Ο Επετειακός χρόνος ως ισχυρός πυκνωτής μνήμης

Ο σημαντικός ρόλος του Επετειακού χρόνου ως άυλου πολιτιστικού μνημείου και ισχυρού πυκνωτή μνήμης θα αναδειχθεί στο πλαίσιο του 10^ου Διαπανεπιστημιακού Σεμιναρίου Βιώσιμης Ανάπτυξης, Πολιτισμού και Παράδοσης του Ινστιτούτου Σύρου.

Ο φετινός κύκλος της επιστημονικής δραστηριότητας με στόχο την προώθηση των θεμάτων προστασίας, ανάδειξης και αξιοποίησης της πολιτιστικής κληρονομιάς θα διεξαχθεί από 28 Αυγούστου-03 Σεπτεμβρίου 2021, στην αυλή του Δημοτικού Σχολείου Άνω Σύρου.

Το Σεμινάριο συνδιοργανώνεται με το Εργαστήριο Πολεοδομικής Σύνθεσης της Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ, την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου και τον Δήμο Σύρου – Ερμούπολης. Θέμα του, ο επετειακός χρόνος και ειδικότερα, η διατήρηση της συλλογικής μνήμης των τόπων μέσα στον χρόνο.

Όπως υπογραμμίζεται από το Ινστιτούτο Σύρου, ο χρόνος, εκτός από τη φθορά που επιφέρει σε υλικό επίπεδο, εξασφαλίζει δυνατότητες ανάπτυξης και ωρίμανσης της συλλογικής συνείδησης ενός τόπου. «Απερίσκεπτα και αλόγιστα συχνά καταστρέφουμε υλικές μορφές, μνημεία, κτήρια ή φυσικά στοιχεία χωρίς να σκεφτόμαστε πόσο χρόνο χρειάστηκαν αυτά για να δημιουργηθούν, ή πόσο έχει αυξηθεί η προστιθέμενη από τον χρόνο αξία τους. Ευτυχώς από τα μέσα του 20ου αιώνα, έχουμε κάνει σοβαρές προόδους προς αυτή την κατεύθυνση. Σήμερα πλέον εκδηλώνεται μια θετική στάση ως προς την αξία αυτή».

Προγράμματα και καινοτόμες δράσεις προσανατολισμένες στη διατήρηση ή στην αναζήτηση των σχέσεων του σημερινού πολίτη με το βαθύτερο περιεχόμενο και τις ιδιαίτερες αξίες που εμπεριέχονται στη συλλογική μνήμη της πόλης του, εμφανίζονται ως ελπιδοφόρα βήματα για την ανάπτυξη αυτών των δεσμών. Ο ακαδημαϊκός χώρος αλλά και άλλοι φορείς αναπτύσσουν σοβαρή δραστηριότητα για την ανάδειξη, προστασία και διαχείριση όχι μόνο των χωρικών αλλά και των χρονικών Μνημείων της πόλης, αφού αυτή ως τόπος δεν μπορεί να εννοηθεί χωρίς τις χωρητικότητες, τις χρονικότητες αλλά και τις δράσεις και συμπεριφορές (πρακτικές, συναισθηματικές και ιδεολογικές) των ανθρώπων της. Αυτή η σύγχρονη έρευνα θα παρουσιαστεί στο Σεμινάριο του Ινστιτούτου Σύρου μέσα από παρουσιάσεις διακεκριμένων επιστημόνων καθώς και από εργαστήριο με έμφαση την καινοτομία και την τεχνολογία στην καταγραφή και διατήρηση της υλικής και άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς.

Επανάσταση και πολιτιστική κληρονομιά

Η αυλαία του 10ου Διαπανεπιστημιακού Σεμιναρίου θα ανοίξει το πρωί του Σαββάτου 28 Αυγούστου 2021. Τις εργασίες θα χαιρετίσει ο πρόεδρος του Ινστιτούτου Σύρου και μεταδιδακτορικός Ερευνητής της Πολυτεχνικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αιγαίου, Παύλος Χατζηγρηγορίου.

