“Οι ναυτικές τέχνες των Κυκλάδων”

Μία διαφορετική προσέγγιση των Κυκλάδων, μέσα από τις ναυτικές τέχνες των νησιών, παρουσιάζει το Δίκτυο Αρχιπέλαγος.

Με τον τίτλο “Οι ναυτικές τέχνες των Κυκλάδων” και με τη βοήθεια ενός διαδραστικού ψηφιακού χάρτη, ο επισκέπτης μπορεί να εξερευνήσει την Κυκλαδική ναυτική κουλτούρα, διασυνδεδεμένες ναυτικές παραδόσεις της ξυλοναυπηγικής, της αλιείας και της ναυσιπλοΐας στην Αμοργό, τα Κουφονήσια, την Πάρο, τη Σαντορίνη, αλλά και τη Σύρο.

Με εικόνες, ήχους και αφηγήσεις

Στα ερωτήματα πώς διαμορφώνει η θάλασσα την κυκλαδική ταυτότητα και κουλτούρα, τι σηματοδοτούν οι ναυτικές τέχνες για το μέλλον των Κυκλάδων, αλλά και πως μπορούν η ξυλοναυπηγική, η αλιεία μικρής κλίμακας και η ναυτιλία να συμβάλλουν στη βιώσιμη ανάπτυξη των νησιών του Αιγαίου, έρχεται να απαντήσει το Δίκτυο Αρχιπέλαγος μέσω του προγράμματος “Ναυτικές Τέχνες των Κυκλάδων”.

Να σημειωθεί ότι το συγκεκριμένο έργο, που υλοποιείται υπό την αιγίδα και την οικονομική υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού με κύρια δωρεά του Costas M. Lemos Foundation και με την υποστήριξη του Goethe-Institut Athen, προσφέρει μία από διαφορετική οπτική και έναν εναλλακτικό μέλλον για τις ναυτικές τέχνες.

Ο επισκέπτης μπορεί να περιηγηθεί στην Αμοργό, τα Κουφονήσια, την Πάρο, τη Σαντορίνη και τη Σύρο μέσα από έναν διαδραστικό ψηφιακό χάρτη και εξερευνήσει εικόνες, ήχους και αφηγήσεις σπό καραβομαραγκούς, ψαράδες και  ναυτικούς των νησιών.

Η ξυλοναυπηγική και η ναυτιλία συνδέονται στενά με την κυκλαδική ταυτότητα

Στη διασταύρωση Ευρώπης και Ασίας, το αρχιπέλαγος του Αιγαίου αποτελεί διαχρονικά σταυροδρόμι για ναυτικούς, ταξιδιώτες και μεταναστευτικούς πληθυσμούς, διαμορφώνοντας διαφορετικές κοινότητες και πολιτισμικές πρακτικές. Η ξυλοναυπηγική, η αλιεία μικρής κλίμακας και η ναυτιλία συνδέονται στενά με την κυκλαδική ταυτότητα και κουλτούρα.

Τα ξύλινα σκάφη λειτουργούσαν, καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας, ως συνδετικοί κρίκοι μεταξύ των νησιών και της γύρω περιοχής. Με την πάροδο του χρόνου, εξελίχθηκαν σε μια μορφή παραδοσιακής αρχιτεκτονικής του Αιγαίου, που συνδέεται με ένα ξεχωριστό σύστημα τεχνικής δεξιοτεχνίας. Η αλιεία μικρής κλίμακας, μια διαχρονική πηγή διατροφής και οικονομικής δραστηριότητας, περιλαμβάνει πληθώρα τεχνικών και συμβολικών γνώσεων για το θαλάσσιο περιβάλλον. Τέλος, η ναυτιλία αποτελούσε επί αιώνες τον κύριο αγωγό στην περιοχή για τη μετακίνηση ανθρώπων, αλλά και την ανταλλαγή αγαθών και ιδεών.

Σήμερα η Ελλάδα βιώνει μια ταχεία μείωση της ναυπήγησης και της χρήσης παραδοσιακών ξύλινων σκαφών. Μία από τις μεγαλύτερες απειλές αποτελεί η καταστροφή ξύλινων αλιευτικών σκαφών που πραγματοποιείται με επιδοτήσεις από την ελληνική κυβέρνηση, μία ευρωπαϊκή ρύθμιση που αποσκοπεί στη μείωση του αλιευτικού στόλου και των περιβαλλοντικών επιπτώσεών του. Μέσω της τεκμηρίωσης και της προάσπισης, αυτό το έργο στοχεύει να ευαισθητοποιήσει για αυτή τη ζωντανή παράδοση και να συμμετάσχει σε μια εκστρατεία για τον τερματισμό αυτών των επιδοτήσεων, ενώ παράλληλα επιδιώκει εναλλακτικές, βιώσιμες μεθόδους αλιείας.

