Η "Νεολιθική Επανάσταση"

Συντελείται πρώτη φορά στον ελλαδικό χώρο και αρχίζει ο πρώτος πολιτισμός σε ευρωπαϊκό έδαφος, όπου και θεμελιώνεται οριστικά η νεολιθική κοινότητα με χωρογραφική και θεσμική αξία. Ο νεολιθικός άνθρωπος αρχίζει να ελέγχει, να διαμορφώνει και να εκμεταλλεύεται το περιβάλλον του. Κατάλαβε τι μπορούσε να του προσφέρει αυτό που επί τόσες χιλιάδες χρόνια είχε τόσο κοντά του το χώμα και το νερό. Το τυχαίο αποτύπωμα της πατημασιάς του στη λάσπη, του έδωσε την έμπνευση πως σ’ αυτό το υλικό μπορούσε εύκολα να δώσει κι αυτός με τα χέρια του σχήματα και μορφές. Αυτός ο άνθρωπος είναι ο εμπνευστής και επινοητής της χρήσης το πηλού που μ’ αυτόν κατασκεύασε ποικίλα είδη αγγείων και σκευών. Η τεχνική. Ως φαίνεται δεν άλλαξε μέχρι σήμερα. Για τις ανάγκες της καλλιέργειας ο αρχαίος Κυκλαδίτης κατασκευάζει αξίνες, πέλεκεις, σμίλες, δρεπάνια, γουδιά από σκληρή πέτρα, και από τον περίφημο ΟΨΙΑΝΟ τη, μαύρη σκληρή πέτρα της Μήλου, κάνει το πρώτο του ξυράφι. Οι Κυκλαδίτες είναι κατεξοχήν ναυτικοί. Στα περισσότερα Κυκλαδονήσια έχουν αναπτυχθεί αξιόλογοι οικισμοί και ακροπόλεις. Την 3η χιλιείε π.Χ. αναπτύσσεται στον Κυκλαδικό χώρο ένας από τους 5 μεγάλους πολιτισμούς του κόσμου, ο περίφημος Κυκλαδικός πολιτισμός που διεθνώς έχει ονομαστεί από τους ειδικούς “ο Πολιτισμός Κέρου – Σύρου”. Η Σύρος όπως και τα περισσότερα Κυκλαδονήσια αναδύεται από τη θάλασσα σε μορφή γυμνών και απότομων βράχων. Και το όνομά της Σούρ ή Οσούρα ή Σύρα σημαίνει βραχώδης. Στον Όμηρο, στο έπος Οδύσσεια πρωτογίνεται γνωστή η Σύρος. Οι στίχοι που ακολουθούν παρακάτω δείχνουν ότι εδώ σ’ αυτό το βασίλειο υπήρχε πλούτος, ευτυχία και καλή υγεία στους κατοίκους. Φαίνεται ότι οι πληροφορίες του Ομήρου για το νησί ήταν σωστές, αφού τις επιβεβαιώνει απόλυτα η αρχαιολογική σκαπάνη του Χρήστου Τσούντα. Τα ευρήματα υποδηλώνουν την ευμάρεια των κατοίκων. Όταν ο Οδυσσέας λοιπόν μετά τον Τρωικό πόλεμο γυρίζει στην Ιθάκη, θέλοντας να δει την κατάσταση που επικρατεί στο βασίλειό του χωρίς να τον δουν, μεταμορφώνεται σε ζητιάνο και επισκέπτεται τον πιστό του χοιροβοσκό Εύμαιο. Για να είναι πιστικός, τον ρωτά σαν ξένος από που είναι. Κι ο Εύμαιος απαντά:

“Συρίη λένε ένα νησί- αν το ‘χεις ακουστά σου

στην Ορτυγία πιο ψηλά στο γύρισμα του ήλιου,

όχι πυκνοκατοίκητο, μα καρποφόρο μέρος,

βοσκότοπο, πολύσταρο μ’ αμπέλια και κοπάδια.

