Η Ερμούπολη… αφορμή για το πρόγραμμα «Διατηρώ»

Στην αναγέννηση χιλιάδων διατηρητέων κτιρίων της χώρας μας στοχεύει το πρόγραμμα “Διατηρώ”, προϋπολογισμού 200 εκατ. ευρώ, που σχεδιάζεται από το Υπουργείο Περιβάλλοντος & Ενέργειας, στα πρότυπα του «Εξοικονομώ».

Η πρωτοποριακή πρόταση για την υλοποίηση ενός χρηματοδοτικού προγράμματος με το οποίο θα θωρακιστούν κτίρια χαρακτηρισμένα ως διατηρητέα, αλλά και κτήρια ιστορικών συνοικιών ή παραδοσιακών οικισμών, που χρήζουν επισκευής και ανακαίνισης,  προκειμένου να αποκατασταθεί η λειτουργία τους, ανήκει στο Ινστιτούτου Σύρου.

Αφορμή γι’ αυτή την πρωτοβουλία στάθηκε η Ερμούπολη με τα 137 νεοκλασικά κτήριά της σε κατάσταση ανάγκης άμεσων επεμβάσεων και με τα περισσότερα από 1200 αξιόλογα ιστορικά κτήρια με μεγάλες ανάγκες συντήρησης.

Η δημιουργία του προγράμματος “ΔΙΑΤΗΡΩ” με στόχο τη διάσωση της αρχιτεκτονικής πολιτιστικής κληρονομιάς προτάθηκε από το Ινστιτούτο Σύρου τον Απρίλιο του 2020.

Η αναλυτική πρόταση προς το ΥΠΕΝ

Όπως σημειώνεται από το Ινστιτούτο Σύρου, η Ελλάδα έχει πλούσια πολιτιστική κληρονομιά η οποία συμπυκνώνεται στους εκατοντάδες παραδοσιακούς οικισμούς της και στα χιλιάδες διατηρητέα μνημεία της. Η δυναμική της πολιτιστικής κληρονομιάς (οικονομικό, κοινωνικό, περιβαλλοντικό, πολιτιστικό κ.α.) απαιτεί και την ανάλογη ανάληψη της ευθύνης για την προστασία, συντήρηση και προβολή της, από τους πολίτες και το κράτος.

Είναι σύνηθες φαινόμενο (σε πολλά ΜΜΕ) να παρουσιάζονται τα δεκάδες προβλήματα που αντιμετωπίζει ο κάθε ιδιοκτήτης του στην προσπάθειά του να ισορροπήσει ανάμεσα σε ένα –ασφυκτικό πολλές φορές- πλαίσιο υποχρεώσεων και στις οικονομικές απαιτήσεις για τη συντήρηση του παραδοσιακού/ιστορικού κτιρίου που κατέχει.

Στο πλαίσιο αυτό, το Ινστιτούτο Σύρου παρατήρησε την τελευταία χρηματοδοτική περίοδο του ΕΣΠΑ, μία υψηλή ζήτηση στο πρόγραμμα «Εξοικονόμηση κατ’ οίκον» από τους ιδιοκτήτες ακόμη και ιστορικών κτιρίων ή κτιρίων παραδοσιακών οικισμών, ως μόνη λύση για τη συγχρηματοδότηση της επισκευής των ιδιοκτησιών τους. Η αλλαγή των κουφωμάτων χρησιμοποιήθηκε ω ς πρώτο βήμα σε μια διαδικασία συντήρησης ή/και επισκευής του κτιρίου τους. Παράλληλα όμως, οι γραφειοκρατικές δυσκολίες (εγκρίσεις από συναρμόδια Υπουργεία και υπηρεσίες) οδήγησαν πολλούς από τους ωφελούμενους να παραμείνουν μόνο στην αντικατάσταση των κουφωμάτων και να μην προχωρήσουν σε άλλες αλλαγές στο κέλυφος του κτιρίου τους.

