Η Σύρος από το 1822 έως σήμερα

Το 1822 ήταν η αρχή μιας νέας πόλης. Η Σύρος ως τότε ήταν αραιοκατοικημένη και άγνωστη στον κόσμο.

Οι κάτοικοι της, αγρότες και λίγοι ναυτικοί σε μικρά καΐκια, δεν ξεπερνούσαν τους 4.000. Η Ελληνική όμως Επανάσταση,... “ως άλλη Λητώ περιπλανώμενη και ωδίνουσα εγέννησε...φιλοξενηθείσα εν Σύρω την Ερμούπολιν” (μετάφραση γραπτού Γάλλου ιστορικού).

Και τότε η ίδρυσή της έμελλε να αλλάξει ριζικά την τύχη του νησιού αλλά και της τότε ελεύθερης Ελλάδος.

Από το 1821 καταπλέουν στη Σύρο πλοιάρια και αποβιβάζουν, στις κατάξερες αλλά ασφαλείς ακτές της, τους διωγμένους και ανυπεράσπιστους Έλληνες. Χιώτες, Σμυρναίοι, Κυδωνιείς, Ψαριανοί ήταν οι πρώτοι οικιστές. Αλλά και αργότερα φτάνουν στη Σύρο πρόσφυγες από κάθε ελληνική γωνιά, αναζητώντας ασφαλές καταφύγιο. Στο νησί δεν υπήρχαν Τούρκοι. Οι δραστηριότητες της Καθολικής Εκκλησίας και το κυριότερο η Γαλλική προστασία δημιούργησαν τις κατάλληλες προϋποθέσεις για την ασφάλεια των προσφύγων και για την πρόοδο του νησιού. Δεν ήταν όμως τυχαία η ανάπτυξη που ακολούθησε. Στηρίχθηκε στη σωστή οργάνωση και στη φιλεργία και τις ικανότητες των προσφύγων. Το λιμάνι της Σύρου γνώρισε ξεχωριστή κίνηση στα χρόνια της Επανάστασης και μετά. Λίγο αργότερα (1823 – 1828), με τη δημιουργία του Ελληνικού κράτους, το νησί αναδεικνύεται σε εμπορικό κέντρο με διεθνή σημασία. Στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα, ήταν η εποχή που το εμπόριο, εισαγωγικό και εξαγωγικό, αλλά και οι επικοινωνίες γενικότερα, γινόταν κυρίως από τη θάλασσα.

Η Ερμούπολη αποτελεί τη γέφυρα που συνδέει την Ελλάδα με τα μεγάλα εμπορικά κέντρα της Ευρώπης, αλλά και τις χώρες της Ανατολής. Ο φιλέλληνας λόρδος Nugent είχε πει ότι η “η λεωφόρος της Ελλάδος είναι η θάλασσα”, θέλοντας να τονίσει την σπουδαιότητα της ναυτιλίας στην οικονομική ζωή της χώρας μετά την απελευθέρωση.

Η ναυτιλιακή ανάπτυξη της Σύρου ήταν μεγάλη. Η εταιρία “Ελληνική Ατμοπλοΐα ” ιδρύθηκε στη Σύρο το 1856 και διασκόρπισε τις υπηρεσίες της σε ολόκληρο το Αρχιπέλαγος, εξυπηρετώντας για πολλά χρόνια τα ελληνικά παράλια και όχι μόνον. Η Γαλλική ταχυδρομική εταιρεία “Φράνς Λάιν” έκανε τακτικές αναχωρήσεις (Σύρος – Βόρειο Αμερική), διάρκεια ταξιδιού 14 ημερών. Υποθέτουμε τον 19ο αιώνα. Η Σύρος είναι η πρώτη “νήσος – πόλις” της νεότερης Ελλάδας που γνώρισε μεγάλη εμπορική και ναυτιλιακή ανάπτυξη. Έγινε γνωστή σ' όλο τον κόσμο της Ευρώπης ως η εμπορική πρωτεύουσα της Ελλάδας.

