Το μεγαλείο της τυπογραφικής τέχνης στην Ερμούπολη

Κατά τη μακροχρόνια ενασχόλησή του με την ιστορία της Ερμούπολης και της Σύρου γενικότερα, είτε ταξινομώντας τα πλούσια αρχεία της είτε ερευνώντας και συγγράφοντας, ο ιστορικός και Ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης, Χρήστος Λούκος, κρατούσε χωριστά πληροφορίες για τους Συριανούς τυπογράφους και το έργο τους.

Τα κίνητρά του ήταν δύο: η μεγάλη ανάπτυξη της τυπογραφίας στην Ερμούπολη, που κατά τον 19^ο αιώνα ήταν η δεύτερη πόλη –μετά την Αθήνα- στην έκδοση εντύπων με περισσότερες από 1.500 αυτοτελείς εκδόσεις, καθώς και το γεγονός ότι ως γιος τυπογράφου, γνωρίζει κι ο ίδιος την παραδοσιακή τυπογραφική τέχνη.

Με τη συμμετοχή του στην έκδοση του καταλόγου των εντύπων που περιέχονται στο παλαιό βιβλίο εισαγωγής της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Σύρου – Ερμούπολης, καθώς και στην έκδοση του καταλόγου των βιβλίων της Βιβλιοθήκης Σταύρου Βαφία, ο κ. Λούκος είχε την ευκαιρία να δει από κοντά πολλές από αυτές τις εκδόσεις και να διαπιστώσει την τεχνική και το μεράκι Των Συριανών τυπογράφων. Η εμπλοκή του, επίσης, στην έκθεση για το Συριανό έντυπο που παρουσιάστηκε στη Δημοτική Βιβλιοθήκη καθώς και η συνεργασία του στην έκθεση για τη Συριανή τυπογραφία που διοργανώθηκε στο Βιομηχανικό Μουσείο της Ερμούπολης ήταν δύο ακόμη ευκαιρίες για να διευρύνει τις γνώσεις του για το θέμα που μελετούσε. Κάποιες πρώτες σκέψεις δοκιμάστηκαν σε ένα άρθρο για την τυπογραφία στην Ερμούπολη τον 19^ο αιώνα που δημοσιεύτηκε σε ένα αφιέρωμα στη μνήμη του Χρίστου Μανουσαρίδη, από τους τελευταίους μάστορες της τέχνης του Γουτεμβέργιου.

Σημαντικό κεφάλαιο της Συριανής ιστορίας

Η εμπειρία του κ. Λούκου από όλα τα παραπάνω ενσωματώθηκε σε ένα πόνημα που φέρει τον τίτλο «Τυπογραφία και Τυπογράφοι στην Ερμούπολη της Σύρου (19ος – 20ος αιώνας)». Στο βιβλίο που τυπώθηκε στην Τυποκυκλαδική Α.Ε. και αποτελεί έκδοση του Δήμου Σύρου – Ερμούπολης, ο συγγραφέας – ερευνητής δεν περιγράφει μόνο την ακμή της Συριανής τυπογραφίας, που ήταν παράλληλη με την οικονομική άνθηση της Ερμούπολης, αλλά στέκεται και στην παρακμή της που παρακολουθούσε την αντίστοιχη της πόλης. Ο ίδιος δεν περιορίστηκε μόνο στους τυπογράφους, αλλά αναφέρεται και στους άλλους συντελεστές της παραγωγής και διακίνησης του εντύπου, κυρίως τους βιβλιοδέτες και τους βιβλιοπώλες. Με ένα συνδυασμό πηγών, μαρτυριών και βοηθημάτων, προσπάθησε στο κείμενο και τα αναλυτικά παραρτήματα, να εντοπίσει τα τυπογραφεία που συστάθηκαν στο νησί, ποιος ήταν ο εξοπλισμός τους, ποιοι τα δούλεψαν ως ιδιοκτήτες και ως εργαζόμενοι, ποιες ήταν οι μεταξύ τους σχέσεις, ποια βιβλία, φυλλάδια, εφημερίδες και λοιπό έντυπο υλικό παρήγαγαν, ποια ήταν η θέση τους στη Συριανή κοινωνία κλπ.

