Το παριανό μάρμαρο διεκδικεί τη θέση του στην ιστορία

Μια συντονισμένη προσπάθεια γίνεται εδώ και πολύ καιρό, για την ανάδειξη και προβολή των αρχαίων λατομείων μαρμάρου της Πάρου. Ο απώτερος στόχος όλων των ανθρώπων που έχουν πιστέψει σε αυτό το όραμα, είναι η εξέλιξη του αρχαιολογικού χώρου στο Μαράθι σε ένα αρχαιολογικό πολιτιστικό πάρκο αλλά και η ένταξη των λατομείων στον κατάλογο της UNESCO ως μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς.

Η προσπάθεια αυτή πήρε πριν λίγο καιρό μία αποφασιστική τροπή με τη σύσταση της ΑΜΚΕ «Πάρκο Αρχαίων Λατομείων Μαρμάρου Πάρου». Η μη κερδοσκοπική εταιρεία είναι δημιούργημα 6 συλλόγων της Πάρου: των Φίλων της Πάρου και Αντιπάρου, του Πολιτιστικού Συλλόγου Πάρου «Αρχίλοχος», του Πολιτιστικού και εξωραϊστικού Συλλόγου Μαραθίου και Βουνίων «Αγιος Μηνάς», της Ομοσπονδίας Παριανών Συλλόγων, του Ινστιτούτου Αρχαιολογίας Πάρου και Κυκλάδων και της Ένωσης Ξενοδόχων Πάρου-Αντιπάρου κι όπως δηλώνουν οι αρμόδιοι, η επιτυχία αυτής της προσπάθειας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την εθελοντική συμβολή όλων όσων είναι διατεθειμένοι να βοηθήσουν πρακτικά με τον ενθουσιασμό τους, τις γνώσεις τους ή με την οικονομική τους ενίσχυση.

Η μακρά ιστορία του λατομείου

Στην περιοχή του Μαραθίου αναπτύχθηκε στην αρχαιότητα (κυρίως από τον 7ο αι. π.Χ. και μετά) ένα εκτεταμένο σύμπλεγμα λατομείων επιφανειακής και υπόγειας εξόρυξης του περίφημου παριανού μαρμάρου, της λεγόμενης Παρίας Λίθου. Σήμερα είναι γνωστό ότι η λατομία εκτεινόταν σε μια ευρεία ζώνη που περιελάμβανε, πέραν των πιο γνωστών στοών των Νυμφών και του Πανός, την υπόγεια εξόρυξη στις Σπηλιές, όπως και την επιφανειακή εκμετάλλευση στο λόφο των Λάκκων και τα Θαψανά.

Η συγκεκριμένη δραστηριότητα είχε μεγάλη οικονομική, κοινωνική αλλά και πολιτισμική σημασία για την Πάρο, η οποία εξελίχθηκε σε ένα από τα σημαντικότερα καλλιτεχνικά κέντρα της αρχαιότητας, καθώς αυτό το εξαιρετικής ποιότητας μάρμαρο χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα στην αρχιτεκτονική και τη γλυπτική και με αυτό κατασκευάστηκαν μοναδικά αριστουργήματα της τέχνης.

Κατά τον 19ο αιώνα επιχειρήθηκε η επανεκμετάλλευση των λατομείων από την Βελγική Εταιρεία και την Ελληνική Εταιρεία Μαρμάρων Πάρου, η οποία τελικά ματαιώθηκε. Ωστόσο, οι εργασίες απομάκρυνσης τεράστιων ποσοτήτων λατύπης από το εσωτερικό του λατομείου Νυμφών έδωσαν πρόσβαση στα βαθύτερα τμήματά του με αποτέλεσμα να γίνει αντιληπτή η δομή του κατά τρόπο που δεν ήταν δυνατός ούτε κατά την περίοδο λειτουργίας του στην αρχαιότητα.

Τον 19ο αιώνα κατασκευάστηκαν επίσης αρκετά κτήρια για την εξυπηρέτηση διαφόρων λειτουργιών που εντάσσονταν στο σχέδιο της επανεκμετάλλευσης, τα οποία διατηρούνται στο χώρο σε περισσότερο ή λιγότερο καλή κατάσταση. Χαρακτηριστικά είναι τα δύο βαρουλκοστάσια στις εξόδους του λατομείου των Νυμφών (κτήριο με ειδικό μηχανισμό για την ανέλκυση των μαρμάρων), το κοπτήριο, το μεγαλύτερο και καλύτερα διατηρούμενο συγκρότημα, τα κτήρια στέγασης των εργατών κ.α.