Μεγάλα ονόματα πλοιοκτητών – εφοπλιστών τίμησαν την «Αρχόντισσα», όπως ονόμαζαν την αγαπημένη τους Ερμούπολη: Κουλουκουντής, Ρεθύμνης, Πατέρας, Βάτης, Φουστάνος, Βαλμάς, Γουλανδρής κ.α. Απόγονοί τους, αλλά και πολλοί πλοιοκτήτες, σήμερα, χαίρονται να ζουν για ένα διάστημα σε τούτο το νησί.

Νεώριο και Μηχανουργεία

Με την πετυχημένη δράση της Ελληνικής Ακτοπλοΐας, συμβαδίζει και η ανάπτυξη των ναυπηγείων. Σ' αυτά τα ναυπηγεία, οι “εξωγήινοι” οικιστές, χωρίς να πάρουν τίποτε από το ανύπαρκτο άλλωστε τότε κράτος, δούλεψαν σαν εργατικές μέλισσες και κατάφεραν το θαύμα. Με την ναυτιλία και τις ναυπηγοκατασκευές, αλλά και με το εμπόριο και τη βιομηχανία έγιναν οι τεράστιες επενδύσεις και για δεκαετίες ολόκληρες η Σύρα ήταν το μοναδικό κέντρο ανάπτυξης της τότε Ελλάδας.

Οι Ευρωπαϊκοί χάρτες, στη θέση της Ελλάδας σημείωναν Syra με κόκκινη βούλα. Τα καράβια που έφταναν στην Μαρσίλια, τη Λόντρα ή την Οντέσσα και τ' άλλα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας αναγραφόταν ως τόπος νηολογίου η Syra.

Τον Απρίλιο του 1861 εγκαινιάστηκε το ατμοκίνητο σιδηρουργείο.... “μοναδικόν εν τη Ανατολή καθίδρυμα” που έγινε γνωστό ως “Νεώρειον και Μηχανουργεία Σύρου”.

Το μηχανουργείο δημιουργήθηκε από τον Σταύρο Μπαρμπέτα (έφθασε στη Σύρο από το Αϊβαλί της Σμύρνης) και αρχιμηχανικός ήταν ο Άγγλος David Smith. Το Νεώριον ανελάμβανε, όπως και σήμερα, επισκευές αλλά και κατασκευές (τότε) καινούργιων πλοίων. Τότε τον 19ο αιώνα ήταν και σχολείο για τα νεαρά Ελληνόπουλα, όσα ήθελαν να ασχοληθούν με την ναυπηγική και τη μηχανολογία γενικότερα.

Πολλοί άνθρωποι που έφθασαν στη Σύρο από τη Χίο, μετά την καταστροφή του 1822, από την Κων/λη, τη Σμύρνη, τα Ψαρά κ.α. δημιούργησαν τους παλιούς ταρσανάδες. Σπουδαίοι τεχνίτες και ναυπηγοί ήταν ο Νίκος Παγίδας, ο Χρ. Κρυστάλλης κ.α.

Στις αρχές του 1859, ο διάσημος Γάλλος μυθιστοριογράφος Αλέξανδρος Δουμάς, ήλθε στην Ερμούπολη και παρήγγειλε στον Συριανό “Ταρσανά” την κατασκευή μιας κομψής και ωραίας ημιολίας (γολέτα) με το όνομα “ΜΟΝΤΕΧΡΗΣΤΟΣ”. Ναυπηγός ήταν ο Νίκος Παγίδας.

