Λέξεις και φράσεις που μοιάζουν με παροιμίες (Μέρος Β')

“Ένα χελιδόνι δε φέρνει την άνοιξη”: Σ' έναν από τους περίφημους μύθους του Αισώπου αναφέρεται ότι ένα άσωτος και σπάταλος νέος, αφού έφαγε όλη την περιουσία του, δεν του είχε απομείνει παρά μόνο ένα καινούργιο και χονδρό παλτό για να το φορεί και να ζεσταίνεται. Κάποια μέρα, λοιπόν, που τυχαία είδε ένα χελιδόνι να πετάει έξω από το παράθυρό του, φαντάστηκε πως ο χειμώνας είχε περάσει και πως ήρθε πια η άνοιξη κι επομένως θ' αρχίσει η ζέστη. Πούλησε τότε και το παλτό του, αφού θα του ήταν πια άχρηστο. Όμως, όπως γνωρίζουμε, το χειμωνιάτικο κρύο δεν τελειώνει τόσο γρήγορα και την άλλη μέρα ξαναγύρισε πιο τσουχτερό και ο νέος κρύωνε και δεν είχε τι να φορέσει.

Οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν τη φράση αυτή με τα λόγια: “Μια χελιδών έαρ ουποιεί” (ένα χελιδόνι δε κάνει την άνοιξη). Κατά τον Αριστοτέλη: “Το γαρ έαρ ούτε μια χελιδών ποεί, ούτε μια ημέρα” (την άνοιξη ούτε ένα χελιδόνι την κάνει, ούτε μια μέρα).

Μια άλλη παρόμοια συγγενική φράση αναφέρει: “Μ' ένα χελιδόνι καλοκαίρι δεν γίνεται, ούτε με μια μέλισσα μπορεί να γίνει μέλι, αλλά και μ' ένα λουλούδι καλοκαίρι δεν γίνεται”.

“Και συ τέκνον Βρούτε;” Τον Μάρτιο του 14 π.Χ. δολοφονήθηκε μέσα στη Ρωμαϊκή Σύγκλητο ο Ιούλιος Καίσαρας. Όταν κατά τη σκηνή της δολοφονίας του ο Καίσαρας (πριν φύγει από τη ζωή) αντιλήφθηκε ανάμεσα στους δολοφόνους και τον Βρούτο, που τον θεωρούσε σαν γιο του, που τόσο τον πρόσεχε και τον τιμούσε, φώναξε τη φράση: “και συ τέκνον Βρούτε;”. Είναι πολλοί οι Ρωμαίοι ιστορικοί και συγγραφείς που αναφέρουν αυτό το γεγονός ως αληθινό και βεβαιώνουν ότι με αυτές τις λέξεις, που ήταν οι τελευταίες του, πεθαίνει ο Ιούλιος Καίσαρας. Ο Σαίξπηρ στην ομώνυμη τραγωδία του αναφέρει αυτή τη φράση.

Στα σημερινά δικά μας χρόνια χρησιμοποιείται αυτή η έκφραση από ανθρώπους που αισθάνονται ότι κάποιος αχάριστος φρόντισε να βλάψει κάποιον που υποτίθεται ότι τον θεωρούσε φίλο.

“Έγινε γλέντι τρικούβερτο”: Δηλαδή, έγινε γλέντι εξαίσιο, υπέροχο και υποτίθεται χάρηκαν πολλοί άνθρωποι. Αυτή η φράση προέρχεται από τα μεγάλα καράβια, αυτά που είχαν... τρεις “κουβέρτες”. Η λέξη κουβέρτα, παλαιότερα σήμαινε κατάστρωμα! Έτσι στη σημερινή εποχή, για να δηλώσουμε ότι το γλέντι ήταν μεγάλο, το παρουσιάζουμε με το μεγάλο καράβι που είχε τρεις “κουβέρτες” δηλαδή τρία καταστρώματα!

“Έγινε Λούης”: Τη φράση “αυτός έγινε Λούης” την λέμε όταν κάποιος εξαφανίζεται στη στιγμή από μπροστά μας και μερικές φορές δεν έχουμε καταλάβει γιατί έφυγε. Αυτόν τον παρουσιάζουμε με τον πρώτο ολυμπιονίκη στον Μαραθώνιο δρόμο, τον Σπύρο Λούη, από το Μαρούσι, που έτρεξε τόσο γρήγορα στο αγώνισμα αυτό, στους πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες που έγιναν στην Αθήνα το 1896. Είναι γνωστό σε όλους ότι όχι μόνο ήρθε πρώτος και τίμησε την Ελλάδα, αλλά έφερε και την εποχή του έναν μοναδικό περίφημο χρόνο.

