Η Ερμούπολη και τα εργοστάσιά της

“Δικαίον και πρέπον είναι να αφιερώσουμεν την πόλη μας στον λόφο και Κερδώο Ερμή και να την ονομάσουμε “Ερμούπολη””, είπε ο έμπορος Λουκάς Ράλλης σε μια συγκέντρωση των πρώτων κατοίκων που είχαν φροντίσει να παραμένουν στο λιμάνι της σύρου το 1826. Εκεί σ’ αυτό το χώρο είχε δημιουργηθεί τότε ο εξαίρετος ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος. Ήταν όλοι οι κάτοικοι που ενέκριναν “δια βοής” την ονομασία του Ναού. Είχαν φροντίσει να καταφύγουν τόσοι κάτοικοι σ’ αυτό το ελεύθερο νησί. Ήταν Χιώτες, Κασιώτες, Ψαριανοί, κυνηγημένοι από σφαγές και διωγμούς, φυσικά από τους Τούρκους. Όλοι αυτοί οι άνθρωποι που έγιναν οι κάτοικοι του νησιού, δημιούργησαν, (εκ του μηδενός στην αρχή) την πιο όμορφη νησιωτική πόλη της πατρίδας, που έγινε δική τους ως ένα νεοκλασικό θαύμα. Όπως έχουν γράψει και έχουν αναφέρει πολλοί από τους άριστους κατοίκους κατόρθωσαν να δημιουργήσουν... εκ του μηδενός “το πιο όμορφο νησιωτικό άστυ της πατρίδας μας, ένα νεοκλασικό θαύμα”.Από την εκπαίδευση ως το εμπόριο και από το θέατρο ως τη βιομηχανία και τον εφοπλισμό, ο φτερωτός θεός, νονός και “πολιούχος” Ερμής βοήθησε τους κατατρεγμένους ανθρώπους να δημιουργήσουν νοσοκομείο, νεώριο, φιλανθρωπικά ιδρύματα, όπερα, λοιμοκαθαρτήριο, δημαρχείο σε σχέδια Ερνέστου Τσίλλερ και τόσα άλλα. Αυτή η βαθιά αστική κληρονομιά της Σύρας θαυμάστηκε όταν οι καλές οικογένειες (Ράλλη, Ζαφίρη, Ροδοκανάκη, Πετροκόκκινοι, Βαφειαδάκη) θέλησαν να προχωρήσουν προς τη Μασσαλία, την Αίγυπτο, την Πόλη και τον Πειραιά μετά την πτώση της ιστιοφόρου ναυτιλίας. Η πιο λαμπρή αυτοδημιούργητη και μεγάλη κοινότητα του 19ου αιώνα έπεσε σε μαρασμό. Οι εκλεκτοί αυτής της κοινωνίας άφησαν πίσω τους νεοκλασικά μέγαρα, εξοχικά με δένδρα και αγάλματα, αγροκτήματα και γήπεδα τένις. “Ήταν μια Πομπηία” είχε γράψει ο θαυμαστής του νησιού ο Νίκος Δήμου. Αργότερα, δυστυχώς, πολλά εργοστάσια ερειπώθηκαν. Όπως αναφέρουν όσοι γνώρισαν από τις παλιές οικογένειές τους, μερικά απ’ αυτά έγιναν εστιατόρια, μπαρ, κ.α. Μερικά σπίτια σιγά σιγά αγοράστηκαν. Αγοράστηκαν από Αθηναίους και ξένους που θαύμαζαν τα... κάποτε αριστουργηματικά κτίρια. Ευτυχώς μερικά υπάρχουν ακόμη και πολλοί ξένοι θαυμάζουν τα “αριστουργήματα τέχνης” όπως τα αναφέρουν.