Βέβαια η κρίση στην ναυτιλία γύρω στο 1933-34 και η κατοχή που ακολούθησε, έφεραν την παρακμή και αδρανοποίηση του Νεωρίου με αποτέλεσμα την κακή οικονομική κατάσταση του νησιού. Οι αδελφοί Ρεθύμνη, Συριανοί πλοιοκτήτες (καταγωγή από την Κάσσο) είχαν στην κατοχή τους το Νεώριο, που αργότερα πέρασε στους αδελφούς Γουλανδρή. Ήταν τότε μια χρυσή εποχή για τους εργαζόμενους. Η ανεργία μηδενίστηκε. Λίγο αργότερα είχε αναλάβει ο Νίκος Ταβουλάρης. Αρχικά πήγαν όλα καλά αλλά πριν λίγο καιρό ήρθε πάλι η ανεργία. Σήμερα με νέο ιδιοκτήτη ας ελπίσουμε ότι θα πάνε όλα καλά για και το Νεώριο.

Βιομηχανία

Δεν ήταν μόνο η ναυτιλία και η ναυπηγική που γνώρισαν τόσο μεγάλη άνθηση στη Σύρο. Δύο ακόμα τομείς της οικονομικής ζωής, το εμπόριο και η βιομηχανία βρίσκουν στο νησί πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξή τους. Στο εμπόριο και στη βιομηχανία χρωστάει η Σύρος την ευημερία της.

Το 1828-29 έρχονται οι πρώτες δραστηριότητες στην Ελλάδα και τα πρωτεία έχει η Ερμούπολη, όπου ιδρύονται τα πρώτα βυρσοδεψεία από τους: Καλουτά, Παπαδάμ, Κορνηλάκη κ.α

Πολύ σύντομα τα βυρσοδεψεία της Ερμούπολης έγιναν γνωστά σ' όλο τον κόσμο ως τα καλύτερα που υπήρχαν τότε.

Υπήρξαν ακόμα βιομηχανίες σιδήρου. Ξεχωριστή ανάπτυξη είχε η αλευροβιομηχανία. Το στάρι ερχόταν από τη Ρωσία και τα εργοστάσια στο νησί φρόντιζαν να παράγουν αλεύρι και διάφορα είδη πάστας. Βιομήχανοι ήταν οι: Βαφιαδάκης, Αποστόλου, Καλημέρης, Ασυμομύτης κ.α. Η τοπική εφημερίδα γράφει το 1861 τα ονόματα αυτών που είχαν τα ατμοκίνητα αλευροποιεία και μακαρονοποιεία. Άλλα εργοστάσια ήταν κτενοποιείον, σχινοποιείον και ένα εργοστάσιο έφτιαχνε χαρτιά τράπουλας κι ένα κατασκεύαζε παπιγιόν και τα έκαναν εξαγωγή στο Παρίσι.

Κλωστήρια και Υφαντήρια

Ο κλάδος της βιομηχανίας που έφερε την οικονομική ακμή στην Ερμούπολη και άντεξε περίπου 150 χρόνια ήταν τα εργοστάσια: εκκοκκιστήρια, κλωστήρια, υφαντήρια και πλεκτήρια. Η Ερμούπολη εθεωρείτο για την Ελλάδα, ότι το Manchester για την Αγγλία.

Από το 1862 υπάρχει και εργοστάσιο καθαρισμού βάμβακος όπου εργάζονταν 135 άνδρες και γυναίκες.

Τα εργοστάσια αναπτύχθηκαν από το 1850 - 1860 και δραστηριοποιήθηκαν άριστα όλο τον 19ο αιώνα. Το πρώτο εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας στη Σύρο άρχισε το 1832 με κατασκευή μαντηλιών και συνέχισε με σχεδιασμένα υφάσματα.

Μερικά γνωστά ονόματα σπουδαίων Ελλήνων βιομηχάνων που τίμησαν το νησί με τις δραστηριότητές τους είναι:

Λαδόπουλος: Κλωστοϋφαντήριο, Φουστάνος: Κλωστήριο, Ροδόπουλος: Κλωστήριο, Βελισαρόπουλος: Υφαντήριο - Τυποβαφείο, Δηληγιάννης: Υφαντήριο, Νικολαϊδης: Σειριτοποιείο, Μαμίδης: κατεστράφη, Μουντζουρόπουλος: Υφαντήριο, Καρέλλας: Κλωστοϋφαντήριο, Βαρδάκας: Κλωστήριο, Μπαρμπέτας: Υφαντήριο και Κλωστήριο, ΑΚΕΣ: Κλωστοϋφαντουργία - Λειβαδάρας, Τσαγκαράκης: Κρυστάλλης "Τερλάνα Α.Ε" Ν. Ιγνατιάδη: Χατζηλίας, Ζησιμάτος.

