Εγώ και ο χώρος μου

Τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνεται η αντίληψη του χώρου σε σχέση με την τρισυπόστατη όψη της ύπαρξής μας προσέγγισε ο Ομότιμος Καθηγητής Καρδιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και συνεργάτης της «Κοινής Γνώμης», Δημήτρης Σιδερής, στο πλαίσιο του 9^ου Διαπανεπιστημιακού Σεμιναρίου Βιώσιμης Ανάπτυξης, Πολιτισμού και Παράδοσης στο νησί της Σύρου.

Η φετινή διοργάνωση του Ινστιτούτου Σύρου, που διεξάγεται στο Κέντρο Έρευνας Συριανού Πολιτισμού – Καθηγ. Ιωσήφ Στεφάνου», στην Άνω Σύρο μελετά το «Τοπίο», με το οποίο ασχολούνται σήμερα τα πανεπιστημιακά ιδρύματα όλων των χωρών, όχι μόνο ερευνώντας τα διάφορα είδη και τις μορφές του, αλλά εμβαθύνοντας στη σημασία που έχουν αυτά για την αναγνώριση , προστασία, ανάδειξη και αξιοποίηση της ταυτότητα των τόπων.

Όπως υπογράμμισε ο Ομότιμος Καθηγητής ΕΜΠ, Ιωσήφ Στεφάνου, το ηχοτοπίο, το απτικό το γευστικό ή το οσμητικό τοπίο, έχουν την ίδια αξία με το οπτικό, ενώ και τα άϋλα στοιχεία ενός τόπου, τα παραγόμενα από τον μύθο του ή το λόγο του, δεν έχουν λιγότερη αξία από τα αισθητικά ερεθίσματα για τη διαμόρφωση και πρόσληψη της συνολικής, συλλογικής αντίληψης του.

«Ο τρόπος με τον οποίο κάθε άτομο προσλαμβάνει και κυρίως ερμηνεύει τα ερεθίσματα, που ένα τοπίο προσφέρει, ώστε να σχηματίσει μια όσο το δυνατόν πιο ολοκληρωμένη αντίληψη για τον τόπο, εξαρτάται από τα προσωπικά φίλτρα ανάγνωσης και ερμηνείας, που το άτομο αυτό διαθέτει. Αποτέλεσμα αυτών των νέων δεδομένων είναι η σημασία που αποκτά πλέον για την αντίληψη του τόπου και κατ’ επέκταση για τη βίωσή του, το τοπίο της προσδοκίας και αυτό της νοσταλγίας, αφού αυτά φορτίζουν συναισθηματικά και ιδεολογικά τη χωρικότητα και τη χρονικότητα, δηλαδή την πραγματικότητα κάθε τόπου», ανέφερε χαρακτηριστικά ο πρόεδρος του Ινστιτούτου Σύρου.

Διαφορετική έννοια του χώρου για κάθε υπόσταση του ανθρώπου

Στο πλαίσιο των εργασιών της πρώτης ημέρας του σεμιναρίου, ο Ιατρός Δημήτρης Σιδερής εξήγησε πως η διαμόρφωση της έννοιας του χώρου έχει τρεις όψεις, αισθητή, νοητή και κοινωνική, με τις αντίστοιχες προσωπικές και πολιτικές συνέπειες.

Με τις αέναες κινήσεις του, σαν από ταλάντωση, το νεογνό φέρνει σε επαφή τα ποικίλα μέρη του σώματός του με άλλα. Από κάθε σημείο στο σώμα του όπου συναντώνται πολλές αισθήσεις, αφής, εστίασης του βλέμματος, διαφορετικά είδωλά του σε κάθε μάτι, εκπέμπονται ταυτόχρονα σήματα που σχηματίζουν εξαρτημένα αντανακλαστικά. Διαμορφώνεται έτσι η αισθητή, σωματική, ύπαρξή του νεογνού ώστε κάθε σημείο του σώματός του σχηματίζει ένα σύστημα αισθήσεων που αποτελούν το χώρο. Με την όραση και την ακοή, επεκτείνεται η έννοια του χώρου και έξω από το σώμα του.

Η νοητή όμως ύπαρξή του, άμεσα προσβάσιμη μόνον από το ίδιο, ζει σε ένα σημείο, με σχεδόν μηδενική έκταση: Εδώ. Ενώ το νοητό Εδώ καταλαμβάνει σημειακή έκταση, ο χώρος γύρω του είναι απεριόριστος. Από αυτόν όμως, στο άμεσο περιβάλλον του Εγώ, υπάρχει ο τόπος καθενός. Είναι εκείνος ο χώρος, με μάλλον ασαφή όρια, ο οποίος αναγκάζει το άτομο να προσαρμοσθεί και τον οποίον προσπαθεί να διαμορφώσει ανάλογα με τους σκοπούς του κάνοντάς τον χρηστικό και ευχάριστο. Επεκτεινόμενος αυτός ο τόπος γίνεται πατρίδα. Αυτός είναι ο τόπος όπου ισχύει το "θέλω" της κοινωνικής όψης της ύπαρξης. Τον ίδιο αντικειμενικό χώρο όμως ενδέχεται να τον διεκδικούν και άλλοι με διαφορετικά ή και αντικρουόμενο "θέλω". Η κοινοχρησία του χώρου μειώνει τις συγκρούσεις, αλλά μειώνει και την ευθύνη απέναντί του, καθώς καθένας πιστεύει ότι ο άλλος θα φροντίσει για τη συμφωνημένη διαμόρφωσή του.