«Τα ψηφιακά μέσα έχουν ενισχύσει την τυπογραφία»

Στη Σύρο βρέθηκε ο πρόεδρος της Ένωσης Ευρωπαϊκών Μουσείων Τυπογραφίας, Γάλλος ιστορικός της βρετανικής προέλευσης, ειδικός στην ιστορία του βιβλίου και ιδιαίτερα την ιστορία της στοιχειοθεσίας, Δρ. Alan Marshall.

Η Ένωση Ευρωπαϊκών Μουσείων Τυπογραφίας πραγματοποίησε το ετήσιο συνέδριό της στα Χανιά της Κρήτης και στο νέο Μουσείο Τυπογραφίας Χανίων, όπου παραβρέθηκε και ο Δρ. Marshall. Στο πλαίσιο της επίσκεψής του στην Ελλάδα, επόμενος σταθμός υπήρξε το νησί της Σύρου, στη διάρκεια του οποίου ο πρόεδρος της ΕΕΜΤ, επισκέφτηκε και ξεναγήθηκε στην εκτυπωτική μονάδα της Τυποκυκλαδικής Α.Ε., απ’ όπου αποκόμισε εξαιρετικά θετικές εντυπώσεις, τόσο για τη δράση της εντός Ελλάδος, όσο και για τις προοπτικές που ανοίγονται για την επιχείρηση και στο εξωτερικό.

Παράλληλα, ο Δρ. Marshall μίλησε στην Κοινή Γνώμη, για τα μουσεία τυπογραφίας σε Ελλάδα και Ευρώπη, την ποιότητα, των παραδοσιακών, αλλά και τωννέων τεχνικών, ενώ κατέθεσε και την άποψή του, σχετικά με το μέλλον της τυπογραφίας, στην ψηφιακή εποχή.

Κύριε Marshall, βρεθήκατε στο ετήσιο συνέδριο της ΕΕΜΤ στα Χανιά. Ποιες οι εντυπώσεις σας από το Μουσείο Τυπογραφίας Χανίων;

Dr. Alan Marshall: Το ετήσιο συνέδριο της Ένωσης Ευρωπαϊκών Μουσείων Τυπογραφίας πραγματοποιήθηκε φέτος στα Χανιά. Πριν περίπου δύο χρόνια, ένας φίλος μου από το Μουσείο Τυπογραφίας Χανίων προσφέρθηκε να φιλοξενήσει τη διοργάνωση και ενθουσιαστήκαμε, τόσο λόγω του Μουσείου, όσο και λόγω της ευκαιρίας που μας δόθηκε να έρθουμε στην Ελλάδα και να εντρυφήσουμε σε έναν διαφορετικό τυπογραφικό πολιτισμό και ιστορία. Έχει διαφορές η εγχώρια ιστορία της τυπογραφίας στην Ελλάδα. Η τυπογραφία ήρθε στη χώρα αρκετά αργότερα από την υπόλοιπη Ευρώπη και η ιστορία της είναι σχετικά πρόσφατη. Συνεπώς η ιστορία της είναι κάπως διαφορετική, από άλλες χώρες που η τυπογραφία έχει τις ρίζες της στα τέλη του 15ου αιώνα.

Στα Χανιά υπάρχει ένα πολύ όμορφο μουσείο και πολύ ενδιαφέρον. Έχει μία μεγάλη και ευρεία συλλογή από εξοπλισμό, τυπογραφικά ντοκουμέντα, όπως επίσης και καταγραφή των δεξιοτήτων και των γνώσεων, που απαιτείται για τη χρήση των μηχανημάτων.

Το Μουσείο Τυπογραφίας Χανίων έχει επίσης πολύ ενδιαφέρουσες πρωτότυπες συλλογές, αλλά και σημαντικές δραστηριότητες. Τέτοιες συλλογές και δραστηριότητες μπορεί να βρει κανείς σε μουσεία σε όλη την Ευρώπη. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι “ρίζες” του μουσείου, καθώς διαθέτει μία μακρά παράδοση, περίπου 2 αιώνων, στην τυπογραφία, με οικογένειες τυπογράφων που επί 2 αιώνες παραμένουν προσηλωμένοι και ενδιαφέρονται για την τέχνη αυτή. Και το μουσείο αναδεικνύει ακριβώς αυτό. Οι άνθρωποι που εμπλέκονται με το μουσείο, ασχολούνται με την τυπογραφία και την έκδοση εντύπων, έχουν επενδύσει χρόνο, προσπάθεια και αφοσίωση να συγκεντρώσουν το υλικό, τα μηχανήματα, τα έγγραφα, τα βιβλία, προκειμένου να δημιουργήσουν ένα μουσείο, που πραγματικά αξίζει να το επισκεφτεί κανείς. 