Το αποτέλεσμα του διεπιστημονικού ερευνητικού έργου

Μέσω της επιτόπιας ψηφιοποίησης αρχειακών συλλογών, καθώς και της παραγωγής εκτενούς υλικού οπτικοακουστικής τεκμηρίωσης, οι Ναυτικές Τέχνες των Κυκλάδων παρέχουν ένα ψηφιακό αρχείο που μαρτυρά τις τεχνικές και εμπειρικές γνώσεις αυτών των κοινοτήτων, καθώς και σχετικές πολιτισμικές πρακτικές και πεποιθήσεις. Για περισσότερο από δώδεκα μήνες, στο πλαίσιο αυτού του έργου παρήχθησαν χιλιάδες φωτογραφίες τεκμηρίωσης ταξινομημένες σε 43 διακριτές συλλογές, δεκάδες ώρες επιτόπιων ηχογραφήσεων και ψηφιοποιημένων ηχογραφήσεων, τρισδιάστατα μοντέλα επιλεγμένων εργαλείων επεξεργασίας ξυλείας, καθώς επίσης πάνω από 500 ψηφιοποιημένες φωτογραφίες και σπάνια αρχειακά έγγραφα, που παρουσιάζονται σε 19 αρχειακές συλλογές, και μια σειρά ντοκιμαντέρ 12 επεισοδίων.

Το αποτέλεσμα αυτού του διεπιστημονικού ερευνητικού έργου συμπυκνώνει τις διασυνδεδεμένες ναυτικές παραδόσεις της ξυλοναυπηγικής, της αλιείας μικρής κλίμακας και της ναυσιπλοΐας στην Αμοργό, τα Κουφονήσια, την Πάρο, τη Σαντορίνη και τη Σύρο, ανιχνεύοντας τη διαχρονική τους σχέση με τον οικονομικό και πολιτισμικό ιστό της περιοχής, αλλά και τον ρόλο τους στην κλιματική προσαρμογή, την κοινωνική συνοχή και τη διαμόρφωση ενός ανθεκτικού μέλλοντος για τις παράκτιες περιοχές των Κυκλάδων και του Αιγαίου συνολικά.

Προγραμματισμός δράσεων στα νησιά

Ερευνητές και ευρύ κοινό μπορούν να πλοηγηθούν στο αρχειακό και πρωτότυπο οπτικοακουστικό υλικό μέσω ενός ψηφιακού χάρτη που σχεδιάστηκε από το Δίκτυο Αρχιπέλαγος ειδικά για το έργο. Οι συλλογές θα εμπλουτιστούν με πρόσθετο υλικό κατά τη διάρκεια του 2024.

Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να περιηγηθούν ψηφιακά στην ηλεκτρονική διεύθυνση https://archipelagonetwork.org/el/ .

Παράλληλα, προγραμματίζονται μία σειρά από δημόσιες δράσεις στα εν λόγω νησιά, όπως εκθέσεις, προβολές και ομιλίες, με στόχο να τιμήσουμε αυτές τις πρακτικές και να υπερασπιστούμε τη συνέχιση και την εξέλιξή τους.

Όλες οι συλλογές διατίθενται με άδεια Creative Commons, ώστε να διαδίδονται και να χρησιμοποιούνται ελεύθερα για κάθε ερευνητική, δημιουργική ή άλλη ανάγκη.

Τέλος, να σημειωθεί ότι το έργο γίνεται σε συνεργασία με το Αρχείων Τάξις, τον Σύλλογο Φίλων Μουσείου Ναυτικών και Ναυπηγικών Τεχνών του Αιγαίου, το Association of Moving Image Archivists (AMIA) και το Motherland, καθώς επίσης και με τοπικούς φορείς, όπως o Δήμος Σύρου-Ερμούπολης, η Δημοτική Κοινότητα Κουφονησίων, το Πανεπιστήμιο Αιγαίου στη Σύρο, το Ιστορικό Αρχείο Σύρου, το Santorini Archive Project – Ψηφιακό Αρχείο Θήρας, το Βιομηχανικό Μουσείο Σύρου, το Ναυτικό Μουσείο Σαντορίνης,  το Λαογραφικό Μουσείο Νάουσας, τον Επαγγελματικό Αλιευτικό Σύλλογο Αμοργού, το Πάρκο Πάρου και το Atlantis Oia Dive Centre.