«Το Μουσείο πρέπει να γίνει ένα ζωντανό κύτταρο πολιτισμού»

Είκοσι χρόνια Βιομηχανικό Μουσείο στη Σύρο. Είκοσι χρόνια ενεργά, δυνατά, με εκδηλώσεις, δράσεις, επισκέπτες, φίλους. Είκοσι χρόνια δουλειάς από τον Σύλλογο Φίλων του Κέντρου Τεχνικού Πολιτισμού Ερμούπολης.

Το κεντρικό κτίριο, το Χρωματουργείο Κατσιμαντή, εγκαινιάστηκε στις 12 Μαΐου 2000 με την έκθεση “Ενα μουσείο γεννιέται”. Πάνω από τετρακόσια σπάνια τεκμήρια από τη βιομηχανική κληρονομιά της Ερμούπολης, ήταν η πρώτη γεύση από το Μουσείο, σε μια έκθεση που πρωτολειτούργησε τον Μάιο του 2000. Χάρτες και εικόνες από το τέλος του 17ου έως τα μέσα του 20ου αιώνα, πρωτότυπα αρχιτεκτονικά και πολεοδομικά σχέδια από τη δημιουργία της νεοκλασικής Ερμούπολης, ζωγραφικοί πίνακες συριανών ζωγράφων του 19ου αιώνα και ομοιώματα πλοίων, ήταν μερικά μόνο από τα πρώτα εκθέματα.

Ο Σύλλογος Φίλων του Κέντρου Τεχνικού Πολιτισμού Ερμούπολης ιδρύθηκε το 1996 και μετά από μια μικρή περίοδο λειτουργίας του, επανασυστήθηκε και επαναλειτούργησε το 2010. Έχει σκοπό του να συμβάλει ως αρωγός στη λειτουργία και την υλοποίηση διαφόρων δραστηριοτήτων του Βιομηχανικού Μουσείου, όπως περιοδικές εκθέσεις, επιμορφωτικές εκδηλώσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα, απόκτηση σημαντικών εκθεμάτων, γενικότερα στον εμπλουτισμό του καθώς και στην αναζήτηση δωρεών και χορηγιών.

Σε συνέντευξή της στην «Κοινή Γνώμη», η πρόεδρος του Συλλόγου, Μαργαρίτα Καλουτά εξηγεί πως τα 20 χρόνια που πέρασαν ήταν ιδιαίτερα σημαντικά για τη Σύρο και η απαρχή της προβολής της βιομηχανικής ιστορίας της, προς όλες τις κατευθύνσεις.

«Το Βιομηχανικό Μουσείο Ερμούπολης είναι ένα μεγάλο απόκτημα για μια μικρή πόλη, ένα δημιούργημα, στις προθήκες του οποίου βρίσκεται ένας θησαυρός ευρημάτων, καταλοίπων της Βιομηχανίας, της Ναυτιλίας, της πόλης. Σε όλους τους χώρους του, μεγάλους και μικρούς, εκθεσιακούς ή εργαστηριακούς,  φυλάσσονται εκατοντάδες δείγματα  Πολιτισμού, που αφορούν και τούς τρεις παραπάνω τομείς και αποτελούν τεκμήρια της νεότερης και σύγχρονης ιστορίας της Σύρου, της Ελλάδας και ολόκληρου του κόσμου».

Θετικός απολογισμός

Μέσα σ’ αυτό το διάστημα, ο Σύλλογος Φίλων Τεχνικού Πολιτισμού δούλεψε σκληρά, αλλά με κέφι και μεράκι για να επιτύχει τούς στόχους του. Κέρδισε την εμπιστοσύνη, απέκτησε φίλους, συνεργάστηκε με την Εκπαίδευση, εργάτες, μηχανικούς, επιστήμονες ιστορικούς, τυπογράφους, μουσικούς, κατασκευαστές και βιοτέχνες.  Κι εμείς οι ίδιοι, μάθαμε για τόρνους, για μπογιές, υλικά και συντηρήσεις.

«Το 2020, είναι μια χρονιά απολογισμού των δράσεών μας και σηματοδοτεί μια στροφή για μία νέα προοπτική σύνδεσης της ιστορίας της Σύρου με τη νέα τεχνολογία, με τα Πανεπιστήμια του κόσμου, με ερευνητικά και επιστημονικά κέντρα της Ελλάδας και του εξωτερικού. Δηλαδή να αποτελέσει, εκτός των άλλων, και ένα Πολιτιστικό Κέντρο που θα συγκεντρώνει σπουδαστές, φοιτητές, καθηγητές, μεταπτυχιακούς, ερευνητές όλων των πεδίων.