Ποιος είναι ο ρόλος ενός μουσείου τυπογραφίας; Είναι η διατήρηση και η ανάδειξη της τυπογραφικής ιστορικής κληρονομιάς, η εκπαίδευση και ενημέρωση των νεότερων, ή ακόμη και η διαπαιδαγώγηση των σημερινών τυπογράφων;

Dr. Alan Marshall: Είναι δύσκολο να μιλήσει κανείς για τα μουσεία τυπογραφίας ως σύνολο, καθώς υπάρχουν σχεδόν τόσα είδη μουσείων τυπογραφίας, όσο περίπου και τα είδη της τυπογραφίας. Υπάρχουν μουσεία τυπογραφίας με διαφορετικά είδη συλλογών, μηχανημάτων και εξαρτημάτων, ντοκουμέντων, εργαστηρίων και εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων και κάθε μουσείο, ανάλογα με την περίπτωση, την προέλευσή του, τον προϋπολογισμό του – αναπόφευκτα – έχει ένα διαφορετικό μείγμα όλων αυτών των παραγόντων.

Υπάρχουν όμως και κοινοί παράγοντες στα μουσεία τυπογραφίας. Η τυπογραφία εισήχθη από τον Γουτεμβέργιο και έχει ιστορία πάνω από 500 χρόνια. Είναι επίσης άρρηκτα συνδεδεμένη, με όλες της μορφές της πνευματικής, πολιτικής, πολιτιστικής προόδου του ανθρώπου. Δεν μπορεί να μιλά κανείς για τον Δυτικό πολιτισμό, χωρίς να αναφερθεί και στην τυπογραφία. Ιστορικά, λοιπόν, είναι εξαιρετικά σημαντική.

Είναι επίσης πολύ σημαντική, καθώς αποτελεί τη «μητέρα» των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, όπως τα ξέρουμε σήμερα. Τα σύγχρονα ΜΜΜ δεν έπεσαν από κάποιο δέντρο, ή από κάποιο υπολογιστή, ή από κάποια τηλεόραση. Προέρχονται από κάπου και το κύριο σημείο αναφοράς, είναι η τυπογραφία, το έντυπο, ως το πρώτο μέσο μαζικής ενημέρωσης, το πρώτο μέσο επικοινωνίας πληροφοριών, σε μεγάλη κλίμακα.

Τα μουσεία τυπογραφίας δίνουν τη δυνατότητα να δει κανείς, από πού ξεκίνησε και από πού προέρχεται η σημερινή μορφή επικοινωνίας των πληροφοριών.

Με αφορμή την τεράστια σημασία της τυπογραφίας στην ιστορία, που προαναφέρατε, τα τελευταία χρόνια, φαίνεται τα ψηφιακά μέσα και το ίντερνετ να έχουν παραγκωνίσει τα έντυπα μέσα. Ως επιστήμων, που έχει μελετήσει την πορεία της τυπογραφίας μέσα στους αιώνες, θεωρείται πως ενδεχομένως ερχόμαστε σταδιακά αντιμέτωποι με το τέλος της τυπογραφίας;

A.M.: Θα πρέπει να διευκρινίσουμε, ότι υπάρχουν δύο έννοιες της τυπογραφίας. Η τυπογραφία, με την έννοια του εντύπου, της εκτύπωσης μελανιού σε χαρτί και η πιο γενική έννοια της τυπογραφίας, που αφορά στην χρήση συνόλων γραμμάτων προκειμένου να οργανώσει κανείς ιδέες σε κείμενο, με τη βοήθεια ίσως εικόνων, σε μία δισδιάστατη επιφάνεια, που παραδοσιακά μπορεί να είναι το χαρτί, αλλά στο σήμερα, μπορεί να είναι και μία οθόνη.

Η δεύτερη έννοια της τυπογραφίας, κατά την άποψή μου, δεν μπορεί να εξαφανιστεί, εκτός αν στο μέλλον γυρίσουμε σε ένα καθαρά προφορικό πολιτισμό.

