Θηραϊκές τοιχογραφίες: Ο θησαυρός του προϊστορικού Αιγαίου

Στο Μουσείο Προϊστορικής Θήρας το κοινό της Σαντορίνης έχει πλέον το προνόμιο να θαυμάζει τις τοιχογραφίες από το Ακρωτήρι, έργα ηλικίας σχεδόν 3700 ετών, που αποτελούν τα παλιότερα σωζόμενα ολοκληρωμένα έργα μεγάλης ζωγραφικής στην Ευρώπη.

Όπως ενημερώνει ο Διευθυντής της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, Δημήτρης Αθανασούλης, οι παραστάσεις που στόλιζαν τους τοίχους δημόσιων και ιδιωτικών κτηρίων του προϊστορικού οικισμού δεν αποκαλύπτουν μόνο τις υψηλές καλλιτεχνικές δεξιότητες στην τέχνη μιας τόσο μακρινής εποχής. Μας προσφέρουν ιδίως ανυπολόγιστης αξίας πληροφορίες για τον βίο στην εποχή του Χαλκού και, κυρίως, για τον τρόπο που οι άνθρωποι στο Αιγαίο του 17ου αιώνα π.Χ. συγκρότησαν την κοινότητά τους. Οι τοιχογραφίες του Ακρωτηρίου δεν κοσμούσαν απλώς τα κτήρια. Ήταν ταυτόχρονα σύμβολα κύρους, πλούτου, εξουσίας και κοινωνικής θέσης, όπως αυτές της Δυτικής Οικίας. Από την άλλη, η απεικόνιση τελετουργιών, επιτέλεσης δρωμένων και δυσνόητων για εμάς αφηγηματικών συνθέσεων που συνδέονται με την πρόσληψη και την απεικόνιση του θείου, όπως οι συνθέσεις της Ξεστής 3, μας πληροφορούν για τις σύνθετες νοητικές κατασκευές και τις δοξασίες με τις οποίες οικοδομήθηκε η άυλη θέσμιση μιας κοινότητας του προϊστορικού Αιγαίου, φωτίζοντας έτσι μια κρίσιμη καμπή της εξέλιξης του πολιτισμού του homo sapiens στην Ευρώπη.

Σύμφωνα με την μουσειολογική πρόταση της έκθεσης, οι τοιχογραφίες δεν παρουσιάζονται ως ζωγραφικοί πίνακες, αλλά ανασυντίθενται ολόκληρα τα εικονογραφικά τους προγράμματα, όπως αυτά αναπτύσσονταν στα δωμάτια των προϊστορικών κτηρίων. Με τον τρόπο αυτό, προσφέρεται η μοναδική εμπειρία, όχι μόνο στο κοινό αλλά και στους ειδικούς, να εισέλθουν στα τοιχογραφημένα δωμάτια και να μελετήσουν ή να απολαύσουν τις τοιχογραφίες όχι ως μεμονωμένους πίνακες, αλλά ως ολοκληρωμένες συνθέσεις. Αναμφίβολα, η ανασύσταση των εικονογραφικών προγραμμάτων στον χώρο προσφέρει την δυνατότητα όχι μόνο να αποκτήσουμε την αυθεντική αίσθηση του εκθέματος αλλά και να αντιληφθούμε καλύτερα το σύνθετο νοηματικό τους περιεχόμενο. Επισκεπτόμενοι την έκθεση, όταν μπείτε στο δωμάτιο με τα ικρία, περιστραφείτε μέσα σε αυτό, για να αποκτήσετε μια αίσθηση που θα ήταν αδύνατο να την έχεις όταν βλέπεις τα ίδια εκθέματα ως μεμονωμένους πίνακες.

Η μουσειογραφική πρόταση υλοποιεί αυτόν τον σχεδιασμό με τρόπο απλό και αφαιρετικό: τα δωμάτια σχηματίζονται στον χώρο με τις τοιχογραφίες τους χωρίς καμία απολύτως σκηνογραφική προσθήκη. Λόγω του μικρού μεγέθους των προϊστορικών σπιτιών, αυτά έχουν αποδοθεί σε ελαφρώς μεγαλύτερες διαστάσεις για να μπορούμε να εισέλθουμε, ενώ στο δάπεδό τους αποτυπώνονται οι αυθεντικές διαστάσεις του κάθε χώρου. Τα προϊστορικά δωμάτια αιωρούνται στον ουδέτερο εκθεσιακό χώρο, ο οποίος παραπέμπει σε αρχαιολογική αποθήκη, ως υποδήλωση ότι η ανασύσταση του προϊστορικού Ακρωτηρίου είναι μια διαδικασία δυναμική και εξελισσόμενη.

Το industrial περιβάλλον και η ορατή παρακείμενη αποθήκη ευρημάτων ενισχύει αυτή ακριβώς την αίσθηση της δυναμικής διαδικασίας. Το τεφρό χρώμα του χώρου και το δεσπόζον βίντεο με την ηφαιστειακή έκρηξη λειτουργούν ως διαρκής υπενθύμιση ότι τα αριστουργήματα που θαυμάζουμε σήμερα χάθηκαν αλλά και ταυτόχρονα διασώθηκαν από το ηφαίστειο, το οποίο αποτελεί τον διαχρονικό ρυθμιστή και καταλύτη κάθε πτυχής του βίου της Σαντορίνης. Αυτό είναι άλλωστε και το παράλληλο περιβαλλοντικό αλλά και υπαρξιακό μήνυμα που εκπέμπει η έκθεση με τον σπουδαίο προϊστορικό πολιτισμό που χάθηκε από προσώπου γης: ο σεβασμός στην φύση και το εφήμερο του βίου μας.

Τα έργα είναι το προϊόν του μόχθου δεκάδων επιστημόνων και τεχνικών τα τελευταία πενήντα χρόνια. Για τον λόγο αυτό η έκθεση είναι αφιερωμένη σε όλους όσους μέχρι σήμερα έχουν εργαστεί, υπό την διεύθυνση δύο επιφανών αρχαιολόγων, του αείμνηστου Σπυρίδωνος Μαρινάτου και του Χρίστου Ντούμα, για να αποκαλυφθούν, συντηρηθούν, μελετηθούν και ανασυσταθούν τα αριστουργήματα της θηραϊκής γης.

Η μεγάλη ευθύνη για την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων ήταν να υλοποιήσει το τελευταίο κρίσιμο στάδιο αυτής της μακράς διαδικασίας: την απόδοση των θηραϊκών τοιχογραφιών στο κοινό.

Το γεγονός της απόδοσης στους πολίτες και στους επισκέπτες της Θήρας ένας ανεκτίμητος πολιτιστικός θησαυρός υπερβαίνει τα στενά όρια του νησιού, αλλά και της Ελλάδας ακόμη. Η διεθνής διάσταση της έκθεσης των θηραϊκών τοιχογραφιών προσδίδει πολιτισμική υπεραξία στο νησί, αναβαθμίζοντας καθοριστικά τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του καθώς και του τουριστικού του προϊόντος, τάση που γρήγορα θα καταγραφεί και στους δείκτες επισκεψιμότητας.