Στη συγκέντρωση υλικού για τη δημιουργία αυτού του βιβλίου, πολύτιμη ήταν η συνδρομή των ΓΑΚ Σύρου (πρώην Αρχείων του Νομού Κυκλάδων), της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Σύρου – Ερμούπολης, της προέδρου του Συλλόγου Φίλων Κέντρου Τεχνικού Πολιτισμού Ερμούπολης, Μαργαρίτας Καλουτά, των ιστορικών Πόπης Πολέμη και Γιάννη Κόκκωνα, καθώς και του Δημάρχου Σύρου – Ερμούπολης, Νίκου Λειβαδάρα ο οποίος δέχτηκε να ενταχθεί η μονογραφία στις εκδόσεις του Δήμου.

Τυποκυκλαδική Α.Ε: Ισχυρή τυπογραφική μονάδα

Σπουδαία θέση στην ιστορία της Συριανής τυπογραφίας κατά τον 20^ο αιώνα, όπως αυτή ξετυλίγεται μέσα από τις σελίδες της μονογραφίας του κ. Λούκου, καταλαμβάνει και η Τυποκυκλαδική Α.Ε.

Μπαίνοντας στη νέα φάση της Συριανής τυπογραφίας, σκιαγραφούνται τα σημαντικότερα τυπογραφεία της Ερμούπολης – Σύρου που δραστηριοποιήθηκαν κυρίως στον Μεσοπόλεμο και τα αμέσως μεταπολεμικά χρόνια. Τα στοιχεία αντλήθηκαν από το τόσο πλούσιο σε πληροφορίες έργο του Ευάγγελου Ρούσσου, καθώς και από συνεντεύξεις που πάρθηκαν στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων των ΓΑΚ – Αρχείων Νομού Κυκλάδων από τους τυπογράφους ή τυπογράφους εκδότες Σταύρο Βαφία, Μάρκο Πέτρου Βακόνδιο, Αλκιβιάδη Κορωναίο και Γεώργιο Ιωσήφ Βακόνδιο.

Στο πλαίσιο αυτό, γίνεται ειδική αναφορά στο Τυπογραφείο των αδελφών Βακόνδιου, που ιδρύθηκε από τους γιους του τυπογράφου Πέτρου Βακόνδιου, Μάρκο και Ιωσήφ, που είχαν κι αυτοί εργαστεί στα άλλα τυπογραφεία της Ερμούπολης. «Σταδιακά εξόπλισαν και διαμόρφωσαν το δικό τους κατάστημα το οποίο εφοδίασαν και με μία Χαϊδελβέργη. Όταν τα δύο αδέρφια χώρισαν, ο Ιωσήφ στράφηκε γενναιότερα στη νέα τυπογραφική τεχνολογία και κατάφερε να θέσει τις βάσεις μιας ισχυρής τυπογραφικής μονάδας. Με τη συνδρομή και αργότερα με την πρωτοβουλία του γιου του Γεώργιου Βακόνδιου, ιδρύθηκε μεγάλο τυπογραφείο έξω από την Ερμούπολη, στην περιοχή της παλαιάς Αφαλάτωσης, με δύο Χαϊδελβέργες και λινοτυπία και αργότερα, φωτοσύνθεση και όφφσετ. Η επιχείρηση, με την επωνυμία «Τυποκυκλαδική», εξοπλισμένη με τα πλέον σύγχρονα τυπογραφικά μηχανήματα και σε νέο μεγάλο κατάστημα, έξω από την Ερμούπολη, στο Μάννα, συναγωνίζεται τα ισχυρότερα τυπογραφικά συγκροτήματα της χώρας».