Έχοντας ως οδηγό την επιτυχημένη πορεία του Προγράμματος «Εξοικονόμηση κατ’ οίκον ΙΙ» (ευρέως γνωστό ως «Εξοικονομώ») προτάθηκε η δημιουργία ενός νέου χρηματοδοτικού εργαλείου (προγράμματος) με τίτλο «ΔΙΑΤΗΡΩ» με ένταξή του στο νέο ΕΣΠΑ 2021-2027. Το πρόγραμμα «Διατηρώ» μπορεί να χρηματοδοτηθεί αντίστοιχα από πόρους του ΕΤΠΑ και Εθνικούς Πόρους, με τη συμμετοχή των ΠΕΠ των Περιφερειών, χορηγώντας στους ωφελούμενους κίνητρα με μορφή επιχορήγησης (άμεση ενίσχυση) και δανείου (Ταμείο «Διατηρώ») με επιδότηση του επιτοκίου.

Δικαιούχος του Προγράμματος και διαχειριστής του Ταμείου «Διατηρώ» προτάθηκε να είναι η Ελληνική Αναπτυξιακή Τράπεζα (πρώην ΕΤΕΑΝ) καθώς έδειξε από το πρόγραμμα «Εξοικονομώ» ότι έχει την ικανότητα να διαχειριστεί παρόμοια προγράμματα με εκατοντάδες χιλιάδες ωφελούμενους σε όλη τη χώρα.

Ο Σχεδιασμός του προγράμματος θα λαμβάνει υπόψη τόσο την Εξοικονόμηση Ενέργειας όσο και τη θωράκιση του Ιστορικού Κτιρίου απέναντι στην κλιματική αλλαγή.

Κύριοι στόχοι του είναι:

Η μείωση των ενεργειακών αναγκών των ιστορικών κτιρίων με επεμβάσεις αποκλειστικά στο κέλυφος (κατασκευαστικές) όπως αλλαγή κουφωμάτων, προσθήκη θερμομόνωσης κλπ.

Η επισκευή και η δομική ενίσχυση του ιστορικού κτιρίου με επεμβάσεις κυρίως στο κέλυφος, αποκλειστικά με παραδοσιακά υλικά (αποφεύγεται η βιομηχανία σκυροδέματος που τεκμηριωμένα παράγει μεγάλο φορτίο ρύπων παγκοσμίως) προκειμένου να αυξηθεί η αντοχή του στις επιπτώσεις (φθορές) της Κλιματικής Αλλαγής.

Το προτεινόμενο πρόγραμμα «Διατηρώ» θα απευθύνεται σε ιδιοκτήτες κτιρίων εντός παραδοσιακών οικισμών, ιστορικών τόπων ή κηρυγμένων μνημείων (όλων των συναρμόδιων Υπουργείων) και θα έχει κριτήρια εισοδηματικά. Στα υψηλότερα εισοδήματα η επιχορήγηση θα είναι σε μορφή άτυπου τοκισμού από συνεργαζόμενες τράπεζες.

Φανερά τα άμεσα οφέλη

Η υλοποίηση του προγράμματος «ΔΙΑΤΗΡΩ»  είναι ιδιαίτερα σημαντική καθώς θα επιφέρει πολλαπλά οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά οφέλη.

Θα βοηθήσει την ανάπτυξη της πραγματικής οικονομίας σε επίπεδο τοπικό, δημιουργώντας θέσεις εργασίας σε εκατοντάδες οικισμούς της Ελλάδας.

Θα θωρακίσει τα Ιστορικά Κτήρια απέναντι στην κλιματική αλλαγή, δίνοντάς τους την ευκαιρία να διατηρηθούν σε αξιοπρεπή και εκμεταλλεύσιμη μορφή.

Θα αυξήσει την ελκυστικότητα νησιωτικών, ηπειρωτικών και αστικών περιοχών της Χώρας μας, δίνοντας παράλληλα δυνατότητες για τουριστική ανάπτυξη.

Θα εμπνεύσει για άλλες δράσεις βοηθώντας στη βιώσιμη, δημιουργική, πολιτιστική οικονομική ανάπτυξη.

Θα δώσει λύση στο χρόνιο πρόβλημα κατάρρευσης επικίνδυνων κτηρίων, κάτι που κόστισε -τραγικά- τη ζωή δύο παιδιών στη Σάμο πριν μερικούς μήνες.