Η περιοχή των αρχαίων λατομείων είναι κηρυγμένος αρχαιολογικός χώρος από το 1974, ενώ το 2000 έγινε συμπλήρωση της κήρυξης και ακριβέστερη οριοθέτησή της. Η περιοχή των λατομείων μαρμάρου του 19ου αιώνα και των σχετικών εγκαταστάσεων χαρακτηρίστηκε το 2018 και ως «ιστορικός τόπος».

Το ξακουστό παριανό μάρμαρο

Το λευκότατο και με μεγάλη διαφάνεια και φωτοδιαπερατότητα παριανό μάρμαρο (λυχνίτης λίθος) είναι πασίγνωστο και τα αρχαία λατομεία έχουν γεννήσει αριστουργήματα που στολίζουν τα μουσεία σε όλο τον κόσμο, όπως ο Ερμής του Πραξιτέλη (Ολυμπία), η Αφροδίτη της Μήλου (Λούβρο) και ο Αύγουστος της Prima Porta (Βατικανό).

Χρησιμοποιήθηκε ήδη από την πρώιμη Χαλκοκρατία για την δημιουργία ειδωλίων και σκευών. Στους ιστορικούς χρόνους, η εξόρυξη ξεκινά τον 7ο αι. π.Χ., όπως μαρτυρεί και η επιτύμβια στήλη με παράσταση καθιστής γυναικείας μορφής σε χαμηλό ανάγλυφο από το νεκροταφείο της Παροικιάς, και εντατικοποιείται από τον 6ο αι. π.Χ. και εξής, οπότε το παριανό μάρμαρο εξορύσσεται συστηματικά σε μορφή ογκόλιθων για την πλαστική και την αρχιτεκτονική. Τα ημίεργα αντικείμενα που βρέθηκαν στις αποθέσεις της λατύπης της αρχαίας εκμετάλλευσης στους Λάκκους και τις Σπηλιές, μεταξύ των οποίων και στήλη με την επιγραφή «όρος πόλεως», αφενός μαρτυρούν για την ύπαρξη εργαστηρίων μαρμαροτεχνίας στην θέση των λατομείων, αφετέρου δηλώνουν ότι μέρος τουλάχιστον της εκμετάλλευσης ελεγχόταν πιθανότατα από το κράτος.

Το σχέδιο προστασίας και ανάδειξης των Αρχαίων Λατομείων Πάρου

Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων συντονίζει και προωθεί τις μελέτες και τις εργασίες για την τεκμηρίωση και στατική επάρκεια των υπόγειων λατομείων, ώστε σταδιακά να γίνουν επισκέψιμα, παρέχοντας την ευκαιρία στους επισκέπτες να βιώσουν την ιδιαίτερη εμπειρία της εισόδου στις αρχαίες στοές, από τις οποίες γινόταν η εξόρυξη και στη συνέχεια η ανέλκυση των όγκων του περίφημου παριανού μαρμάρου.

Παράλληλα, ο Δήμος Πάρου και η ΑΜΚΕ συνεργάζονται για τη δημιουργία του Πάρκου Αρχαίων Λατομείων Μαρμάρου Πάρου, ενός χώρου με ευρύ φάσμα δράσεων, από τη δημιουργία Κέντρου Επισκεπτών για την ανάδειξη της διαχρονικής ιστορίας του χώρου, των μεθόδων λατόμησης και επεξεργασίας του μαρμάρου στην αρχαιότητα και την παρουσίαση αντιγράφων των αριστουργημάτων της γλυπτικής από παριανό μάρμαρο, μέχρι τη δημιουργία διαδρομών πολιτισμού και τη διοργάνωση καλλιτεχνικών και πολιτιστικών εκδηλώσεων.

Η επανάχρηση/αξιοποίηση ορισμένων από τα βιομηχανικά κτήρια του 19ου αιώνα για την φιλοξενία δράσεων πολιτισμού αποτελεί έναν από τους κύριους στόχους του Πάρκου.