις ημέρες της Αποκριάς, έχοντας την ονομασία μασκαράδες*

Σε άλλες περιοχές της χώρας μας εκτός από την ονομασία μασκαράδες, ονομάζονται τις γιορτινές τούτες μέρες “Κουδουνάτοι”, “Γιανίτσαροι”, Κουκουγέροι” Ρογκατσάρια” κ.α

Άλλοι παριστάνουν τους νεόνυμφους συνοδευόμενοι από κουμπάρους με φουστανέλες, άλλοι μεταμφιέζονται σε γύφτους, άλλοι χορεύουν με άγνωστα διαφορετικά ρούχα.... μερικές φορές διαλέγουν σχέδια αποκριάτικων ρούχων, αντιγράφοντας αρχαιοελληνικά ή ρωμαϊκά σχέδια.

Τα σημερινά αστικά καρναβάλια, έχουν την προέλευση τους από τη Βενετία, όπου πριν από πεντακόσια περίπου χρόνια, με ιδιαίτερη λαμπρότητα ξεκίνησαν οι γιορτές των μεταμφιεσμένων ως “Αρλεκίνοι”. Η Ιταλική λέξη Carnavale σημαίνει ότι η αντίστοιχη ελληνική Απόκρια, δηλαδή μακριά από το κρέας που ήταν η αρχική σημασία της γιορτής από την πρώτη Δευτέρα μέχρι την Κυριακή της Τυροφάγου. Το λεξικό της αρχαίας ελληνικής αναφέρει τη λέξη: από – κρέως που σημαίνει, αποχή από την κρεοφαγία.

Οι Κουδουνάτοι

Κουδούνια, πολλά κουδούνια, φορούν μασκαράδες τις Απόκριες σε νησιά του βόρειου Αιγαίου.

Με το θόρυβο των κουδουνιών διώχνουν όλα τα τα κακά. Οι άνθρωποι, για να εξηγήσουν τη μεταμφίεση πολλών χωρικών με κουδούνια στη μέση, διηγούνται μια ιστορία: Σε μια Αποκριά ένας γέρος τσοπάνης, που ψόφησαν όλα του πρόβατά του, πήρε τα κουδούνια τους και αφού τα κρέμασε πάνω του, κατέβηκε έτσι φορτωμένος και μισότρελος από τη στεναχώρια του στο χωριό, για να δουν οι συγχωριανοί του τη συμφορά που τον βρήκε. Από τότε αποφάσισαν σε εκείνη την περιοχή οι μασκαράδες να γίνουν Κουδουνάτοι.

Στη φωτογραφία, οι Κουδουνάτοι, είναι έργο του σπουδαίου ζωγράφου Νικηφόρου Λύτρα που γεννήθηκε στον Πύργο της Τήνου το 1832. Μαζί με τον Νικόλαο Γύζη (επίσης από την Τήνο), θεωρούνται οι θεμελιωτές της νεοελληνικής ζωγραφικής.

Στον πίνακα του (της φωτογραφίας)ο ζωγράφος υπογραμμίζει την ιδιαιτερότητα των χωρικών των Μεσογείων εκείνα τα χρόνια. Ο άνδρας καβαλικεύει το ζώο, ενώ η γυναίκα τον πηγαίνει περπατώντας με το παιδί στους ώμους της.

Σ' αυτή τη σύνθεση ο προικισμένος ζωγράφος Ν. Λύτρας παρουσιάζει ωραία πρόσωπα και ωραία χρώματα και των ανθρώπων και της φύσης. Το έργο του παρουσιάζει ένα απόγευμα, όπου το φως του ήλιου σβήνει και μια οικογένεια χωρικών κατηφορίζει τη ραχούλα του βουνού επιστρέφοντας από το πανηγύρι. Μέσα στον θαυμάσιο αυτό πίνακα αργοσαλεύουν λαϊκές φορεσιές και γιορντάνια (περιδέραιο – κολιέ) γεμάτα φλουριά στο λαιμό της γυναίκας και μουσικά όργανα, του πατέρα και του μικρού γιού.

Όλη η οικογένεια είναι χαρούμενη από το ωραίο πανηγύρι που πέρασαν χορεύοντας, ενώ τα κουδούνια χτυπούσαν δυνατά και ξεσήκωναν με τον ήχο τους ολόκληρη τη γύρω περιοχή και τα χωριά της. Ο πατέρας παίζει μουσική, το μικρό παιδάκι απλώνει τα χέρια ευτυχισμένο. Ως και ο σκύλος έχει σηκωμένη την ουρά του.

Είναι δυνατόν να μην αγαπιέται από όλους, μικρούς και μεγάλους ή Αποκριά;

Το Γαϊτανάκι

Το Γαϊτανάκι είναι ένα παλιό αποκριάτικο έθιμο που έφεραν μαζί τους ερχόμενοι στην Ελλάδα οι Έλληνες πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία. Κι απ' τη Σμύρνη κι απ' το Αϊβαλί όσοι Έλληνες ήρθαν στη χώρα μας έφεραν μαζί τους, (εκτός από την άριστη δραστηριότητά τους και τις γνώσεις τους) και το αποκριάτικο γαϊτανάκι. Είναι ένας χορός από έξι ζευγάρια χορευτών που κινούνται γύρω από ένα μεγάλο (στρογγυλό) ξύλο που το κρατάει ένα μέλος της ομάδας. Στην κορυφή του ξύλου υπάρχουν διάφορες χρωματιστές μακριές κορδέλες. Κάθε κορδέλα (γαϊτάνι), την κρατάει ένας χορευτής, ο οποίος τραγουδώντας γυρνάει γύρω – γύρω. Ο χορευτής τη μια φορά μέσα και την άλλη έξω από τον κύκλο, με αποτέλεσμα οι κορδέλες να μπλέκονται μεταξύ τους δημιουργώντας πολύχρωμα σχέδια.

Αυτές τις χαρούμενες μέρες της Αποκριάς οι άνθρωποι παίρνουν μια ανάσα χαράς και κουράγιου, ξεχνώντας τις δύσκολες μέρες που....εύχομαι να μην ακολουθήσουν.

Χαρούμενες Απόκριες! Αγαπητοί αναγνώστες.

*Μασκαράς: προέρχεται από τη λατινική λέξη masca ή mascara που σημαίνει φάντασμα ή μάγισσα.

Μαρία Ρώτα