Σινεπιλογές

Blockbusters: Η παιδιάστικη αντίληψη του κινηματογράφου

«Οι 10 blockbuster ταινίες που πρέπει να δεις οπωσδήποτε αυτό το χειμώνα». Αυτή η φράση-κλισέ επαναλαμβάνεται αδιάλειπτα στην αρχή κάθε νέας κινηματογραφικής σεζόν.

Τι σημαίνει όμως ο όρος «blockbuster»; Βlockbuster είναι μια ταινία του Χόλιγουντ που γίνεται με μεγάλο προϋπολογισμό, δημοφιλείς ηθοποιούς στους πρωταγωνιστικούς ρόλους, τεράστια διαφημιστική εκστρατεία και συνήθως κολοσσιαία κέρδη για τις εταιρίες παραγωγής.

Ο όρος για τον κινηματογράφο χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά για εισπρακτικές επιτυχίες όπως το «Κβο Βάντις» και το «Μπεν-Χουρ», αλλά πήρε την πλήρη του διάσταση όταν χρησιμοποιήθηκε για την περιγραφή της επιτυχίας της ταινίας «Τα σαγόνια του καρχαρία» του Στίβεν Σπίλμπεργκ, δημιουργώντας μια ολόκληρη κατηγορία ταινιών (blockbuster era). Προέρχεται δε από όρο που χρησιμοποιούσαν οι Αμερικανικές εφημερίδες την περίοδο των αρχών του 1940 για να περιγράψουν ισχυρές βόμβες (Blockbuster bomb) της RAF ικανές να καταστρέψουν ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα, γνωστές επίσης και με τον όρο "cookies" ("μπισκότα").

Αφανής μηχανισμός

Η βιομηχανία του Χόλιγουντ δεν αφήνει τίποτα στην τύχη. Χρησιμοποιεί έναν αφανή μηχανισμό προετοιμασίας της «φήμης» που θα δεσμεύσει τον εν δυνάμει θεατή: διαρροή πληροφοριών για παραγωγή με ασύλληπτο κόστος, για χρήση πρωτοποριακών εφέ, κυκλοφορία μέσω διαδικτύου ανεπίσημων τρέιλερ και σκηνών της ταινίας. Έτσι τα ενημερωτικά μέσα νοιώθουν την υποχρέωση να μετάσχουν «εθελοντικά» στη διαφημιστική εκστρατεία. Aφού το φιλμ είναι ήδη αντικείμενο συζήτησης, δυνητικό ζητούμενο του αναγνώστη, του τηλεθεατή το μέσο πρέπει να τον κρατά ενήμερο και να του πολλαπλασιάζει την προσμονή.

«Το πρώτο τριήμερο στις HΠA έσπασε τα ρεκόρ σε θεατές» λέει η πληροφορία που θα μεταδοθεί και αυτόματα θα αυξήσει εκθετικά  τα εισιτήρια ανά τον κόσμο. Οι «κοινωνικά» ενημερωμένοι θεατές –όχι πάντως οι εκλεκτικοί σινεφίλ - θα ακολουθήσουν πειθήνια, θα συρρεύσουν στις αίθουσες προβολής για να μη μείνουν έξω από τη μόδα.

Το Χόλυγουντ ακολουθεί την πεπατημένη και επαναλαμβάνει επιτυχημένες συνταγές .Παρέχοντας τεράστιο προϋπολογισμό, υψηλό επίπεδο παραγωγής, ονόματα διεθνών σταρ, προώθηση και διαφήμιση σε όλο τον κόσμο, από πρεμιέρες των φεστιβάλ έως  αφίσες στις στάσεις λεωφορείων. Βασικός κανόνας επιτυχίας είναι ότι πρέπει οι ταινίες να λένε «μια από τα ίδια», αλλά με έναν καινούργιο τρόπο. Φυσικά τα blockbusters είναι καλοφτιαγμένα, δεν γίνονται συχνά λάθη προχειρότητας. Το αν η συνταγή θα πετύχει κρίνεται από το σενάριο, την κατασκευή των ηρώων, την πειστικότητα της πλοκής και κυρίως την συναισθηματική εμπλοκή  του κοινού στην υπόθεση. Η πιθανή επιτυχία οδηγεί αναπόφευκτα σε κερδοσκοπικό πολλαπλασιασμό με καταιγισμό sequels και prequels, μέχρι κορεσμού, για να μεταγγιστεί στις επόμενες γενιές– καταναλωτές το εμπορικό κατατεθέν σήμα.