Είναι περίπλοκο, καθώς υπάρχουν τομείς των ψηφιακών μέσων, που έχουν όντως παραγκωνίσει τα έντυπα μέσα, αλλά υπάρχουν άλλοι τομείς, σημαντικοί τομείς, όπου τα ψηφιακά μέσα έχουν ενισχύσει την τυπογραφία, κατά κάποιο τρόπο. Υπάρχουν οι ηλεκτρονικές εκδόσεις, μέσω των οποίων, όλοι μας, μπορούμε να είμαστε τυπογράφοι, σήμερα, με τους υπολογιστές μας, ενώ εκτυπώνουμε μελάνι σε χαρτί, κάποιες σελίδες, συνήθως, για ίδια χρήση, ή για να δώσουμε σε κάποιον να το χρησιμοποιήσει, όπως σε ένα γραφείο. Πολύ συχνά, αυτού του τύπου τα έγγραφα διακινούνται σε μεγάλο βαθμό.

Αυτό που έχουμε δει τα τελευταία 50-100 τελευταία χρόνια, είναι μία διεύρυνση των ορίων και των δυνατοτήτων της τυπογραφίας κειμένου σε χαρτί. Ποτέ πριν δεν εκτυπώναμε τόσο πολύ, όσο εκτυπώνουμε τώρα. Είναι πολύ διαφορετικός ο τρόπος, είναι μία γκρίζα ζώνη. Η τυπογραφία παραδοσιακά ήταν μία τέχνη των τυπογράφων μόνο. Προϋπέθετε μία τεχνογνωσία και ήταν θέμα εξοπλισμού, ο οποίος ήταν κοστοβόρος, απαιτούσε μακρά εξάσκηση. Πλέον δεν γίνεται έτσι. Ο καθένας σήμερα μπορεί να φτιάξει το δικό του έντυπο. Ως εκ τούτου, η πρόοδος της τεχνολογίας διεύρυνε τα σύνορα στον τομέα.

Ποια είναι η άποψή σας, για τις σύγχρονες μεθόδους τυπογραφίας, σε σχέση με τις παραδοσιακές, σε επίπεδο ποιότητας;

A.M.: Υποψιάζομαι ότι η αναλογία της ποιότητας δεν έχει αλλάξει σχεδόν καθόλου. Η σύγχρονη γραφιστική παραγωγή είναι εκπληκτική. Είναι εφευρετική, συνεχώς ανανεώνεται. Πολλοί άνθρωποι τη θεωρούν ψυχρή, σε σχέση με το παλαιού τύπου έντυπο, όπου μπορούσες να νιώσεις το αποτύπωμα του μετάλλου στο χαρτί, σε αντίθεση με την εκτύπωση σε γυαλιστερό χαρτί κλπ. Αυτά τα πράγματα αλλάζουν, η ιστορία τους είναι κυκλική. Παρ’ όλα αυτά, σήμερα γίνεται μία πολύ υψηλής ποιότητας δουλειά και ευρύτερη απ’ ότι στο παρελθόν.

Υπάρχει πάντα μία τάση να θεωρούμε ότι οι παραδοσιακοί τυπογράφοι, είναι οι θεματοφύλακες της τυπογραφικής ποιότητας. Αξίζει να υπενθυμίσουμε, ότι πάντοτε υπήρχαν τυπογράφοι, οι οποίοι ενδιαφέρονταν περισσότερο να βγάλουν χρήματα, από το να κάνουν μία καλή δουλειά. Το 15ο αιώνα, τον 16ο, 18ο, υπήρχαν πολύ κακοί τυπογράφοι, που έκαναν πολύ κακή δουλειά. Μπορεί να βρει κανείς και πολύ καλούς τυπογράφους.

Στην πραγματικότητα δεν ήταν ποτέ θέμα εξοπλισμού, διότι ένας κακός τυπογράφος, με πολύ καλό εξοπλισμό, μπορεί να κάνει μία πολύ κακή δουλειά, ενώ ένας καλός τυπογράφος, με φτωχό εξοπλισμό, μπορεί ακόμη να κάνει μία πολύ καλή δουλειά. Είναι θέμα γνώσης, αφοσίωσης, επικοινωνιακών χαρισμάτων, ικανοτήτων, αλλά και να έχει κανείς ταλέντο, να έχει ικανότητα να αναγνωρίζει τι είναι αισθητικά ευχάριστο.

Δεν υπάρχουν συγκεκριμένοι κανόνες για να είναι κανείς καλός τυπογράφος. Υπήρχε, υπάρχει και θα υπάρχει πάντοτε μία ιεραρχία από τους καλύτερους των καλύτερων, έως τους χειρότερους των χειρότερων. Έτσι είναι σήμερα και έτσι ήταν και στο παρελθόν.