«Η Ντελλαγκράτσια είναι ένας ιδιαίτερος κι αγαπημένος τόπος»

Η σημαντική ιστορία της Ντελλαγκράτσιας, του πιο αριστοκρατικού θέρετρου της Σύρου με τις εντυπωσιακές -νεοκλασικής αρχιτεκτονικής- εξοχικές επαύλεις που μαγνητίζουν τα βλέμματα κατοίκων και επισκεπτών, ξετυλίγεται μέσα από το βιβλίο της Ρόζας Ιωάννου Φρέρη «Ντελλαγκράτσια – Ποσειδωνία: Ακούγοντας τον τόπο μου».

Η παρούσα έκδοση που κυκλοφόρησε σε 500 αντίτυπα από το Δήμο Σύρου – Ερμούπολης και σε 500 αντίτυπα από τις Εκδόσεις “Εν Σύρω, Σελεφαΐς” και την κα. Φρέρη αποτελεί «καρπό» της πολύχρονης και συστηματικής προσπάθειας της συγγραφέως να καταγράψει τόσο λαογραφικά στοιχεία της περιοχής, όσο και πληροφορίες για τον τρόπο ζωής από τα πρώτα κιόλας χρόνια κατοίκησης του οικισμού, τα αρχοντικά και την ιστορία τους.

Εκτός από τη βιβλιογραφική και αρχειακή έρευνα που διενεργήθηκε, πλούσιο υλικό συγκεντρώθηκε και μέσα από προφορικές μαρτυρίες και συνεντεύξεις απλών καθημερινών ανθρώπων του χωριού και των γύρω οικισμών.

Την επιμέλεια της έκδοσης ανέλαβε η ιστορικός Μαρία – Θηρεσία Δαλεζίου. Τα κείμενα επιμελήθηκε ο Δημήτρης Παπακώστας και τη σελιδοποίηση ανέλαβε η Κατερίνα Δρακάκη. Στο βιβλίο φιλοξενείται χαιρετισμός από τον Δήμαρχο Σύρου – Ερμούπολης, Νικόλαο Λειβαδάρα, ο οποίος εκφράζει την εκτίμηση και το θαυμασμό του για το έργο της κας. Φρέρη, που κρατά ζωντανές και άσβεστες τις μνήμες για όλους εμάς και τις νεότερες γενιές.

Η Ρόζα Ι. Φρέρη γεννήθηκε στο Φοίνικα της Σύρου. Υπηρέτησε επί 38 έτη στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση του Ν.Κυκλάδων ως μετεκπαιδευομένη νηπιαγωγός και επί 5 έτη ως υπεύθυνη Πολιτιστικών του Νομού. Ασχολείται με τη λαογραφία. Στη συνέντευξη που παραχώρησε στην «Κοινή Γνώμη» αναφέρεται στη μοναδική ταυτότητα της Ντελλαγκράτσιας, στον ανεκτίμητο ιστορικό, λαογραφικό και αρχιτεκτονικό πλούτο της, καθώς στην ευκαιρία που προσφέρεται μέσα από το βιβλίο τους σε όλους τους Συριανούς αναγνώστες να γνωρίσουν λίγο περισσότερο τις ρίζες τους.

Ποιο ήταν το ερέθισμα που σας οδήγησε στην εξερεύνηση της ιστορίας του τόπου σας και τι αποκομίσατε εσείς η ίδια από αυτό το πολυετές, αλλά τόσο εποικοδομητικό ταξίδι;

“Το ερέθισμα για τη δημιουργία το βιβλίου ήρθε από την πρόταση του πρώην Τοπικού Αντιδημάρχου κυρίου Αλέξη Αθανασίου, ώστε να υπάρξει κάποιο έντυπο που θ’ αναφέρεται στον ιδιαίτερο αυτό  χώρο.

Επειδή ήδη είχαμε φτιάξει το 2001 ένα μικρό βιβλίο στο πλαίσιο του Πολιτιστικού συλλόγου «ο Ποσειδών» που είχε περισσότερο τη μορφή οδηγού εύκολα προσεγγίσιμου κι από παιδιά, αλλά που μπορούσε να λύσει τις απορίες των επισκεπτών για τον τόπο, αυτή τη φορά  προχωρήσαμε σε πιο μεγάλο και δύσκολο εγχείρημα. 

Το σημερινό έχει την έννοια της καταγραφής λαογραφικών στοιχείων, ώστε να μη χαθούν στο πέρασμα του χρόνου, όπως είναι ο τρόπος ζωής εκείνη την εποχή, το γλωσσικό ιδίωμα, αλλά και στοιχεία που αφορούν τα’ αρχοντικά και την ιστορία τους. Πέρα όμως απ’ τα χειροπιαστά θέλαμε να αναδείξουμε τις σχέσεις και την αύρα του τόπου.