Στο πλαίσιο αυτό, το Ινστιτούτο Σύρου πρότεινε την πιλοτική εφαρμογή του προγράμματος στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, ως χώρο με τους περισσότερους παραδοσιακούς νησιωτικούς οικισμούς, με μεγάλη ανάγκη διατήρησης της φυσιογνωμίας της (βασικός τουριστικός μοχλός ανάπτυξης για όλη την Ελλάδα) και με περιοχές που απειλούνται περισσότερο από την κλιματική αλλαγή (μεγάλο μήκος ακτών, πολυάριθμοι παραθαλάσσιοι οικισμοί, έντονα κλιματικά φαινόμενα την τελευταία 20ετία κ.α.). Πρόσθεσε δε, πως μαζί με την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, θα μπορούσε το Πρόγραμμα να εφαρμοστεί και στην Περιφέρεια Αττικής, όπου συγκεντρώνεται ο μεγαλύτερος αριθμός πληθυσμού της Ελλάδας και αναμένεται να υπάρχει έντονο ενδιαφέρον από τους πολίτες.

Το προτεινόμενο χρηματοδοτικό εργαλείο στοχεύει στην προστασία και αναβάθμιση του οικιστικού περιβάλλοντος μέσω της άμεσης επέμβασης σε αυτό, αλλά και στη μακροπρόθεσμη θωράκιση των παραδοσιακών οικισμών και ιστορικών τόπων της Χώρας μας, από τα προβλήματα που επιφέρει η Κλιματική Αλλαγή στη δομημένη πολιτιστική κληρονομιά. Η στόχευση αυτή ακολουθεί την Εθνική, Ευρωπαϊκή και Παγκόσμια περιβαλλοντική πολιτική που αφορά στην κλιματική αλλαγή και στα μνημεία.

Μοναδική ευκαιρία για τη χώρα μας

Το Ινστιτούτο Σύρου χαιρετίζει την απόφαση του ΥΠΕΝ να υιοθετήσει την πρότασή του, καθώς για πρώτη φορά στην ιστορία της Ελλάδας αλλά και της Ευρώπης θα βοηθηθούν άμεσα οι ιδιοκτήτες ιστορικών και διατηρητέων κτηρίων στη διαρκή προσπάθειά τους να προστατεύσουν την πολιτιστική μας κληρονομιά. Επιπλέον, δηλώνει ότι στηρίζει -στο πλαίσιο των δυνατοτήτων του- τον σχεδιασμό του προγράμματος “ΔΙΑΤΗΡΩ” ώστε να έχει τη μέγιστη επιτυχία και καλεί όλους τους αρμόδιους φορείς (ΟΤΑ, Σύλλογοι, ΤΕΕ, κ.α.) να πράξουν το ίδιο, ζητώντας τόσο την άμεση υλοποίησή του αλλά και την αύξηση της χρηματοδότησής του.

Η δράση προορίζεται για το Ταμείο Ανάκαμψης και αυτό το διάστημα οι αρμόδιες υπηρεσίες του ΥΠΕΝ τρέχουν με γρήγορους ρυθμούς το χτίσιμο του προγράμματος. Με απόφαση του Υπουργείου, το πρόγραμμα θα επεκταθεί σε όλη τη χώρα.

Σε επιστολή του προς τον Πρωθυπουργό, ο Πρόεδρος του Δ.Σ. του Ινστιτούτου Σύρου, Παύλος Χατζηγρηγορίου ζήτησε τη συνδρομή του κ. Μητσοτάκη ώστε οι διάφορες εξαγγελίες για το πρόγραμμα «ΔΙΑΤΗΡΩ» να γίνουν σύντομα πράξεις και να μη χαθεί αυτή η μοναδική ευκαιρία να πρωτοπορήσει η Ελλάδα σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Τόνισε μάλιστα, πως η επιστημονική ομάδα του Ινστιτούτου είναι πρόθυμη να προσφέρει -στο πλαίσιο των δυνατοτήτων της- για την υλοποίηση αυτής της πρότασης.

Στήριξη της εφαρμογής του προγράμματος από τη Europa Nostra

Η Europa Nostra, η Φωνή της Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ευρώπης, στηρίζει την πρωτοβουλία του Ινστιτούτου Σύρου για το Πρόγραμμα “Διατηρώ” και χαιρετίζει την απόφαση του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας να το υλοποιήσει. Μάλιστα, όπως αναφέρει στην επιστολή της η Europa Nostra, είναι μια πρωτοβουλία πρωτοποριακή για την ΕΕ και θα εφαρμοστεί και σε άλλα κράτη μέλη, αν το πρόγραμμα επιτύχει τους στόχους του.