Αναβαθμίδες του Αιγαίου: Εικόνες από το παρελθόν έως το μέλλον

Μέσα στη ζεστή ατμόσφαιρα του κατά τα άλλα ξέπνοου καλοκαιριού, πραγματοποιήθηκαν, το Σαββατόβραδο 10 Σεπτεμβρίου, τα εγκαίνια της έκθεσης «Αναβαθμίδες του Αιγαίου: Εικόνες από το Παρελθόν έως το Μέλλον» στην Καΐρειο Βιβλιοθήκη της Χώρας Άνδρου. Η έκθεση πραγματοποιείται στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού έργου LIFETERRACESCAPE («Μετατροπή των εγκαταλειμμένων τοπίων αναβαθμίδων σε πράσινες υποδομές μέσω συμμετοχικής επιστασίας γης για καλύτερη προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή», http://www.lifeterracescape.aegean.gr/).

Τους πολυπληθείς παρευρισκόμενους υποδέχθηκε η συντονίστρια του έργου κα Θεοδώρα Πετανίδου, Καθηγήτρια Οικολογίας και Οικογεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο του Αιγαίου. Η εκδήλωσε άρχισε με εισαγωγική ομιλία της στον αύλειο χώρο του κτιρίου, σχετικά με τη σημασία της αναβαθμίδωσης στο αντίξοο περιβάλλον του Αιγαίου, με ιδιαίτερη αναφορά και έμφαση στις προσπάθειες που έγιναν στο πλαίσιο του έργου LIFETERRACESCAPE τα τελευταία πέντε χρόνια για την λειτουργική αποκατάσταση των εγκαταλειμμένων αιμασιών στην Άνδρο. Στη συνέχεια, οι προσκεκλημένοι πέρασαν στις αίθουσες της έκθεσης, όπου ξεναγήθηκαν λεπτομερώς σε όλα τα θέματα και εκθέματα. Το τρίτο μέρος της βραδιάς έκλεισε με προβολή του ντοκυμανταίρ «Ξερολιθιά» του Στέλιου Χαραλαμπόπουλου, η οποία έλαβε χώρα στο κατάμεστο Σινέ Αυλή, στη Χώρα.

Στην έκθεση παρουσιάζεται μια σύνοψη δραστηριοτήτων πολιτισμού που υλοποιήθηκαν στο πλαίσιο του έργου LIFETERRACESCAPE, μια αφορμή για σκέψη (και δράση!) για το δικό μας μέλλον, όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στην πρόσκληση της έκθεσης.

Πιο συγκεκριμένα, στην έκθεση παρουσιάζεται, με τρόπο εύγλωττο και ταυτόχρονα απλό, η εποποιία της αναβαθμίδωσης στο δύσκολο περιβάλλον του Αιγαίου, οι επινοήσεις του ανθρώπου για να το δαμάσει παραγωγικά, η ζωή στο χειροποίητο τοπίο έως την περίοδο της μετάβασης (δεκαετίες ’60–’70), γεμάτη κόπο αλλά με την ικανοποίηση της δημιουργίας: χρηστικών εργαλείων και κτισμάτων, μεθόδων διαχείρισης της «πετραίας» γης που είναι αντάξιες των σύγχρονων επιτευγμάτων της έρευνας, προϊόντων που υποστήριξαν διαχρονικά τη ζωή και τον πολιτισμό, και, τελικά, ενός τοπίου για να ακουμπάει ήμερο το βλέμμα. Αυτό, το πρώτο μέρος της έκθεσης, ο πρώτος πυλώνας: Το παρελθόν. Το εικονογραφικό υλικό αντλήθηκε κυρίως, αν και όχι αποκλειστικά, από τις υδατογραφίες που δημιούργησε η καλλιτέχνις – υποψήφια διδάκτωρ Χαρά Χρυσανθάκη για το ηλεκτρονικό παιχνίδι «Φτιάχνω πεζούλες», το οποίο είναι ελεύθερα διαθέσιμο στην ιστοσελίδα του έργου.

Ακολουθεί o δεύτερος πυλώνας, Το όραμα, όπως αποκρυσταλλώθηκε στις ζωγραφιές μαθητών που συμμετείχαν στον Πανελλήνιο Διαγωνισμό Ζωγραφικής «Οι αναβαθμίδες καλλιέργειας στην Ελλάδα: παλιά, τώρα, για πάντα» (2020-2021). Πράγματι, η παιδική ματιά που αναδύεται από τις ζωγραφιές που επελέγησαν για την έκθεση δεν είναι παρά ένα διαισθητικό όραμα: παρατηρητική και διεισδυτική, γνωστική και ονειροπόλα, άλλοτε θυμωμένη και συγκρατημένη, άλλοτε γεμάτη θετική προσδοκία, σε κάθε περίπτωση αθώα ειλικρινής• το βλέμμα που αναμένει τη σκυτάλη για τον επόμενο κύκλο ζωής σε αυτό το ίδιο τοπίο, δυστυχώς κάτω από συνθήκες λιγότερο ευνοϊκές από πριν.

