Μελέτη για την αναστήλωση του ναού του Απόλλωνα Αιγλήτη στην Ανάφη

Αποφασίστηκε η ανάθεση της εκπόνησης αρχιτεκτονικής μελέτης αναστήλωσης του ναού του Απόλλωνα Αιγλήτη ή Ασγελάτα στην Ανάφη.

Η μελέτη θα γίνει στο πλαίσιο του έργου «Αποτύπωση, καταγραφή και επείγουσες εργασίες προστασίας και στερέωσης σε αρχαία μνημεία στη νήσο Ανάφη» απολογιστικά και με αυτεπιστασία από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων στο πλαίσιο της Προγραμματικής Σύμβασης Πολιτιστικής Ανάπτυξης μεταξύ του Υπουργείου Πολιτισμού και του Δήμου Ανάφης.

Περιγραφή του μνημείου από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων

Στο ανατολικό τμήμα του νησιού όπου εκτείνονται τα ερείπια της αρχαίας πόλης Ανάφης, στον αυχένα που δημιουργείται μεταξύ των ορεινών όγκων της Χαλέπας και του Καλάμου, βρίσκονται τα ερείπια του αρχαίου ιερού του Απόλλωνα Αιγλήτη ή Ασγελάτα. Πάνω στα λείψανα του ιερού είναι σήμερα κτισμένο το μοναστήρι της Παναγίας της Καλαμιώτισσας (Κάτω Καλαμιώτισσα, Ζωοδόχος Πηγή).

Το ιερό του Απόλλωνα, που σύμφωνα με τη μυθολογία ιδρύθηκε από τους Αργοναύτες, αποτελούσε σημαντικό τόπο λατρείας του νησιού και συνδεόταν με την αρχαία πόλη με λιθόστρωτη ιερά οδό. Περιβαλλόταν από μεγάλου ύφους τείχος κατασκευασμένο από ευμεγέθεις λίθους από λευκό μάρμαρο με το ισόδομο σύστημα, δημιουργώντας έτσι έναν εντυπωσιακό περίβολο που δέσποζε στο χώρο. Το τείχος διατηρήθηκε και μετά την ανέγερση της μονής, περιβάλλοντας την εκκλησία και το υπόλοιπο συγκρότημα. Πάνω του στηρίχθηκαν ή ακούμπησαν τα κελιά και άλλα κτίσματα της μονής. Σήμερα παρά την απώλεια εκτεταμένων τμημάτων και τις φθορές-αλλοιώσεις, ο περίβολος παραμένει επιβλητικός καθώς τα σωζόμενα τμήματα διατηρούνται σε μεγάλο ύψος.

Στο αρχαίο ιερό υπήρχαν πολλά ναϊκά κτίσματα αφιερωμένα στη λατρεία της Αφροδίτης, του Ασκληπιού, του Κτήσιου Δία και πιθανώς και άλλων θεοτήτων, με κυριότερο πάντως το ναό του Απόλλωνα Αιγλήτη.

Η σημερινή κατάσταση του ναού

Ο ναός του Απόλλωνα διακρίνεται σήμερα ανάμεσα στα κτίσματα της μονής. Το κτίριο σώζει τις τέσσερις πλευρές του σε μεγάλο ύψος και είναι κατασκευασμένο από καλά επεξεργασμένους λίθους λευκού μαρμάρου. Ο δυτικός τοίχος του ναού έχει ενσωματωθεί στο οικοδόμημα της μονής σχηματίζοντας με τους εξωτερικούς τοίχους των κελιών την περίμετρο του συγκροτήματος. Ο ναός μετατράπηκε κατά την ανέγερση της μονής σε τράπεζα των μοναχών. Η τράπεζα πιθανώς λειτουργούσε μέχρι το σεισμό του 1956 όταν και προκλήθηκαν εκτεταμένες καταστροφές σε όλο το συγκρότημα. Έκτοτε οι χώροι του κτιρίου χρησίμευσαν ως αποθήκες. Στο κτίριο έχουν γίνει εκτεταμένες επεμβάσεις, προσθήκες και επισκευές, λόγω της μακράς χρήσης του από τη μονή (προσθήκη εσωτερικών τοίχων, θόλων κλπ.) και η Β.Α. γωνία έχει καταρρεύσει. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα του αρχαίου ιερού έχουν χρησιμοποιηθεί στην οικοδόμηση της μονής. Μάλιστα, μετά το σεισμό του 1956 η εκκλησία ξανακτίστηκε ενσωματώνοντας και πάλι αρχαία μέλη.