Σύμφωνα με την έρευνα του αείμνηστου Αντώνη Μαρκουλή, που ήταν τεχνικός Διευθυντής της υφαντουργίας Ε. Μπαρμπέτας Α.Ε, υπήρξε αίτημα να δημιουργηθεί στη Σύρο κλωστοϋφαντουργική Σχολή, διότι τα εργοστάσια ήταν πολλά και ήταν απαραίτητο να υπάρχουν ειδικά εκπαιδευμένοι τεχνικοί ώστε να φροντίζουν την εργασία των εργατών. Η σχολή δημιουργήθηκε και άρχισε να λειτουργεί από 1954 και είχε αρκετούς "μαθητές". Ένας από τους καθηγητές τους ήταν και Α. Μαρκουλής.

Σήμερα βιομηχανία δεν υπάρχει στη Σύρο. Τα 45 εργοστάσια που είχαν δραστηριοποιηθεί τον 19ο αιώνα και τα μισά τον 20ο αιώνα "έσβησαν", χάθηκαν ως επιχειρήσεις και έμειναν μόνο τα υπέροχα κτίρια που τα στέγαζαν. Μερικά είναι ερείπια, δείγματα μιας άλλης ζωής, ξεχασμένα. Υπάρχουν μόνο οι μικρές βιοτεχνίες των Συριανών λουκουμιών και της χαλβαδόπιτας, που είναι τα περιζήτητα προϊόντα του νησιού. Οι συνταγές τους ήρθαν στη Σύρο μαζί τις γυναίκες της Σμύρνης και λίγο - λίγο με το πέρασμα των χρόνων έγιναν "Συριανά Λουκούμια".

Εμπόριο

Ανάλογη με τη βιομηχανική κίνηση ήταν και η κίνηση της εμπορικής αγοράς. Τα καταστήματα της Ερμούπολης ανταγωνίζονταν τα ευρωπαϊκά σε ποικιλία και πολυτέλεια. Πολλά καταστήματα συναγωνίζονταν σε κομψότητα τα ανάλογα της Γαλλίας.

Μια πόλη σαν την Ερμούπολη, με τόσο ζωηρή εμπορική και βιομηχανική κίνηση, φυσικό ήταν να παίρνει μέρος όχι μόνο στις ελληνικές, αλλά και τις διεθνείς εκθέσεις. Η πρώτη έγινε στο Λονδίνο το 1851. Στην Ερμούπολη ιδρύθηκε ο πρώτος Εμπορικός Σύλλογος “Ερμής” (1873).

Η Εθνική Τράπεζα θα ιδρύσει το 1845 το πρώτο υποκατάστημα της στην Ερμούπολη. Σήμερα, χάρις την αγάπη και ιδιαίτερα τη γνώση που αποκόμισαν πολλοί Συριανοί από τους προγόνους τους, η Ερμούπολη εξακολουθεί (αν και όχι όπως πρώτα) να έχει εμπορική δραστηριότητα.

Ανάλογες με την εμπορική κίνηση είναι και οι προσπάθειες για την καλύτερη οργάνωση του εμπορίου. Το 1835 είχε συσταθεί στη Σύρο, με απόφαση της Νομαρχίας, 10μελής επιτροπή για θέματα εμπορίου και το 1836 ορίζεται η Ερμούπολη μια από τις τρεις πόλεις (Ναύπλιο και Πάτρα ήταν οι άλλες δύο), όπου ιδρύθηκαν, για πρώτη φορά, Εμπορικά Επιμελητήρια (έγραψε ο Βλαχογιάννης στο "Χιακόν Αρχείον").