Πρώτος ομιλητής θα είναι ο Επίτιμος Πρόεδρος του Ινστιτούτου Σύρου, Ομότιμος Καθηγητής Αρχιτεκτονικής ΕΜΠ, Ιωσήφ Στεφάνου ο οποίος θα αναπτύξει το θέμα «Η Σύρος στην Επανάσταση του 1821». Στη συνέχεια, θα λάβει το λόγο ο Ομότιμος Καθηγητής Αρχιτεκτονικής ΕΜΠ, Κωνσταντίνος Μωραΐτης. Θέμα της ομιλίας του: «Η μνήμη ως χρησμός: η επανάσταση, η πανδημία και ο τελευταίος άνθρωπος». Το πρόγραμμα της ημέρας θα ολοκληρωθεί με την Καθηγήτρια Χαροκόπειου Πανεπιστημίου, Ρόιδω Μητούλα και τον κ. Χατζηγρηγορίου, οι οποίοι θα παρουσιάσουν την πρόταση πολιτιστικής διαδρομής «Ηρώων Επανάστασης 1821» στο κέντρο της Αθήνας.

Σύνδεση μεταξύ ιστορίας και πολιτιστικής κληρονομιάς θα γίνει επίσης μέσα από τις ομιλίες «Η μνήμη των τόπων: το παράδειγμα του Σουλίου» της Αναπληρώτριας Καθηγήτριας Αρχιτεκτονικής, Έλενας Κωνσταντινίδου και «Επαναστατικά Παλίμψηστα» της Καθηγήτριας Αρχιτεκτονικής ΕΜΠ, Ελένης Χανιώτου.

Αναφορές θα γίνουν και στην περίπτωση της Σύρου μέσα από τις ομιλίες «Ο χρόνος που λεί(υ)πεί. Περιπλανήσεις, αναντίληπτες ρηγματώσεις και ίχνη της Άνω Σύρου» της πολεοδόμου και γραμματέως του Ινστιτούτου Σύρου, Δρ. Ελένης Λινάκη και «Απεικονίσεις ηρώων του 1821 σε κτίρια της Ερμούπολης. Ένα παράδειγμα διατήρησης της «πρόσφατης ιστορικής μνήμης» της Αρχαιολόγου, Πολυξένης Γεωργάκη.  

Ανάλυση της θεωρητικής προσέγγισης

Η επιλογή του «Επετειακού Χρόνου» ως θεματικής του 10^ου Διεπιστημονικού Σεμιναρίου δεν είναι τυχαία. Το 2021 είναι ιδιαίτερα σημαντικό από πολλές απόψεις χρόνος, αφού συμπληρώνονται 200 χρόνια από τη στιγμή που κηρύχτηκε η μεγάλη επανάσταση του 1821 η οποία οδήγησε στην απελευθέρωση της Ελλάδας μετά από 400 χρόνια σκλαβιάς υπό τον ζυγό της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η επέτειος αυτή μας οδηγεί από μόνης της στο να αναλογιστούμε ως λαός την τεράστια αξία και τη σημασία της αναδρομής και της επιδαψίλευσης αυτής της έννοιας, αξίας μοναδικής αφού έρχεται κάθε χρόνο να ανανεώσει τις μνήμες που μπορούν να συγκροτούν τα πιστεύω και τις αξίες γενικότερα του πολιτισμού μας.

