Οίνος, Κρασί, Διόνυσος

Ο Διόνυσος μαζί με τη Δήμητρα, ήταν σύμφωνα με τους αρχαίους οι μεγαλύτεροι ευεργέτες του ανθρώπινου γένους. Ήταν αυτοί οι δύο αρχαίοι θεοί που φρόντιζαν να κάνουν τους πληθυσμούς να σταματήσουν τις διαρκείς και συνεχιζόμενες μετακινήσεις και να ζήσουν σε μόνιμες εγκαταστάσεις, οδηγώντας τους έτσι στη δημιουργία ενός πολιτισμένου τρόπου ζωής. Πολύ χαρακτηριστικά είναι όπως αναφέρει και λέει ο Ευριπίδης στο ειδικό στις “ΒΑΚΧΕΣ” . “...Στον κόσμο την πρώτη θέση δύο την έχουν, μια η Δήμητρα η θεά, που αν θέλεις ονόμασε την και...γη, γιατί είναι η γη και βέβαια δίνει αυτή τροφή. Ο άλλος, ο γιος της Σεμέλης, που έφθασε αργότερα, έδωσε στους ανθρώπους το πιοτό του σταφυλιού, που είναι αντίστοιχο του πρώτου. Αυτό σκορπάει τη λύπη των ταλαίπωρων θνητών... και δίνει τη δυσκολία των ταλαίπωρων θνητών. Δίνει άλλωστε τη λησμοσύνη των βασάνων της κάθε μέρας, κι άλλο για τις πίκρες γιατρικό δεν υπάρχει...” (είναι μια μετάφραση από 274-285). Ανασκαφικά ευρήματα βεβαιώνουν ότι ήδη την 4η χιλιετία π.Χ. σταφύλια και αμπέλια αυτοφυή, χρησίμευαν στον άνθρωπο ως τροφή, ενώ από την 3η χιλιετία π.Χ. πρέπει να έχουν κατορθώσει να υπάρχουν τα πρώτα αμπέλια που φρόντιζαν οι άνθρωποι να τα καλλιεργούν σε: αμπέλια τα σταφύλια και ίσως ... φρόντιζαν ιδιαίτερα με κάθε δικό τους τρόπο να έχουν κατορθώσει και την παραγωγή του κρασιού.