Μέσ’ από αυτό το πολυετές ταξίδι αποκόμισα βαθύτερη και πιο σφαιρική γνώση της ιστορίας τόσο  του χωριού όσο και της υπόλοιπης Σύρου εκείνης της εποχής. Απέκτησα πολύ ενδιαφέροντες φίλους, δέθηκα με πολλούς ανθρώπους μιας και πολλές φορές έγινα αποδέκτης προσωπικών ιστοριών και προβλημάτων, εισέπραξα πολλά θετικά συναισθήματα”.

Τόσο για τους κατοίκους όσο και για τους επισκέπτες του νησιού, η Ντελλαγκράτσια αποτελεί μια περιοχή, σχεδόν βγαλμένη από όνειρο, που αποπνέει αρχοντιά και μια ευγενική αύρα. Τι είναι για σας η Ποσειδωνία και ποια στοιχεία που σκιαγραφούν τη μοναδικότητά της, αναδεικνύεται μέσα από το βιβλίο;

“Η Ντελλαγκράτσια είναι για μένα ένας ιδιαίτερος κι αγαπημένος τόπος. Η μοναδικότητά του έγκειται σε πολλούς παράγοντες που θέλω να ελπίζω ότι αναδεικνύονται μέσα από τις σελίδες του βιβλίου. Αποτελεί έναν τόπο που κατοικήθηκε μόνιμα από ντόπιους (από την Απάνω Χώρα) μετά από το 1823 και γρήγορα, τηρουμένων των αναλογιών, άρχισε να κατοικείται από παραθεριστές. Αρκεί να σκεφτούμε  ότι η Ελλάδα ήταν τυλιγμένη στις φλόγες του πολέμου ως το 1832 και άρχισε μετά από εκεί, δειλά και αργά να ανασυγκροτείται σε Κράτος. Ντόπιοι και παραθεριστές συνυπήρξαν και συνεργάστηκαν στενά και αγαστά τις περισσότερες φορές. Σίγουρα υπήρξαν και περιπτώσεις που δεν ήταν εύκολη η συνεργασία με κάποιους εργοδότες, παρόλα αυτά υπήρξαν και φορές που οι υπάλληλοι έζησαν στο σπίτι του εργοδότη για όλη τους τη ζωή κι έγιναν κατά κάποιο τρόπο μέλη της οικογενείας.

Θα πρέπει δε να λάβουμε υπόψη μας ότι αυτοί οι άνθρωποι διέφεραν τόσο στο οικονομικό όσο και στο μορφωτικό επίπεδο, πολλοί δε κατάγονταν από επιφανείς οικογένειες με τίτλους και αξιώματα και συναναστρέφονταν με υπουργούς, Πρωθυπουργούς, Βασιλείς ή ήταν οι ίδιοι Υπουργοί ή Πανεπιστημιακοί δάσκαλοι. Επίσης διέφεραν ως προς τις συνήθειες γιατί κατάγονταν από άλλες περιοχές της πατρίδας μας κι ας μη ξεχνάμε ότι είχαν διαφορετικό δόγμα. Εδώ θέλω να τονίσω ότι αυτά συνέβαιναν  γύρω στον ένα με ενάμιση αιώνα πριν”. 

Ποιο είναι το χρονικό πλαίσιο μέσα στο οποίο απλώνεται η αφήγησή σας και ποιες οι δυσκολίες που αντιμετωπίσατε μέχρι να ολοκληρώσετε το πόνημά σας;

“Το χρονικό πλαίσιο που εκτείνεται το κείμενο είναι από το 1823 περίπου με τους ντόπιους τη ζωή και την κατοικία τους, παρεμβάλλεται ο τρόπος ζωής των παραθεριστών, τα’ αρχοντικά κ.α. και φτάνει  ως το πρόσφατο παρελθόν. Οι δυσκολίες που συνάντησα ήταν η έλλειψη χρόνου κι η  κόπωση από μέρους μου γιατί η προσπάθεια γινόταν  τα Σαββατοκύριακα στις διακοπές και στον ελεύθερο χρόνο μου, μετά τις υποχρεώσεις μου. Το μεγαλύτερο όμως πρόβλημα ήταν η έλλειψη στοιχείων για κάποια αρχοντικά και τους ενοίκους τους ή ακόμα χειρότερα η ύπαρξη αντικρουόμενων στοιχείων που έπρεπε να διευκρινιστούν”.

Ποιοι ήταν οι μέντορες, οι σύμμαχοι και οι υποστηρικτές σας σε αυτή την προσπάθεια;

“Οι μέντορες που με καθοδήγησαν είναι πάρα πολλοί, τόσο ντόπιοι όσο και παραθεριστές, που βοήθησαν ώστε να δημιουργηθεί το πλαίσιο, οι διασυνδέσεις οι συγγένειες και σιγά-σιγά με τις διάφορες αφηγήσεις να συμπληρωθούν τα κομμάτια του δύσκολου πάζλ, μιας και πολλοί ήταν συγγενείς μεταξύ τους (αδέλφια, ξαδέλφια, συμπέθεροι κ.λ.π.). Θα ήθελα να ευχαριστήσω κάποιους ιδιαίτερα αν και κινδυνεύω να ξεχάσω ίσως κάποιους άλλους.

