Αρχαιολογικός «θησαυρός» εντός ιστορικού μνημείου

Συνεχίζεται η αυτοψία της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων στα σημεία αρχαιολογικού ενδιαφέροντος στο νησί της Αμοργού.

Η αρχαιολογική συλλογή της Χώρας

Κάθε τόπος είναι σωστό να έχει το μουσείο του, είτε πρόκειται για μια πολύχωρη εγκατάσταση με μεγάλο εμβαδόν είτε για έναν πιο περιορισμένης έκτασης χώρο, που ωστόσο δεν υπολείπεται σε ιστορική σημασία ούτε φιλοξενεί ευκαταφρόνητα αντικείμενα.

Αυτό ακριβώς συμβαίνει με την αρχαιολογική συλλογή Αμοργού, η συγκρότηση της οποίας στον περιορισμένο χώρο στον οποίο λαμβάνει χώρα αποτελεί έναν πολύ αντιπροσωπευτικό και αψευδή μάρτυρα της μακραίωνης ιστορίας της νήσου, από τους γεωμετρικούς χρόνους (8ος αι. π.Χ.) έως τους όψιμους ρωμαϊκούς (2ος μ.Χ. αι.). Παρά την έλλειψη πολλών ευρημάτων από ανασκαφικά σύνολα, τα επιφανειακά ευρήματα από τις περιοχές των τριών πόλεων Μινώας, Αρκεσίνης και Αιγιάλης, καλύπτουν επάξια το αρχαιολογικό κενό με επιφανειακά ευρήματα που μαρτυρούν για τη γλυπτική παράδοση της Αμοργού αλλά και για τις ιστορικές στιγμές που κρίθηκε σκόπιμο από τους κατοίκους της να χαραχτούν στον ενεπίγραφο λίθο.

Το οικοδόμημα στο οποίο στεγάζεται η συλλογή είναι το ίδιο ένα ιστορικό μνημείο. Πρόκειται για τον Πύργο του Γαβρά, κτήριο της Ενετοκρατίας, αποδιδόμενο στον 16ο αιώνα και δωρισμένο στον Σύνδεσμο Αμοργίνων από τη Σόφη Γιαννακού το 1963.

Η αρχιτεκτονική του μορφή, που διατηρεί στοιχεία του αρχικού οικοδομήματος, όπως τους λίθινους αρράβδωτους κίνοες, τα κιονόκρανα, τα πώρινα τόξα και τα ενεπίγραφα περίθυρα, χρειάστηκε μεγάλες προσπάθειες για να αποκατασταθεί, οικονομική ενίσχυση και εργασία εντόπιων πολιτών και μαστόρων, οι οποίοι αφιέρωσαν την ενεργητικότητά τους στο σπουδαίο αυτό έργο μεταξύ 1972 και 1978.

Σήμερα, στην αίθουσα υποδοχής του Πύργου του Γαβρά ο επισκέπτης μπορεί να δει αγαλματικές δημιουργίες αλλά και ανάγλυφα που σμιλεύτηκαν από τους αρχαϊκούς (6ος αι. π.Χ.) έως και τους ρωμαϊκούς χρόνους, όμως και λίγα, προερχόμενα από την ανασκαφή της Μινώας, δείγματα μικροτεχνίας.

Έξω από την αίθουσα διατάσσονται αρχιτεκτονικά μέλη και βαριές αγαλματικές μορφές, στον αύλειο χώρο κάτω από αυτή επιγραφικά τεκμήρια, ενώ στις δύο μικρές αίθουσες που βλέπουν στον εν λόγω αύλειο χώρο ευρήματα των προϊστορικών χρόνων και ιστορικών χεόνων, από τα τέλη ήδη της 4ης (ύστεροι νεολιθικοί χρόνοι) και την 3η χιλιετία π.Χ. (πρωτοκυκλαδική εποχή) και εξής.

Η Ακρόπολη της Μινώας

Η ακρόπολη της Μινώας ιδρύθηκε στο όρος Μουντουλιά, τη νότια πλαγιά του οποίου καταλαμβάνουν τα κατάλοιπά της.

Ο ορεινός όγκος δεσπόζει επάνω από το λιμάνι των Καταπόλων και συνιστά σήμερα μια προστατευμένη περιοχή η οποία διατηρείται αλώβητη από σύγχρονες επεμβάσεις.

Η συστηματική ανασκαφή της καθ. κ. Λίλας Μαραγκού έχει μεταξύ 1981 και 1991 καταστήσει γνωστή την ιστορία του αρχαιολογικού χώρου κατά τον 4ο και 3ο αι. π.Χ., έχει όμως και τεκμηριώσει ότι η πρωιμότερη ανθρώπινη παρουσία έλαβε χώρα στη Μινώα ήδη κατά την όψιμη 5η χιλιετία, δηλαδή στους Νεολιθικούς ήδη χρόνους. Κινητά ευρήματα μαρτυρούν τη συνέχιση της ζωής στην περιοχή όπου αργότερα υψώθηκε η οχύρωση και στην 3η π.Χ. χιλιετία, εποχή του σπουδαίου Πρωτοκυκλαδικού πολιτισμού. Απουσιάζουν τεκμήρια πιθανής δραστηριότητας στη Μέση και Ύστερη Εποχή του Χαλκού, διαπιστώνεται όμως η ανθρώπινη παρουσία εκ νέου στην περιοχή από τους Πρωτογεωμετρικούς χρόνους και εξής, δηλαδή από το 1100 π.χ. και μετά.

Οι οχυρωμένοι αρχαίοι οικισμοί συνήθως διακρίνονταν σε ακρόπολη και κάτω πόλη, και το ίδιο ακριβώς συμβαίνει με τη Μινώα. Μάλιστα είναι τα κατάλοιπα της Κάτω Πόλης που είναι ανεσκαμμένα, καθώς και επισκέψιμα, στα χαμηλότερα άνδηρα του λόφου.

Η είσοδος γινόταν από μαρμάρινη πύλη, για να ακολουθήσει βαθμιδωτή πορεία περνώντας από ναϊκό οικοδόμημα δωρικού ρυθμού, στον σηκό του οποίου σώζεται τμήμα του λατρευτικού αγάλματος, πιθανότατα του Απόλλωνα. Ανάμεσα στα ανεσκαμμένα κατάλοιπα περιλαμβάνονται ακόμα εργαστήριο αγγειοπλαστικής, Γυμνάσιο, αποχωρητήριο, κατάλοιπα άλλων δημόσιων κτηρίων, ιδιωτικές κατοικίες και αρκετά ακόμα λείψανα ποικίλων χρήσεων.

Στα κατάλοιπα που ανήκαν στην ακρόπολη, επάνω από την Κάτω Πόλη, συγκαταλέγονται πυλίδα, προμαχώνας καθώς και ιερό στην κορυφή. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι ο ευρύτερος εκωτερικός περίβολος του μνημειακού αυτού συνόλου έφτανε πολύ χαμηλά έως τη θάλασσα, προστατεύοντας τους ανθρώπους και τις δραστηριότητές τους.