Βιομηχανικό Μουσείο Ερμούπολης

Το 2013 ένας νεαρός τριαντάρης Ερμουπολίτης, με το δικό του προσωπικό παράδειγμα θέλησε να δείξει σε άλλους ανθρώπους που θαύμαζαν την παλαιότητα του νησιού, πως ήταν η Σύρος κάποτε. Ο Δημήτρης Σταυρακόπουλος, με πάθος για τα παλιά πράγματα, μπήκε στο χώρο της παλιάς κλωστοϋφαντουργίας Ζησιμάτου, το 1918, από μια τρύπα στον τοίχο της. Έμεινε άναυδος γιατί ο χρόνος είχε παγώσει το 1986, όταν έκλεισε το εργοστάσιο σε μια νύχτα, όπως ο ίδιος πληροφορήθηκε για το πως έγινε. Περπατώντας μέσα σε αυτό το χώρο είδε και γνώρισε την παλαιά ιστορία αυτού του κτιρίου. Έκανε τα πάντα για να σώσει και να αναδείξει το παλιό εργοστάσιο. Ο νεαρός Δ. Σταυρακόπουλος έπεισε την οικογένεια Ζησιμάτου, να το ενοικιάσει μακροπρόθεσμα με σκοπό να το κάνει... μουσείο. Χωρίς, βέβαια, να είναι ειδικός χρειάστηκαν άπειρες ώρες προσωπικής εργασίας, έρευνας σε αρχεία και άλλες μονάδες κλωστοϋφαντουργίας ανά την Ελλάδα για να ανασυνθέσει αυτά που παλαιά υπήρχαν για την εργασία στο εργοστάσιο. Είναι απίστευτο το τι θέλησε να μάθει από παλιές εργάτριες, πως ήταν συναισθηματικά, ο παλαιός χώρος, ο φορτισμένος, στον οποίον δούλευαν. Ζήτησε ο Δ. Σταυρακόπουλος την βοήθεια της μουσειολόγου Ελένης Κοζάου, που έκανε την θεματική επιμέλεια των προθηκών για τα κλωστοϋφαντουρεία της Σύρας και τη μουσειολογική μελέτη. Όλα πια μπήκαν στη θέση τους έπειτα από μια προσπάθεια που κράτησε δέκα χρόνια.

Αναφέρει η κυρία Κοζάου

“όταν πρωτοεπισκέφθηκα πριν από λίγο καιρό την παλαιά Κλωστοϋφαντουργεία της Σύρου, σάστισα από την ομορφιά, την αισθητική και την ατμόσφαιρα του χώρου. Ήμουν μπροστά πάλι σε ένα Θαύμα: ένας νέος άνθρωπος , με το τίποτε παρά μόνο με το μυαλό και τη δουλειά, καταφέρνει τα πάντα, όπως εκείνοι οι πρώτοι κάτοικοι της Ερμούπολης που τα έχασαν όλα αλλά μεγαλούργησαν. Η ξενάγηση απολύτως βιωματική, με μετέφερε στη ζωή των εργατών της Σύρας. Ο Σταυρακόπουλος, που έφτιαξε τον θεσμό: “Hermoupolis Heritage” όχι μόνο έγινε ο νεότερος ιδρυτής μουσείου στην Ελλάδα, αλλά έχει οργανώσει και άλλες δράσεις για την πολιτιστική και φυσιολατρική ανάδειξη του νησιού. Την ώρα που η χώρα μας δοκιμάζεται, ζούμε καταστροφές, βυθιζόμαστε στην προσωπική ανημποριά έναντι του συλλογικού πόνου, το παράδειγμά του δείχνει ότι η αναγέννηση είναι και θέμα εργατικότητας και οράματος. Είναι η δύναμη της δημιουργίας που μπορεί να μας κρατήσει όρθιους μέσα στο χάος.”

Σήμερα στην Ερμούπολη

Περπατώντας μέσα στην πόλη, σήμερα, στους γρανιτένιους ή πλακόστρωτους δρόμους, μπορεί ο επισκέπτης να διακρίνει στις ολομάρμαρες προσόψεις των δημόσιων κτιρίων, αλλά και των σπιτιών της εποχής, είναι με συνέπεια στα κλασσικά Ελληνικά γλυπτά. Οι Ευρωπαίοι αρχιτέκτονες, γλύπτες και ζωγράφοι ακολούθησαν τα διδάγματα της αρχαίας ελληνικής τέχνης του 5ου αιώνα. Ήταν αδύνατον όμως να μην κουβαλήσουν μαζί τους και το ρομαντισμό της Δύσης. Έτσι κατάφεραν να παντρέψουν δύο ρυθμούς με αποτέλεσμα η Ερμούπολη να χαρακτηρίζεται από τον “Ρομαντικό Κλασικισμό”. Ακόμη και σήμερα θαυμάζεται η πόλη!

Όλοι οι κάτοικοι της Σύρου γνωρίζουν και έχουν μάθει ότι υπήρχαν άριστα και μοναδικά εργοστάσια στο νησί. Μερικά φαίνονται και αποδεικνύουν τη βιομηχανική κληρονομιά της.