Μνημείον Αγνώστου Στρατιώτη

Τα αποκαλυπτήρια του έργου, αυτού του μνημείου, έγιναν κατά τον εορτασμό της 25ης Μαρτίου 1932 από τον τότε Αντιπρόεδρο της κυβέρνησης Α. Μιχαλακόπουλο και τον Πρόεδρο της Βουλής Θεμ. Σοφούλη, ο οποίος και πολύ δυνατά εξεφώνησε για να ομιλήσει: “Μνημείον, όχι επώνυμου, ή τάφος, είναι προς τιμήν πεσόντων από πόλεμο στην σύγχρονη εποχή. Αυτά τα μνημεία ανηγέρθησαν μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο εις διαφόρους πόλεις των περισσοτέρων χώρων του κόσμου. Η ίδρυσις παρόμοιου μνημείου δια του πεσόντος κατά τον αγώνα του 1821 απεφασίσθη το πρώτον στην Ελλάδα υπό του Δήμου Ερμουπόλεως Σύρου την 16ην Ιανουαρίου 1858. Η εκτέλεση του έργου πραγματοποιήθηκε το 1889 βάσει σχεδίου του Γ. Βιτάλη. Το εν Αθήναις μνημείο του Αγνώστου Στραγιώτου ιδρύθηκε εις την... προ των παλαιών Ανακτόρων – (σημερινής Βουλής) πλατεία και είναι έργο των Δημητριάδου και Ροκ. Παριστά ανάγλυφη μορφή πεσόντος αρχαίου οπλίτου.”

Το πρώτο μνημείο στην Ελλάδα

Κύριο μέλημα των Ερμουπολιτών από τα πρώτα χρόνια της δημιουργίας της πόλης τους, ήταν να τιμήσουν αυτούς που έπεσαν στον Αγώνα, αλλά και όσους βοήθησαν με το έργο και τη διδασκαλία τους την πνευματική αναγέννηση του τόπου. Η πρόταση για την ανέγερση του μνημείου χρονολογείται από το 1858 όταν με την ευκαιρία των εορτασμών για την εικοσιπενταετία της βασιλείας του Όθωνα, ο τότε πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου της Ερμούπολης Ζαννής Βούρος πρότεινε, υιοθετώντας παλαιότερη ιδέα, μαζί με την προτομή του βασιλιά να στηθεί... “μεγαλοπρεπές Μνημείον υπέρ των υπέρ Πίστεως και Πατρίδος απαγχονισθέντων, σφαγιασθέντων και κατά τον Ιερόν Αγών πεσόντων Ελλήνων και Φιλελλήνων, των οποίων τα οστά κείνται άταφα εν γη Ελληνική.” Για την τοποθέτηση του μνημείου ορίστηκε η κορυφή του λόφου Δήλι, όπου σήμερα υψώνεται ο Ιερός Ναός της Ανάστασης του Κυρίου. Η εισήγηση του Ζ. Βούρου, ο πατέρας του οποίου είχε απαγχονισθεί από τους Τούρκους κατά την καταστροφή της Χίου, είχε έντονο πατριωτισμό και πίστη στα ιδανικά που καταξίωσαν τον αγώνα της Ανεξαρτησίας: “... θέλομεν κοσμήσει την υφ’ ημών ανεγερθείσαν και οικιστελισαν πόλιν” έγραφε, “δια Μνημείου διδασκόντος τους μεθ’ ημάς ότι ανδρών Ελλήνων είναι απόγονοι, τον δε καταπλέοντα ξένου ερωτώντα περί του υπέρ την πόλιν ιδρυμένου περιφανούς Μνημείου πληροφορούντος, ότι ιδρυτάς ατάφων Ηρώων της Χριστιανικής πίστεως και της Ελληνικής Ελευθερίας μαρτύρων, Ιερά Μνήμη”. Την ίδια χρονιά θα υποβληθούν δύο διαφορετικά σχέδια για το μνημείο, του οποίου όμως η κατασκευή θα αναβληθεί για οικονομικούς λόγους. Η δημοτική απόφαση για τη δημιουργία αρχαιοπρεπούς Ηρώου ανανεώθηκε το 1870 και λίγο αργότερα το 1872 ο Δήμος ανέθεσε στον διάσημο Γερμανό αρχιτέκτονα Ερνέστο Τσίλλερ να σχεδιάσει το Ηρώο και ένα ναό. Ο γλύπτης Γ. Βιτάλης ανέλαβε την κατασκευή του έργου και ζήτησε τη γνώμη του Ερνέστου Τσίλλερ. Το έργο ήταν έτοιμο το 1880. Οι Δημοτικοί Σύμβουλοι είχαν διαφορετικές απόψεις για τη θέση της τοποθέτησης του μνημείου.

Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου

Ο υπέρλαμπρος Ναός του Αγίου Νικολάου “αποδέχτηκε” στο κηπάριο του το υπέροχο μνημείο των Ατάφων Πεσόντων, με τη σύμφωνη γνώμη του Δημοτικού Συμβουλίου, το 1888. Από τότε έως σήμερα, ο κάθε επισκέπτης ενθουσιάζεται με την μοναδική εικόνα που παρουσιάζει το καταπράσινο τριγωνικό κηπάριο το οποίο βρίσκεται προ του μνημειώδους κλιμακοστασίου της εισόδου του ναού. Το Ιωνικό πρόπυλο της εισόδου διακρίνεται πίσω από την πυκνή βλάστηση και τα μαρμάρινα καμπαναριά προβάλλουν πάνω από τα φοινικόδεντρα συνθέτοντας μιαν αναπάντεχη και γαλήνια εικόνα. Στο κέντρο του μικρού κήπου είναι τοποθετημένο το ηρώο, το πρώτο της νεότερης Ελλάδας, αφιερωμένο στους άταφους, άμαχους και πολεμιστές που χάθηκαν στον απελευθερωτικό αγώνα. Το Ηρώο είναι μεγάλη μαρμάρινη στήλη σε μορφή ναΐσκου που εδράζεται πάνω σε τρεις βαθμίδες. Τέσσερις επίπεδες παραστάδες σε βάση, στην κάθε γωνιά απολήγουν σε δωρικά κιονόκρανα που βαστάζουν το επιστύλιο και το γείσο. Το μνημείο επιστέφεται με σαρκοφάγο, διακοσμημένη με γιρλάντες, πάνω στην οποία αναπαύεται μεγαλόσωμο λιοντάρι. Ανάγλυφη, σχεδόν ολόγλυφη, μορφή γυναίκας, (πιθανόν) η Ελλάδα, εικονίζεται γονατιστή στην κύρια όψη. Κρατά στο αριστερό της χέρι κλαδί δάφνης, ενώ με το δεξί χαράσσει το αρχαιοπρεπές επίγραμμα στη μνήμη των “Ατάφων ηρώων”:

“ΔΟΥΛΕΙΝ ΣΤΥΓΕΡΗΝ ΠΟΤΕ ΦΟΝΟΝ ΑΙΜΑΤΟΕΝΤΑ ΦΕΥΓΟΝΤΕΣ ΠΟΛΕΜΟΥ ΗΜΕΤΕΡΟΙ ΠΑΤΕΡΕΣ ΠΟΛΛΩΝ ΕΚ ΠΟΛΙΩΝ, ΟΙ ΜΕΝ ΜΟΛΙΣ ΕΞΕΣΑΩΘΕΝ ΣΥΡΟΝ, ΤΟΥΣ Δ’ ΑΡΑ ΠΡΙΝ ΜΟΙΡΑ ΚΙΧΟΝ ΘΑΝΑΤΟΥ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΥΠΟ ΧΕΙΡΙ ΤΑΦΟΣ Δ’ ΟΥΔΕΙΣ ΕΚΑΛΥΨΕΝ ΙΜΕΡΤΗΣ ΦΘΙΜΕΝΟΥΣ ΕΙΝΕΚ’ ΕΛΕΥΘΕΡΙΗΣ. ΤΟΥΣ ΟΛΟΦΥΡΟΜΕΝΟΙ ΚΕΝΟΝ ΕΙΣΑΜΕΘ’ ΕΝΘΑΔΕΣΗΜΑ ΔΗΜΟΣΙΑ ΣΦΙΣΙΝ ΟΙ ΝΑΙΟΜΕΝ ΕΡΜΟΥΠΟΛΙΝ * “ΕΓΕΝΕΤΟ ΤΟ ΗΡΩΩΝ ΤΟΔΕ ΕΤΕΙ ΑΠΟ ΧΡΙΣΤΟΥ ΑΙΩΠ”

Απόδοση στην απλή ελληνική γλώσσα από τον φιλόλογο κ. Αλέξανδρο Μαρκουΐζο:

(Μετάφραση).

“Τη σκλαβιά τη στυγερή και την αιματοσταγή του πολέμου αποφεύγοντας σφαγή από πολλές πόλεις οι πατέρες μας, άλλοι μόλις στη Σύρο σώθηκαν, κι άλλους πρόωρα τους σκέπασε θανάτου μοίρα, από χέρι οθωμανικό και τάφος δεν τους κάλυψε ουδείς πεσόντες υπέρ ελευθερίας της ποθητής. Τούτους θρηνώντας και εμείς που την Ερμούπολη οικούμε, με δημόσια δαπάνη ανεγείραμε εδώ τον τάφο τούτο τον κενό”.

Τούτο το Ηρώο έγινε το 1880