Πείνα ποτέ δεν έπεσε στη χώρα μήτε αρρώστια κακή,

που τους ταλαίπωρους θερίζει τους ανθρώπους.

Μα σαν γεράσουν των θνητών οι φάρες

τότε ο Φοίβος θα ‘ρθει ο αργυροδόξαρος κι η Άρτεμη μαζί του,

και με πυκνές σαΐτες τους, τους γλυκοθανατώνουν.

Δυο πολιτείες είναι εκεί κι όλα σε δυο μοιράζουν,

κι είχανε τον πατέρα μου κι οι δυο για βασιλιά των,

τον Κτήσιο του Ορμένου γιο, με τους θεούς παρόμοιο”.

Δυο στοιχεία επιβεβαιώνουν τα λόγια του Ομήρου για το ότι αυτή η Συρίη είναι η Σύρος. Το πρώτο είναι η γεωγραφική της θέση – Δυτικά της Ορτυγίας, δηλαδή της Δήλου, δεν υπάρχει άλλο νησί παρά μόνο η Σύρος. Το δεύτερο, που είναι πράγματι συγκλονιστικό, είναι ότι από τις ανασκαφές ήρθε στο φως όστρακο (δηλαδή κομμάτι πηλού) που είχε την επιγραφή “Κτησίας Ορμένου”. Δηλαδή το όνομα του βασιλιά που αναφέρει ο Όμηρος, για τον Εύμαιο. Στο τέλος του περασμένου αιώνα ο μεγάλος Έλληνας αρχαιολόγος Χρήστος Τσούντας, κάνει ανασκαφές στη Σύρο και φέρνει στο φως το καλύτερο και το πιο χαρακτηριστικό δείγμα οργανωμένου, πλούσιου και πολυάνθρωπου συνοικισμού κοντά στη θάλασσα, με τεχνητή και φυσική οχύρωση, στην κορυφή του λόφου Καστρί, και με εκτεταμένο νεκροταφείο που βρέθηκε στη Χαλανδριανή. Η περιοχή είναι βόρειο ανατολικά της Σύρου απέναντι από την Τήνο και Δυτικά της Δήλου. Εκτός από την Ακρόπολη “Καστρί” ο Τσούντας ανέσκαψε πλήθος τάφων και έφερε στο φως πλούσια κτερίσματα, που δίνουν μια εικόνα της καλής οικονομικής κατάστασης των κατοίκων. Ένα αξιόλογο εύρημα είναι τα περίφημα Συριανά κάτοπτρα από σκούρο πηλό που, ως φαίνεται, οι Κυκλαδίτες τα γέμιζαν νερό στη λεία κοίλη εσωτερική τους επιφάνεια και... καθρεπτιζόντουσαν. Είναι πανέμορφα σκεύη. Την αισθητική απόλαυση που δέχεται ο παρατηρητής, την αυξάνει και τη δυναμώνει ο πλούτος της χαρακτής και γραπτής διακόσμησης που στολίζει τις επιφάνειές του. Στην πίσω πλευρά υπάρχει εμπίεστη και χαρακτή σπειροειδής διακόσμηση. Η σπείρα (δηλαδή ο ατελείωτος κύκλος) συμβολίζει τον αφρό του κύματος. Στο κέντρο υπάρχει πλοίο με σειρές κουπιά, δείγμα του ότι οι προϊστορικοί Συριανοί ήταν ναυτικός λαός. Έτσι φτάνουμε στο τέλος του Κυκλαδικού πολιτισμού που πεθαίνει γύρω στο 1900 π.Χ. Ήταν ένας πολιτισμός από τους πιο ιδιότυπους και ζωντανούς της απώτερης πολιτιστικής ιστορίας της Ελλάδας. Η εποχή “Σύρος – Κέρος” που μεγαλούργησε επί δυο χιλιετίες περίπου, χάνεται στα βάθη της προϊστορίας.