Ο μύθος της βλάστησης των αμπελιών

Η Ελληνική Μυθολογία είναι πλούσια σε φαντασία και μας προσφέρει πανέμορφες ιστορίες. Οι μύθοι για τους θεούς είναι πολλοί. Οι μύθοι του θεού Διόνυσου, (ειδικότερα εκείνοι που σχετίζονται με τη βλάστηση και τον κύκλο της αμπέλου), περιγράφουν τα φυσικά φαινόμενα όπως τα είδε και τα γνώρισε ο προϊστορικός άνθρωπος. Μη μπορώντας να καταλάβει, όμως, τη φύση και τη δημιουργία της, επιστράτευσε τις θεϊκές δυνάμεις. Ένας ωραίος μύθος είναι αυτός που αναφέρεται στη γέννηση του Διονύσου. Ο Δίας, ο πατέρας των θεών και των ανθρώπων, είδε μια μέρα την πανέμορφη Σεμέλη, κόρη του Κάθμου, του μυθικού βασιλιά της Θήβας και την ερωτεύθηκε. Προσπάθησε να ενωθεί μαζί της, τάζοντάς της ότι θα ικανοποιούσε κάθε της επιθυμία. Η Σεμέλη δέχθηκε και ο Δίας ενώθηκε μαζί της με τη μορφή χρυσής βροχής. Η Ήρα όμως, η γυναίκα του Δία, που ζήλεψε απ’ αυτή τη σχέση, έστειλε... “μήνυμα” στη Σεμέλη να ζητήσει από τον Δία να παρουσιασθεί μπροστά της με όλη του τη μεγαλοπρέπεια. Όταν άκουσε την επιθυμία της Σεμέλης ο Δίας, κατάλαβε την παγίδα της γυναίκας του, που σίγουρα της έβαλε την ιδέα, αλλά μάταια προσπάθησε να την μεταπείσει. Έτσι αναγκάστηκε να εμφανισθεί στη Σεμέλη πάνω στη λαμπερή του άμαξα, κρατώντας στο χέρι του κεραυνό συνοδευόμενος από βροντές και αστροπελέκια. Η Σεμέλη κάηκε από τον κεραυνό και έπεσε νεκρή. Το αγέννητο μωρό της όμως, έξι μηνών ακόμη, δεν κάηκε. Ο Δίας τότε έβαλε μέσα το παιδί και έραψε τη σχισμή, κρυφά βέβαια από την Ήρα. Όταν συμπληρώθηκε ο χρόνος της κύησης, ο Δίας έκοψε τα ράμματα και ... από το άνοιγμα πετάχτηκε ο μικρός Διόνυσος, στεφανωμένος με βλαστό αμπέλου και στην άκρη κρέμεται ένας μικρός βότρυς σταφύλι. Στο αγγείο του 410 π.Χ. ο καλλιτέχνης παρουσιάζει τον μικρό θεό να προβάλλει όχι από τον κυρίως μηρό του Δία, αλλά από ένα σημείο, μόλις λίγο πάνω από το γόνατό του. Και ... αναφέρουν οι ειδικοί: Αν παρατηρήσουμε μια βέργα αμπελιού, θα δούμε ότι είναι λεία, (δηλαδή, θήραμα που γίνεται τροφή σαρκοβόρου ζώου). Αν παρατηρήσουμε μια βέργα αμπελιού, θα δούμε ότι λεία*, αλλά έχει κόμβους στα γόνατα. Την άνοιξη όταν το αμπέλι αρχίσει να βλασταίνει, εκεί στο μάτι αρχίζει να προβάλλει μια μπάλα χνουδάτη, λες και είναι το κεφαλάκι ενός μωρού με μεταξένια μαλλιά. Όσο η “γέννα” προχωρεί ξεπροβάλλει ο... Νεαρός αμπελίνος βλαστός. Από τους κόμβους (δηλαδή) τα “γόνατα” πετάγονται τα σταφύλια και τα φύλλα του αμπελιού. Το αμπέλι θα κάνει τον κύκλο της ζωής του. Θα βλαστήσει, θα καρπίσει κι όταν το γλυκό σταφύλι θ’ αρχίσει να χάνει τα φύλλα του, θα πέσει... νάρκη. Μένει ο κορμός και τα μπράτσα με τις κληματίδες, όπου διακρίνονται τα ... “γόνατα”. Αυτή τη ζωή του αμπελιού παρατήρησε και ζωγράφισε ο αγγειογράφος στην αρχαιότητα.

Κρασί: ο σύντροφος της ευφορίας

Οι αρχαίοι Έλληνες έπιναν οίνον, αλλά δεν έπιναν άκρατον οίνον, δηλαδή ανέρωτο κρασί. Έπρεπε να αναμείξουν το κρασί με νερό. Η ανάμειξη λεγόταν κράσις. Η λέξη έρχεται από το ρήμα κεραννύω και κεράννυμι που σημαίνει αναμειγνύω (ανακατεύω). Ο αόριστος του κεραννύω είναι εκέρασα... Στην αρχαία γλώσσα ο νερωμένος οίνος λεγόταν κεκραμένος, δηλαδή κέρασμα!! Στα βυζαντινά χρόνια η παραγγελία στον ταβερνιάρη ήταν: “Δος μοι κράσιν οίνου” δηλαδή δώσε μου κρασί νερωμένο. Μερικές φορές για να μην πει ολόκληρη τη φράση ο πελάτης έλεγε: “Δος μοι κράσοιν...” Έτσι στη νεοελληνική γλώσσα επικράτησε η λέξη κρασί και έδιωξε τον οίνο.

Διόνυσος: κέφι, χαρά

Το όνομα Διόνυσος έχει πολλές ερμηνείες στην Ελλάδα και στον κόσμο. Ένας μύθος λέει ότι μόλις γεννήθηκε το μωρό ο Δίας ζήτησε από τον Ερμή να το εμπιστευθεί στις Νύμφες, που έγιναν οι τροφοί του και κατοικούσαν στο ιερό όρος Νύσα. Το όνομα λοιπόν είναι Διός – Νύσα= (Διόνυσος). Στο όρος Νύσα, όπως αναφέρει η μυθολογία, είχε είχε πολλές πηγές και αμπέλια, ίσως εκεί και το νέκταρ των θεών. Αυτούς τους χυμούς των σταφυλιών δοκίμασε ο μικρός Διόνυσος και άρχισε... η μέθη, ο χορός και η διασκέδαση.

*λεία: λάφυρο – θήραμα που γίνεται τροφή σαρκοβόρου ζώου.