Στο μυαλό μας υπάρχουν οι εικόνες ανθρώπων που ταξίδεψαν από μακρινά ή όχι μέρη του κόσμου για να ανακαλύψουν πώς και γιατί τούτο το νησάκι αποτέλεσε το κέντρο του διαμετακομιστικού εμπορίου του 19^ου αιώνα, πώς καλλιεργήθηκε στους κατοίκους τους η μουσική παιδεία μόλις στο τέλος της επανάστασης του 1821, γιατί υπήρχαν εδώ τόσες Τυπογραφικές μονάδες και τόσα σπουδαία έντυπα που βρέθηκαν αργότερα σε πρωτεύουσες του εξωτερικού, πώς από τη Σύρο αρχίζουν οι ναυπηγοεπισκευαστικές μονάδες...

Όλες αυτές οι έρευνες, Πολυτεχνικών ή Ανθρωπιστικών σπουδών μπορούν να γίνονται μόνιμα στη Σύρο, στον χώρο του Βιομηχανικού Μουσείου. Σ’ έναν χώρο ο οποίος διαθέτει μία μοναδική τεχνική βιβλιοθήκη. Μέσω των συλλογών του μπορεί κανείς να βρει παλιές τεχνικές κατασκευών, να ερευνήσει τον βαθύτερο ιστό της συριανής κοινωνίας, τις σχέσεις των ανθρώπων, τις σχέσεις εργοδοτών και εργατών, ανδρών και γυναικών, πλουσίων και φτωχών.

Είναι η κοινωνία που από τα σπλάχνα της βγήκαν οι εργάτες των βιομηχανιών, των κλωστοϋφαντουργιών, των υαλουργιών, των βυρσοδεψιών και συναφών επαγγελμάτων, αλλά και οι εργάτες της θάλασσας, όλων αυτών που άλλαξαν με τον ιδρώτα τους τη μορφή της πόλης».

Οι στόχοι του Συλλόγου με επίκεντρο το Βιομηχανικό Μουσείο Ερμούπολης συνοψίζονται ως εξής: Εμπλουτισμός, Διάσωση, Συντήρηση, Προβολή. Επιθυμία των μελών του, σύμφωνα με την κ. Καλουτά είναι να συμπεριληφθούν στις συλλογές του Μουσείου όλα τα αντικείμενα που βρίσκονται διεσπαρμένα και σχετίζονται με την ιστορία της Σύρου. Είτε αυτά είναι μηχανήματα κατασκευασμένα στο νησί και παραμένουν σκουριασμένα στην ύπαιθρο, είτε βυρσοδεψικά κόκκαλα, φωτογραφικές μηχανές ή πιεστήρια, ακόμη και είδη νοικοκυριού, αντικείμενα που προέρχονται από πλοία, σκάφη, μια επιγραφή που αφορά το νησί, ένα βιβλίο τυπωμένο στην Ερμούπολη.

«Ακόμη κι ένα αντικείμενο νέας τεχνολογίας, θέλουμε να βρίσκεται στο πλούσιο και μοναδικό ΒΜ της Σύρου. Καταρχάς, μπορεί να αποθηκευτεί και κάποια στιγμή θα εκτεθεί ως μέρος του πλούτου μας, της προίκας μας. Εκεί θα το δουν και θα το καμαρώσουν όλοι».

Ένα μουσείο ανοιχτό στην κοινωνία

Τα μέλη του Συλλόγου συγκινούνται ιδιαίτερα όταν βλέπουν παιδιά εργατών ή μηχανουργών του προηγούμενου αιώνα – ηλικιωμένους πια- να αναγνωρίζουν τους γονείς τους σε φωτογραφίες από εργοστάσια και με τον δείκτη του χεριού τους να τους δείχνουν σε συγγενείς και φίλους και την επόμενη ημέρα να επισκέπτονται ξανά τον χώρο με άλλους γνωστούς, πάλι για να δείξουν. Σε φωτογραφία που εκείνοι δώρισαν.

«Το να φέρνουμε ένα κομμάτι της κοινωνίας, μέχρι τώρα αδιάφορο, μέσα στους χώρους ενός Μουσείου, είναι για εμάς κατόρθωμα», σημειώνει η πρόεδρος.

Για τη φετινή χρονιά, ο Σύλλογος είχε προγραμματίσει τη διοργάνωση μίας σειράς εκθέσεων, οι οποίες δεν κατάφεραν να περάσουν στο στάδιο της υλοποίησης λόγω της πανδημίας.

«Δεν θα ήταν δυνατό να τις επισκεφθεί ο κόσμος που θέλουμε και ο αριθμός της επισκεψιμότητας δεν θα ήταν αυτός που αρμόζει στο Βιομηχανικό Μουσείο. Άλλωστε, το καθ` ύλην αρμόδιο υπουργείο ανακοίνωσε αρκετά αργά τις οδηγίες για επισκέψεις σε τέτοιου είδους εσωτερικούς χώρους. Μην ξεχνάμε ότι για τους επισκέπτες μας, οι συνευρέσεις αυτές, πολλές φορές, κρατούν για ώρες. Μετά από την έκθεση, γίνονται αναγνωρίσεις προσώπων, βγαίνουν στην επιφάνεια νοσταλγικές ιστορίες… Για κανέναν λοιπόν, δεν θα ήταν κάτι ευχάριστο και ασφαλές. Ευελπιστούμε, πως μόλις περάσει η μπόρα, θα το επιτύχουμε».