O γνωστός ιστορικός κος Χρήστος Λούκος μου έλυσε τηλεφωνικά κάποιες απορίες και με στήριξε ηθικά γιατί το βάρος του εγχειρήματος ήταν δυσανάλογο για μένα. Ο κος Αντώνης Κρίνος- Ροδοκανάκης με βοήθησε να ξεκαθαρίσω συγγένειες και όχι μόνον. Η κα Ευαγγελινή Γλινού ιστορικός με έδωσε το δικό της στίγμα.  Οι άνθρωποι του ΓΑΚ και της Βιβλιοθήκης πάντα πρόθυμοι μας στήριζαν όποτε υπήρχε ανάγκη, καθώς επίσης και ο αρχειοφύλακας της Καθολικής Επισκοπής. Η κα Μαρία- Θηρεσία Δαλεζίου ανέλαβε αφιλοκερδώς την επιμέλεια του βιβλίου και τη διευθέτηση όλου αυτού του υλικού, που αποτελεί μια επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία. Η κα Αικατερίνη Δρακάκη[f1]  επίσης αφιλοκερδώς ανέλαβε τη σελιδοποίηση των κειμένων. Η Κα Διονυσία Ανδριτσάνου  βοήθησε πολύ με τις γνώσεις της για τους απογόνους των οικογενειών και πολλά άλλα, επίσης η αείμνηστη πλέον Ιωάννα Παναγιωτοπούλου που συμπλήρωσε έναν αιώνα ζωής στο χωριό έδωσε το δικό της στίγμα για τα παλαιότερα χρόνια. Σημαντική βοήθεια επίσης προσέφεραν ντόπιοι και παραθεριστές που ο καθένας άνοιξε το σπίτι του και την ψυχή του και  πρόσθεσε το δικό του σημαντικό κομμάτι, ώστε να συμπληρωθεί το περίπλοκο πάζλ. Ακόμη θα ήθελα να ευχαριστήσω το Δήμαρχο κο Νικόλαο Λειβαδάρα που με την ευαισθησία που τον διακρίνει για τον Πολιτισμό, από την πρώτη στιγμή στήριξε απλόχερα την προσπάθειά μας. Θα έλεγα ότι αυτό το αποτέλεσμα οφείλεται σε συλλογική προσπάθεια κι αγάπη απ‘ όλους. Θα ήθελα εδώ να εξομολογηθώ ότι την αγάπη μου  για το χωριό και τους κατοίκους του, την είχε σταλάξει στην ψυχή μου, ο αείμνηστος πατέρας μου από τότε που στο φως της λάμπας,  μου διηγούνταν ιστορίες από το χωριό, όπου δούλευε ως ψαράς στην οικογένεια Βαλμά”.

Τι θα «κερδίσει» μέσα από αυτή την έκδοση τόσο ο αναγνώστης όσο και ο ίδιος ο τόπος;

“Ο αναγνώστης ελπίζω ν’ αποκτήσει γνώση για την ιστορία του χωριού του, να γνωρίσει καλύτερα τις ρίζες του. Ελπίζω ακόμη να βοηθηθεί να κατανοήσει  το χώρο στο πλαίσιο μιας άλλης εποχής και να τον αγαπήσει πιο βαθιά. Όσο για τους μη Συριανούς πιστεύω να τους δοθεί η ευκαιρία να γνωρίσουν τον τόπο μας κι έναν άλλο τρόπο ζωής που θα τους ταξιδέψει στα περασμένα και ίσως τους δώσει και μια ευκαιρία να ονειρευτούν.

Πιστεύω ότι όσο περισσότερο ασχολούμαστε με κάποιο αντικείμενο κι ερχόμαστε πιο κοντά του, τόσο δενόμαστε μαζί του, η αγάπη μας γίνεται βαθύτερη και το πονάμε πιο πολύ. Ελπίζω λοιπόν ότι οι ντόπιοι θα ευαισθητοποιηθούμε περισσότερο και θα τον νοιαστούμε πιο πολύ, ο καθένας με τον τρόπο του. Επίσης πιστεύω ότι αποτελεί το πρώτο βήμα για  να μη ξεθωριάσουν τα’ αχνάρια του παρελθόντος κι ότι θα αποτελέσει ερέθισμα για τους νεότερους και τις μετέπειτα γενιές”.

Το βιβλίο «Ντελλαγκράτσια – Ποσειδωνία: Ακούγοντας τον τόπο μου» τυπώθηκε στην Τυποκυκλαδική Α.Ε.