Καταληκτικός πυλώνας είναι Η ευθύνη, αυτών που πλέον γνωρίζουν,η δική μας ευθύνη. Απέναντι στην κληρονομιά, υλική και άυλη, απέναντι στο κλιματικό μέλλον που διαγράφεται αδυσώπητο, του οποίου την ένταση οι αναβαθμίδες μπορούν να μετριάσουν. Μια σειρά από φωτογραφίες από τα δύο Σχολεία Ξερολιθιάς που υλοποιήθηκαν στην Άνδρο, κατά την περίοδο 2021-2022, σίγουρα εκφράζουν ανταπόκριση ευθύνης, εν μέρει τουλάχιστον. Το ίδιο και η ένταξη της τέχνης της ξερολιθιάς στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας. Αλλά είμαστε ακόμη στην αρχή!

Η έκθεση θα παραμείνει στην Καΐρειο έως τις 31 Ιανουαρίου 2023, και θα είναι ανοιχτή στο κοινό, περιμένοντας όλους τους Ανδριώτες και τους επισκέπτες του νησιού, ιδιαιτέρως δε τα σχολεία της Άνδρου, όπως και εκείνα που θα επισκέπτονται το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Κορθίου για το θέμα των αναβαθμίδων: για να μάθουν για το παρελθόν και να φανταστούν το μέλλον, παίρνοντας ιδέες από τα εκπαιδευτικά εργαλεία που έχουν ειδικά δημιουργηθεί για αυτά (παιχνίδι, βιβλία, τρισδιάστατο μοντέλο αναβαθμίδων).

Ας σημειωθεί ότι η έκθεση δεν αποτελεί συμβατικό παραδοτέο του έργου LIFETERRACESCAPE, αλλά πρωτοβουλία του Πανεπιστημίου Αιγαίου, με σκοπό την καλύτερη διάχυση των αποτελεσμάτων του έργου, ιδίως των επιτευγμάτων σχετικά με τον πολιτισμό των αναβαθμίδων στο χώρο της Άνδρου και των Κυκλάδων.

Ιδέα, κείμενα, επιλογή υλικού: Θεοδώρα Πετανίδου

Φωτογραφίες: Ιουλία Παπαευτυχίου, Θεοδώρα Πετανίδου

Ζωγραφιές: Χαρά Χρυσανθάκη, μαθητές από σχολεία της Ελλάδας

Ντοκυμανταίρ: Στέλιος Χαραλαμπόπουλος

Μουσειολογική πρόταση και υλοποίηση: Βίκυ Κατσαμάκα, Νάσια Χουρμουζιάδου

Υποστήριξη – Επιμελητεία: Νάσια Χρόνη, Γιώργος Σταυριανάκης, Βαγγέλης Λουκίσας, Λυδία Παλαιοκρασσά, Καΐρειος Βιβλιοθήκη, ΕΛΚΕ Πανεπιστημίου Αιγαίου

Οργάνωση & συντονισμός: Θεοδώρα Πετανίδου

Το έργο LIFE TERRACESCAPE αφορά στη λειτουργική αποκατάσταση των αναβαθμίδων, μέσω της επανακαλλιέργειάς τους μετά από πολλά έτη εγκατάλειψης στον νησιωτικό χώρο του Αιγαίου. Άμεσος στόχος του έργου είναι η επίδειξη των ωφελειών που θα προκύψουν τοπικά από μια τέτοια δράση και η πολλαπλασιαστική της εφαρμογή στο Αιγαίο. Απώτερος στόχος, η δημιουργία Πράσινων Υποδομών προσαρμοσμένων στον Αιγαιακό χώρο, ως ανασχετικό στοιχείο στις  επιπτώσεις  της  κλιματικής αλλαγής. Η όλη δράση λαμβάνει χώρα στο νησί της Άνδρου, με στόχο να επεκταθεί σε άλλα νησιά του Αιγαίου και της Μεσογείου.

Το έργο, με τον πλήρη τίτλο «Μετατροπή των εγκαταλειμμένων τοπίων αναβαθμίδων σε πράσινες υποδομές μέσω συμμετοχικής επιστασίας γης για καλύτερη προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή (LIFE16 CCA/GR/000050)», υλοποιείται από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου κατά την περίοδο2017-2022,σε συνεργασία με τον Δήμο Άνδρου, το Πράσινο Ταμείο, το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, τον ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑκαι το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, με την οικονομική υποστήριξη του χρηματοδοτικού μέσου LIFE της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Πράσινου Ταμείου.