Φωτόσπαθα, δεινόσαυροι και μάγοι

O «Πόλεμος των άστρων» (1977), του Τζωρτζ Λούκας, προκάλεσε μια πρωτόφαντη έκρηξη ποπ κουλτούρας και γέννησε πολλές ακόμα ταινίες και μια εκτενή λίστα από  βιβλία,  κόμικς,  βιντεοπαιχνίδια,  τηλεοπτικές σειρές,  παιχνίδια, φιγούρες. Δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως αμιγής σειρά επιστημονικής φαντασίας, καθώς επικεντρώνεται περισσότερο σε ρομαντικά στοιχεία και δραματικές επικές μάχες. Αποτελεί μάλλον μια σύνοψη όλων των λαϊκών χολιγουντιανών ειδών: του γουέστερν, του μελοδράματος, των ταινιών καταδίωξης, των πολεμικών και γκανγκστερικών φιλμς. Με τη διαφορά πως ο χώρος της δράσης έχει διασταλεί μέχρι το άπειρο ενώ οι «κακοί» και οι «καλοί» ,οι δικτάτορες που προσπαθούν να ελέγξουν το σύμπαν και οι επαναστάτες που επιχειρούν να επαναφέρουν την δημοκρατία, είναι μυθικά όντα του σύμπαντος. Η επιτυχία της ταινίας ήταν αλυσιδωτή και δημιούργησε τον μεγαλύτερο μύθο του σύγχρονου κινηματογράφου, με χαρακτήρες, τόπους και γεγονότα που μολονότι φανταστικά, έχουν πλέον ενταχθεί στην συλλογική μας συνείδηση και έχουν αποκτήσει μια δική τους πραγματικότητα. Δυστυχώς η υπερεκμετάλλευση έχει οδηγήσει την σειρά σε φθίνουσα πορεία και έχει απογοητεύσει όσους ταξιδεύουν νοερά σε «έναν γαλαξία, πολύ-πολύ μακριά».

Στη σειρά των ταινιών «Jurassic Park» (1993) ο Στίβεν Σπίλμπεργκ εκμεταλλεύεται και διογκώνει την μυθολογία των δεινοσαύρων. Σε ένα ερημικό νησί, ένας επιχειρηματίας δημιουργεί ένα πάρκο δεινοσαύρων και καλεί μια ομάδα ειδικών επιστημόνων να το επισκεφτεί. Η επίσκεψή τους όμως, μετατρέπεται σε εφιάλτη, όταν τα συστήματα ασφαλείας του πάρκου καταρρέουν και οι δεινόσαυροι ελευθερώνονται απειλώντας τους πάντες. Εντυπωσιακά ειδικά εφέ, γρήγοροι ρυθμοί, έντονο σασπένς, ορισμένες  τρομακτικές σκηνές. Από την άλλη πλευρά μονοδιάστατοι  χαρακτήρες και μια  οικολογική παραβολή που συνοψίζεται στο απλοϊκό μήνυμα: «Μην επεμβαίνετε στη φύση, γιατί στο τέλος θα σας τιμωρήσει».

Ο «Άρχοντας των δαχτυλιδιών» (2001) του Πίτερ Τζάκσον διέθετε το «εχέγγυο» ενός διάσημου έργου της λογοτεχνίας του φανταστικού. Ο Τόλκιν ανακάτεψε  μυθολογίες του Βορρά και κατασκεύασε ένα σύμπαν και ένα έπος.

Το δαχτυλίδι της ισχύος  συγκεντρώνει απίστευτες δυνάμεις και μπορεί να επιτρέψει στον καταχθόνιο μάγο, να κυβερνήσει τη Μέση-γη, σκλαβώνοντας τους κατοίκους της. Ο Φρόντο μαζί με μια πιστή συντροφιά που αποτελείται από χόμπιτ, ανθρώπους, ένα μάγο, ένα νάνο και ένα ξωτικό, πρέπει να μεταφέρουν το δαχτυλίδι, διασχίζοντας τη Μέση-γη, ως το Βουνό της Φωτιάς, στο μόνο μέρος όπου μπορεί να καταστραφεί μια για πάντα: εκεί που σφυρηλατήθηκε για πρώτη φορά. Μια τεράστια, εντυπωσιακή παραγωγή με ισοπεδωτικά εφέ αλλά και απλοϊκοί συμβολισμοί των δυνάμεων που αντιπαλεύουν: καλό και κακό, φως και σκότος, άνθρωποι και ξωτικά.

Η σειρά των ταινιών του «Χάρι Πότερ» (2001) είναι ένα  αναδιπλασιασμένο φαινόμενο. Προηγήθηκε η απρόσμενη επιτυχία των βιβλίων της Τζ. K. Ρόουλινγκ, η οποία αποκρυστάλλωσε τις φαντασιακές προσδοκίες των παιδιών, με την δημιουργική  ανάμειξη  μύθων και κλασικών παιδικών αναγνωσμάτων. Η σειρά αναπαράγει με απόλυτη πιστότητα τη μυστηριώδη, μαγική ατμόσφαιρα των βιβλίων. Διαθέτει την ίδια αίσθηση μυστηρίου, την εσωτερικότητα και το απόκοσμο ύφος του. Έχει οπτικό πλούτο σε σκηνογραφία, κοστούμια, ατελείωτα εφέ, διάσημους Άγγλους ηθοποιούς. Ωστόσο σε πολλές στιγμές αποπνέει μια παιδιάστικη γραφικότητα: άνθρωποι που πετάνε με σκούπες, δέντρα που  πνίγουν ανθρώπους, αφέλειες για καλούς και κακούς μάγους, για άσπρη και μαύρη μαγεία.

Η βιομηχανία των Blockbusters τροφοδοτεί συνεχώς την προσμονή παιδιών και εφήβων για παραλλαγές της ίδιας περιπέτειας, του ίδιου σασπένς, της ίδιας τεχνητής συγκίνησης. Ο πλούτος της παραγωγής, η ρητορική του Χόλλυγουντ, το μάρκετινγκ σε πλανητική διάσταση ομογενοποιούνται  σε ένα βιομηχανοποιημένο προϊόν που επιβάλλεται με το μέγεθος του. Ωστόσο που βρίσκονται άραγε η πρωτογενής έμπνευση, το ρίγος των συναισθημάτων και η ανθρώπινη θέρμη που θα στεφάνωναν τις κινηματογραφικές εικόνες;