“Θα στις βρέξω” - “Αυτός θέλει ξύλο με βρεγμένη σανίδα”: “Κάθισε ήσυχα, γιατί θα σου τις βρέξω” ακούγεται να λέει απειλητικά η μητέρα στο παιδί της που δεν κάθεται φρόνιμα και κάνει σκανταλιές. Άλλος πάλι λέει: “Του τις έβρεξα για τα καλά”, δηλαδή τον ξυλοκόπησα πολύ. “Θα σου τις βρέξω” σημαίνει ότι θα σου καταφέρω χτυπήματα δυνατά σαν βροχή. Όπως έχει γράψει ο Φαίδων Κουκουλές, η φράση αυτή πρέπει να ερμηνευτεί έτσι: Θα σου τις βρέξω τις ξυλιές, δηλαδή τα χτυπήματα που θα σου δώσω θα είναι βρεγμένα (και θα πονάνε). Πράγματι, τα παλιά χρόνια, όταν κάποιον τον έβαζαν στη φάλαγγα (τρόπος βασανισμού), πριν του χτυπήσουν τα πόδια με μια βίτσα, του τα έβρεχαν, γιατί έτσι θα πονούσε περισσότερο. Έτσι δημιουργήθηκε η γνωστή φράση, “θα στις βρέξω”.

Πράγματι σε παλιότερους χρόνους, όταν κάποιον τον έβαζαν στη φάλαγγα (τρόπος βασανισμού), πριν του χτυπήσουν τα πόδια με μια βίτσα, του τα έβρεχαν, γιατί έτσι θα πονούσε περισσότερο. Έτσι έχουμε τη γνωστή φράση.

Είναι γνωστό επίσης, από κείμενα, ότι στην αρχαία Ελλάδα, καθώς και στο Βυζάντιο, οι λιποτάκτες, οι προδότες κ.α. τιμωρούνταν με τη φάλαγγα. Η φάλαγγα ήταν ένα ξύλινο ικρίωμα (σανίδα) περίπου ένα μέτρο ψηλό, που είχε δυο τρύπες στη μέση. Στις τρύπες αυτές περνούσαν γυμνά τα πόδια του τιμωρημένου, ο οποίος βρισκόταν μισοκρεμασμένος από το πίσω μέρος της σανίδας. Σε εκείνη τη θέση, λοιπόν, όλοι οι συμπατριώτες του (ακόμη και οι στενοί συγγενείς του ήταν υποχρεωμένοι με ειδικό νόμο, να του δώσουν δεκατρία χτυπήματα, στις γυμνές τους πατούσες. Πριν όμως τον δείρουν έβρεχαν τις βίτσες τους, κι αυτό γιατί τα χτυπήματα γίνονταν, έτσι, πιο οδυνηρά. Από την απάνθρωπη, λοιπόν αυτή τιμωρία, έμεινε ως τα χρόνια μας η φράση: “Κάθισε ήσυχα γιατί θα στις βρέξω” και φυσικά μας είναι γνωστή και η άλλη που συχνά τη μεταχειριζόμαστε: “αυτός θέλει ξύλο με βρεγμένη σανίδα”.

“Μας έβαλε φέσι”: Την παλιά εποχή, που κάτοικοι πάνω από τη βόρεια Ελλάδα έκαναν επιδρομές σε διάφορες περιοχές της χώρας μας, ακόμη και στην Πελοπόννησο, οι Έλληνες για να γλιτώσουν τη ζωή τους, ανέβαιναν στα βουνά ή κατέφευγαν στα διάφορα νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου. Κάποτε, μερικοί Τριπολιτσιώτες, που είχαν αρχηγό τους τον Νικήτα Φραγκιά, αποφάσισαν να στήσουν καρτέρι στους Αρβανίτες με τα φέσια που φορούσαν, και να τους χτυπήσουν, μόλις θα πήγαιναν να κατακτήσουν τα γύρω χωριά. Ένα βράδυ ειδοποίησαν τον καπετάν Φραγκιά για την εμφάνιση μιας μεγάλης συμμορίας. Εκείνος ξύπνησε τα παλικάρια του κι όλοι μαζί φρόντισαν να κυκλώσουν όλα τα περάσματα κι άλλοι έφυγαν, κι άλλοι σκοτώθηκαν. Πάντως όλη η περιοχή σώθηκε, δεν σκοτώθηκαν Έλληνες και η περιοχή ελευθερώθηκε.

Την άλλη μέρα, ένας Έλληνας, ο Γιάννης Παπατζώρης, για να αστειευτεί με τους συντρόφους του, φόρεσε ένα Αρβανικό φέσι, που βρήκε κάπου χάμω σ' ένα χωράφι, το φόρεσε κι άρχισε να φωνάζει αρβανίτικα, πως έρχονταν δήθεν οι ξένοι να τους χτυπήσουν. Κάποιος, όμως, από όλους, ο Λιάκος Ζαφείρης, που δεν είχε καταλάβει το αστείο και όταν τον άκουσε και τον κοίταξε και είδε το φέσι, δεν τον γνώριζε, σήκωσε το τουφέκι του και τον σημάδεψε, τον βρήκε στην καρδιά και τον άφησε στον τόπο. Ωστόσο, μερικοί είπαν ότι ο Ζαφείρης σκότωσε επίτηδες τον Παπατζώρη, επειδή του χρωστούσε κάτι χρήματα, που δεν του τα έδινε. Από τότε συνηθίζεται να λένε για όποιον οφείλει σε άλλον χρήματα και δεν τα πληρώνει ότι... “μας έβαλε φέσι”.

Μαρία Ρώτα