Σχεδιασμός πάντα για το καλύτερο

Ο Σύλλογος, μετά από σκέψη, αλλά και μετά από αιτήματα ερευνητών και ανθρώπων της εκπαίδευσης, με δικά του έξοδα, ανέλαβε την –αρκετά δαπανηρή- ψηφιοποίηση των συνεντεύξεων, κυρίως εργατών και εργατριών σε εργοστάσια και βιοτεχνίες της Σύρας του 19^ου αι., όπως και δημάρχων και διανοητών της εποχής. Οι συνεντεύξεις βρίσκονται στα αρχεία του Συλλόγου και μόλις εξασφαλιστεί η απαραίτητη άδεια από τον Δήμο, θα αναρτηθούν σε σελίδες, sites και φορείς στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

«Αυτό σημαίνει τη δημιουργία ενός τομέα Προφορικών μαρτυριών, δηλαδή μιας μοναδικής αξίας Ψηφιακού Αρχείου, εφόσον εκεί καταγράφεται από τους συνεντευξιαζόμενους  το πώς βίωσαν τα γεγονότα εκείνης της περιόδου και φυσικά στόχος του είναι περιόδου είναι η αξιοποίησή του ως εκπαιδευτικού εργαλείου. Οι φοιτητές/τριες κάποιας σχολής θα εξοικειωθούν με τις βασικές θεωρίες και μεθόδους της προφορικής ιστορίας και θα οργανώσουν τη δική τους έρευνα, που θα βασίζεται σε προφορικές μαρτυρίες, ενώ θα αποκτήσουν και γνώση της σημασίας και της ιδιαιτερότητας της προφορικής μαρτυρικής. Θα αποτελέσει μία ακόμη πηγή γνώσης για το παρελθόν, έχοντας ως βάση το Βιομηχανικό Μουσείο Σύρου».

Σε συνεργασία με την κ. Ντίνα Συκουτρή, προγραμματίζονται εκθέσεις και εκδηλώσεις που στοχεύουν στην ανάδειξη της κοινωνικής ζωής, των συνηθειών των ανθρώπων, του ντυσίματος των κυριών (ρούχα – καπέλα) και φυσικά του διάσημου λουκουμιού, το οποίο φέτος εντάχθηκε επίσημα στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας.

«Στόχος που δεν έχει ακόμα επιτευχθεί είναι η δημιουργία του εργαστηρίου συντήρησης μηχανημάτων και διάσωσης εξοπλισμών που είχε λειτουργήσει παλαιότερα με χορηγίες, αλλά εδώ και κάποια χρόνια παραμένει ανενεργό. Ευτυχώς, τώρα και εν μέσω κορωνοϊού, αγαπητοί φίλοι του Συλλόγου έχουν προθυμοποιηθεί να το επαναλειτουργήσουν αφιλοκερδώς, κάτι που μας χαροποιεί και τους ευχαριστούμε βεβαίως πολύ. Επιπλέον, από τα πρώτα σχέδιά μας είναι η έκθεση των δωρητών και των δωρεών προς εμάς, για να ευχαριστήσουμε και να τιμήσουμε εκείνους που απλόχερα χάρισαν στον Δήμο κειμήλια και αγαπημένα τους αντικείμενα, καθώς και τις οικογένειές τους. Αυτός ο σχεδιασμός υπήρχε στον ορίζοντα από πέρυσι, αλλά δυστυχώς, μας πρόλαβε ο ιός».

Σχετικά με την πολυετή και πολύπλευρη προσφορά του Βιομηχανικού Μουσείου στην πρωτεύουσα των Κυκλάδων, η κ. Καλουτά εκτιμά πως η λειτουργία ενός πολιτιστικού κέντρου σε μία πόλη, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στα πολιτιστικά δρώμενα του τόπου, εφόσον αυτό λειτουργεί σωστά. «Ο Σύλλογός μας καταβάλλει όλες τις προσπάθειες για τη σωστή λειτουργία του Βιομηχανικού Μουσείου, σε συνεργασία φυσικά με τον Δήμο, καθώς αυτό αποτελεί περιουσία του. Όλοι μαζί, πρέπει και θέλουμε να το αναδείξουμε σε ένα ζωτικό πυρήνα πολιτισμού. Έτσι και το νησί μας θα παραμείνει κάτι ξεχωριστό, ιδιαίτερο και με το ειδικό βάρος που άλλο δε διαθέτει».