Συστηματικές αρχαιολογικές ανασκαφές στο ιερό του Απόλλωνα Αιγλήτη δεν έχουν γίνει. Πολλά αρχιτεκτονικά μέλη και οικοδομικό υλικό βρίσκονται διάσπαρτα στην ευρύτερη περιοχή. Η πλήρης τεκμηρίωση με σκοπό την διάσωση του σπουδαίου αυτού μνημείου, η προστασία του από την περαιτέρω φθορά και κατάρρευση και η ανάδειξή του, επιβάλλουν άμεσες στερεωτικές επεμβάσεις, κατά προτεραιότητα στο ναό και στη συνέχεια στον περίβολο και το υπόλοιπο ιερό. Θα πρέπει να προηγηθεί μεθοδική και συστηματική έρευνα τεκμηρίωσης προκειμένου να αναγνωριστούν τυπολογικά χαρακτηριστικά, να διακριθούν οι διαφορετικές οικοδομικές φάσεις, ο τρόπος και τα υλικά δομής κλπ.

Περιγραφή του αντικείμενου της μελέτης

Η αρχιτεκτονική μελέτη του μνημείου θα περιλαμβάνει για την τεκμηρίωση του μνημείου την αποτύπωση της υπάρχουσας κατάστασης με την μέθοδο της φωτογραμμετρίας σε συνδυασμό με σχεδιαστική και φωτογραφική τεκμηρίωση, την καταγραφή/αποτύπωση διάσπαρτων αρχιτεκτονικών μελών με σκοπό την πιθανή χρήση τους στο πλαίσιο της αποκατάστασης του καθώς και αποτύπωση-καταγραφή παθολογίας και σχεδιαστική αναπαράσταση.  

Η συνολική δαπάνη, δεν θα υπερβεί το ποσό των 7.500 ευρώ. Ο χρόνος παράδοσης ορίζεται σε έως 1 μήνα από την υπογραφή της σύμβασης.

Η προ διετίας προγραμματική σύμβαση

Περίπου δύο χρόνια νωρίτερα είχε υπογραφεί προγραμματική σύμβαση μεταξύ Δήμου Ανάφης και Υπουργείου Πολιτισμού με το αντικείμενο της σύμβασης να αφορά στις αποτυπώσεις καταγραφές και επείγουσες εργασίες προστασίας και στερέωσης στο ναό του Απόλλωνα Αιγλίτη ή Αναφαίου, στην αρχαία ακρόπολη του Καστελλίου και στο επίνειό της στα Καταλυμάτσα που βρίσκονται εντός κηρυγμένου αρχαιολογικού χώρου.

Ειδικότερα, οι εργασίες που εντάσσονταν στο έργο της προγραμματικής Σύμβασης, σε ότι αφορά στον Ναό του Απόλλωνα Αναφαίου ή Αιγλίτη: αποτύπωση, καταγραφή και σχεδιασμός των διάσπαρτων των αρχιτεκτονικών μελών του ναού στην ευρύτερη περιοχή και εκπόνηση μελέτης στερέωσης και αποκατάστασης των ορατών τμημάτων του ναού και καθαρισμοί και ευπρεπισμός αρχαιολογικού χώρου.

Για την αρχαία ακρόπολη Καστελλίου οι εργασίες αφορούν την τοπογραφική-φωτογραμμετρική αποτύπωση των ορατών καταλοίπων της αρχαίας ακρόπολης, όπως και για το Επίνειο στη θέση Καταλυμάτσα.