Σημαντικά αρχαιολογικά μνημεία

Προσβάσιμοι στους επισκέπτες της Νάξου θα είναι και αυτό το καλοκαίρι τέσσερις σπουδαίοι βυζαντινοί ναοί του νησιού που λειτουργεί υπό την εποπτεία της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων.

Ο Άγιος Γεώργιος Διασορίτης στο Χαλκί βρίσκεται σε απόσταση περίπου 600 μέτρων (10 λεπτά με τα πόδια) από το κέντρο του οικισμού. Κτίστηκε και διακοσμήθηκε τον 11ο αιώνα μ.Χ. Πρόκειται για μία από τις σπουδαιότερες εκκλησίες της περιοχής, όπως μαρτυρούν η αρχιτεκτονική, οι τοιχογραφίες, τα γλυπτά, οι δύο τάφοι με αρκοσόλια στο νάρθηκα και οι επιγραφές. Ο ναός τα έτη 2015-2018 ήταν ανοιχτός για το κοινό τους καλοκαιρινούς μήνες, υπό την επίβλεψη εθελοντών του Πολιτιστικού Συλλόγου Τραγαίας και σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων. Κατά τον ίδιο τρόπο ήταν ανοιχτός και ο γειτονικός ναός του Ταξιάρχη στα Μονοίτσια (10 λεπτά απόσταση από το Διασορίτη). Από το 2019 ο ναός είναι ανοιχτός τους καλοκαιρινούς μήνες με τη φροντίδα της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων.

 Ωράριο λειτουργίας: κάθε Τρίτη, Τετάρτη, Πέμπτη, Παρασκευή, Σάββατο 10.00-18.00.

Ο Ναός του Ταξιάρχη βρίσκεται κοντά (περίπου 300 μ.) και δυτικά στον μικρό, σχεδόν εγκαταλελειμμένο οικισμό των Μονοικίων Νάξου, γνωστό και ως Μονοίτσια (σημερινή ονομασία Ράχη). Η εκκλησία αρχικά ανήκε στον τύπο της τρίκλιτης καμαροσκέπαστης βασιλικής. Η διατηρούμενη αψίδα του σημερινού νοτίου κλίτους είναι η κεντρική αψίδα της τρίκλιτης βασιλικής, δεδομένου ότι το αρχικό νότιο κλίτος έχει καταστραφεί. Οι εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης του βυζαντινού μνημείου πραγματοποιήθηκαν στο χρονικό διάστημα μεταξύ 2013-2015, στο πλαίσιο του υποέργου: «Αποκατάσταση Ι.Ν. Ταξιάρχη Μονοικίων» του έργου: «Στερέωση – συντήρηση βυζαντινών μνημείων Νάξου», τα οποία ήταν ενταγμένα στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Κρήτη και Νήσοι Αιγαίου 2007-2013». Οι εργασίες ξεκίνησαν μεταξύ του 2013-2014, από την 2η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, υπό τη διεύθυνση της Αικατερίνης Δελλαπόρτα και ολοκληρώθηκαν από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων το 2015, υπό τη διεύθυνση του Δημήτρη Αθανασούλη.  Από το 2019 ο ναός είναι ανοιχτός για το κοινό με τη φροντίδα της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων. Η πρόσβαση είναι δυνατή με πεζοπορία 300 μ. περίπου από το χωριό Ράχη ή 900 μ. από το Χαλκί.

Ωράριο λειτουργίας: κάθε Πέμπτη 11.00-15.00.

Η Αγία Κυριακή Απειράνθου χρονολογείται από τον 8ο με 9ο αιώνα μ.Χ. και στο εσωτερικό του διασώζει ανεικονικές τοιχογραφίες. Ο ναός στην πάροδο των ετών είχε υποστεί ζημιές. Τη δεκαετία του 1960, μέρος της καμάρας και του βόρειου τοίχου του νάρθηκα είχε γκρεμιστεί, οι τοίχοι του ιερού ήταν τρυπημένοι και το δάπεδο ξυλωμένο και κατεστραμμένο από τους αρχαιοκάπηλους. Δεν είχε πόρτες και χρησιμοπoιούταν στάνη από τους βοσκούς.[1] Το 1993 άρχισαν οι πρώτες προσπάθειες για την αποκατάσταση του ναού, με τη χρηματοδότηση μελέτης από τον Σύλλογο Εϋνάρδου στη Γενεύη και Ελβετο-ελληνικής φιλίας στη Λωζάνη. Το 2005 στη προσπάθεια συμμετείχε ο ελβετικός σύλλογος Ένωση Αγίας Κυριακής, Νάξος και το 2010 Συμβούλιο Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς της ΕΛΛΕΤ. Η αποκατάσταση του ναού έγινε την περίοδο 2013-14 από την 2η Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων με στερέωση και στεγανοποίηση του ναού. Ακολούθησε η αποκατάσταση των τοιχογραφιών την περίοδο 2015-16. Η αποκατάσταση βραβεύτηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση με το Βραβείο Europa Nostra το 2018.

Ωράριο λειτουργίας: κάθε Τετάρτη και Σάββατο, 9:00 - 14:30.

Μετά από αίτημα του Πολιτιστικού Συλλόγου "Κούρος ο Έλληνας", με εθελοντική συμμετοχή των μελών του και σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, Τμήμα Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων και Μουσείων, Μητρόπολη Παροναξίας και τον κύριο Χατζηλαζάρου, ο Βυζαντινός ναός του Αγίου Γεωργίου Μελάνων θα είναι καθημερινά επισκέψιμος για το κοινό από 21 Ιουνίου μέχρι 15 Σεπτεμβρίου 10:00 π.μ.- 13:00 μ.μ.

Ο Βυζαντινός ναός του Αγίου Γεωργίου στις Μέλανες, ο οποίος βρίσκεται σε κατάφυτη περιοχή δίπλα στο ποτάμι, σώζει σημαντικότατες αγιογραφίες της βυζαντινής περιόδου καθώς και ιδιαίτερες τοιχογραφίες λουτρών της ρωμαϊκής περιόδου. Τα λουτρά έχουν χτιστεί περίπου τον 3ο ή 4ο αιώνα μ.Χ. ενώ στην συνέχεια το κτήριο μετατράπηκε σε βυζαντινό ναό, ο οποίος χρονολογείται πιθανόν τον 12ο  αιώνα. Αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα αρχαιολογικά μνημεία της Νάξου.

Ωράριο λειτουργίας: καθημερινά 10:00 - 13:00.