Πράγματι ο Επετειακός χρόνος ουσιαστικά λειτουργεί ως άυλο πολιτιστικό μνημείο, ως ισχυρός πυκνωτής μνήμης ο οποίος συμπυκνώνει και εξασφαλίζει τη συνοχή και τροφοδοτεί την ψυχή ενός λαού με την ενέργεια που χρειάζεται για να προχωρήσει προς στο μέλλον. Οι επέτειοι, αυτά τα ακλόνητα χρονόσημα, έχουν ασφαλώς πολύ περισσότερη αντοχή στον χρόνο από όσοι οποιοδήποτε υλικό μνημείο το οποίο εκ των πραγμάτων είναι εκτεθειμένο στις φυσικές , κοινωνικές , πολιτικές ή άλλες συνθήκες που μπορεί να το απειλούν με φθορά καταστροφή ή και εξαφάνιση του. Ο επετειακός χρόνος ενοικεί, βιώνεται και φυλάσσεται μέσα στην συλλογική συνείδηση των τόπων, όπου ενισχύεται και εμπλουτίζεται με αξίες και σημασίες μέσα στον χρόνο παράλληλα με τη συλλογική συνείδηση των ανθρώπων που ζουν, επισκέπτονται, ή ονειρεύονται αυτόν τον τόπο. Όπως όλα τα μνημεία έτσι και ο Επετειακός χρόνος αποκτά διαστάσεις ατομικής, οικογενειακής, τοπικής, εθνικής ή και παγκόσμιας αρκετές φορές, εμβέλειας. Σε αυτή την τελευταία κατηγορία εντάσσεται η επέτειος της Ελληνικής επανάστασης του 1821 που ξεσήκωσε και συγκλόνισε ολόκληρο τον κόσμο και διατράνωσε τη συλλογική συνείδηση των Ελλήνων. Μία ιδέα για την δύναμη και την επιρροή που μπορεί να έχει μια τέτοια επετειακή ώρα μας έδωσε ο Εθνικός ποιητής Κωστής Παλαμάς όταν με την κήρυξη του Β΄ παγκοσμίου πολέμου στην Ελλάδα είπε απευθυνόμενος προς όλους του Έλληνες: «Αυτόν τον λόγο θα σας πω, δεν έχω άλλο κανένα, μεθύστε με το αθάνατο κρασί του ‘21». Αλήθεια έχουμε αναλογιστεί ποτέ την δύναμη μεγατόνων που εμπεριείχε αυτή η φράση: Το αθάνατο κρασί του 21; Πόσο κουράγιο, θάρρος πόση δύναμη έδωσε στους Έλληνες σε εκείνη την ένδοξη στιγμή του Έθνους, δύναμη που επέτρεψε σε μία μικρή φτωχή και ιδιαίτερα ταλαιπωρημένη χώρα να σταματήσει τις δυνάμεις του άξονα όταν καμία Ευρωπαϊκή ή άλλη χώρα μέχρι εκείνη την στιγμή δεν είχε μπορέσει να τους αντισταθεί.

Το Ινστιτούτο Σύρου με ενεργή δράση σε προγράμματα όπως τα «100 κτήρια 100 ιστορίες», την «Καταγραφή προφορικών ιστοριών» που ζωντανεύουν την άυλη πολιτισμική κληρονομιά, την έρευνα για τους πολιτιστικούς χώρους της Άνω Σύρου, το πρόγραμμα «ΔΙΑΤΗΡΩ» όπου το Ινστιτούτο συμμετέχει ενεργά με δεκάδες άλλους φορείς για την υλοποίησή του, το έργο «5D-ARCH AID» τρισδιάστατης ψηφιακής απεικόνισης ολόκληρου του μεσαιωνικού οικισμού της Άνω Σύρου (ενόψει μάλιστα της προετοιμαζόμενης πρότασης για ένταξη του, μαζί με τη νεοκλασική Ερμούπολη, στα μνημεία της παγκόσμιας πολιτισμικής κληρονομιάς της UNESCO), καθώς και το έργο «HERitage MONitoring (HERMON)» έχει αναπτύξει ενεργό ρόλο στη διατήρηση και ανάδειξη των χρονικοτήτων του τόπου. «Ο επετειακός χρόνος» ως γενική θεματική του εφετινού επετειακού 2021, σε συνδυασμό με την προγραμματισμένη πρακτική άσκηση, στοχεύει ακριβώς στο να ενεργοποιήσει πρακτικά, συναισθηματικά, αλλά και ιδεολογικά την δυναμική που μπορεί να προσφέρει η εξασφάλιση και ανάδειξη της συλλογικής μνήμης του τόπου.