«Λαγωνικά» αρχείων εκλεκτής ράτσας

Με την ταξινόμηση του αρχειακού υλικού που διασώθηκε και βρέθηκε στα κοινοτικά καταστήματα της Σύρου, ασχολείται για τρίτη συνεχή χρονιά η ομάδα μεταπτυχιακών φοιτητών του Ομότιμου Καθηγητή Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, Χρήστου Λούκου, που επί σειρά ετών επιτελεί πολύτιμο έργο, καταγράφοντας και τακτοποιώντας τα στοιχεία που φωτίζουν την κοινωνική ζωή του νησιού.

Έχοντας ήδη σφραγίσει τους φακέλους του Φοίνικα, του Γαλησσά και της Ποσειδωνίας, η 15μελής ομάδα καταπιάνεται, φέτος, με το υλικό των κοινοτήτων Πάγου, Μάννα και Βάρης, έχοντας ως τόπο δράσης και έρευνας την Έπαυλη Τσιροπινά, όπου σε συνεργασία με τον Δήμο Σύρου – Ερμούπολης αναζητείται ο κατάλληλος χώρος για τη φύλαξη του συγκεκριμένου αρχείου. 

Στα άμεσα σχέδια της ομάδας είναι και η επιτόπου ταξινόμηση του αρχείου της Κοινότητας Χρούσσων. «Είμαστε πολύ χαρούμενοι γιατί, ενώ όλα τα αρχεία που έχουμε συναντήσει έως τώρα είναι κυρίως μεταπολεμικά, στο αρχείο της Βάρης βρήκαμε υλικό από το 1914.  Για εμάς είναι σημαντικό διότι, έστω και σε μικρή κλίμακα, μπορούμε να καταλάβουμε κάποια πράγματα για εκείνη την περίοδο», εξηγεί στην «Κοινή Γνώμη» ο Καθηγητής κ. Λούκος.

Περιπλανήσεις στην ιστορία επτά κοινοτήτων της Σύρου

Στο πλαίσιο αυτής της προσπάθειας, τη Δευτέρα 30 Ιουλίου 2018 και ώρα 20:30 θα εγκαινιαστεί στην Έπαυλη Τσιροπινά η έκθεση «Αρχειακή Άνοιξη: Περιπλανήσεις στην ιστορία επτά κοινοτήτων της Σύρου», που περιλαμβάνεται στο πρόγραμμα «Σύρος – Πολιτισμός». Στην εκδήλωση, θα γίνουν αναφορές στη δουλειά της ομάδας και στο περιεχόμενο του υλικού, ο κ. Λούκος θα κάνει τη γενική σύνδεση και θα ακολουθήσουν δρώμενα, υπό την εποπτεία του κ. Κωνσταντίνου Λούκου, όπου θα παρουσιαστούν στιγμές της ζωής των κατοίκων των συγκεκριμένων κοινοτήτων.

«Οι συνεργάτες θα διαβάσουν δελτία που αναφέρονται σε ένα συγκεκριμένο γεγονός, όπως η απαγόρευση της χρήσης μάσκας την περίοδο των Αποκριών, το 1950», σημειώνει ο συντονιστής του εγχειρήματος.

Στην έκθεση θα παρουσιαστούν έγγραφα που καλύπτουν όλο το φάσμα της κοινωνικής ζωής και όσα δεν μπορούν να εκτεθούν, θα βρίσκονται σε ντοσιέ, χωρισμένα σε θεματικές ενότητες. Οι επισκέπτες θα έχουν την ευκαιρία να δουν τις πρώτες αντιδράσεις για τους γυμνιστές, τις ενέργειες για την αφαλάτωση, στοιχεία για τη γεωργική παραγωγή, πιστοποιητικά με φωτογραφίες κατοίκων, εγκυκλίους στρατολογίας και τα πρακτικά των κοινοτικών συμβουλίων.

Ανάδειξη της κοινωνικής ζωής του νησιού

«Τα δημοτικά και κοινοτικά αρχεία είναι πολύ σημαντικά, γιατί μας δίνουν όλες σχεδόν τις πλευρές της κοινωνικής ζωής», υπογραμμίζει ο κ. Λούκος. «Γεννήσεις, γάμους, θανάτους, πιστοποιητικά, άδειες δόμησης, καταλόγους με τις διευθύνσεις των κατοίκων, τις οφειλές τους». Μέσα από τα αρχεία της Βάρης και της Αζολίμνου μπορεί κανείς να δει ποιοι είχαν ενοικιαζόμενα δωμάτια ή άλλες ιδιοκτησίες και τι έχει αλλάξει μετά από 10 χρόνια».

Σύμφωνα με τον Καθηγητή, υπάρχει άφθονο υλικό για να γίνει συστηματική δουλειά στο μέλλον. «Μακάρι ο Δήμος Σύρου – Ερμούπολης να σκεφτεί την καταβολή υποτροφιών για να μελετηθούν αυτά τα πράγματα σε βάθος. Υπάρχουν άνθρωποι που με ένα οικονομικό κίνητρο, όχι απαγορευτικό, θα μπορούσαν να ασχοληθούν», αναφέρει χαρακτηριστικά.

Αναζήτηση χώρου για τη φύλαξη του αρχείου στην Ποσειδωνία

Σημειώνεται ότι, η δραστηριότητα της ταξινομικής ομάδας του κ. Λούκου υπάγεται στα Γ.Α.Κ Αρχεία Νομού Κυκλάδων, στην Ερμούπολη, που αποτελούν και τον επίσημο φορέα για τη διαχείριση των αρχείων. Ωστόσο, με βάση το νόμο περί γενικών αρχείων, οι Δήμοι ή οι Κοινότητες μπορούν να έχουν δικό τους ιστορικό αρχείο, αρκεί το υλικό να είναι ταξινομημένο, προσβάσιμο και να επιτηρείται συχνά. «Αν ένα αρχείο κινδυνεύει, τα Γ.Α.Κ. είναι υποχρεωμένα να επέμβουν, να το σώσουν και να βρουν ένα τρόπο να το μεταφέρουν στην υπηρεσία τους. Αφού λοιπόν, εδώ υπάρχουν οι προϋποθέσεις μπορεί να λειτουργήσει στην Έπαυλη Τσιροπινά ένα παράρτημα του κεντρικού αρχείου, όπως επίσης και στην Άνω Σύρο, εάν βρεθεί ο κατάλληλος χώρος», διευκρινίζει ο κ. Λούκος.

Τη δεκαετία του 1990, η ομάδα του Καθηγητή αποτελούταν από προπτυχιακούς φοιτητές, οι οποίοι επισκέπτονταν τη Σύρο για να κάνουν άσκηση στα αρχεία της Ερμούπολης. Τότε, ταξινομήθηκαν πάρα πολλά αρχεία εργοστασίων και της πρόνοιας. Από το 2000, ο κ. Λούκος άρχισε να χρησιμοποιεί παράλληλα και αργότερα, αποκλειστικά μεταπτυχιακούς φοιτητές, με τους οποίους προσέφεραν τις υπηρεσίες τους και σε άλλες περιοχές της χώρας. «Έχουμε ταξινομήσει το αρχείο της Τζιας, της Αμοργού, της Σύμης και τώρα ολοκληρώνουμε της Σαντορίνης».

Στην ομάδα, συμμετέχουν σήμερα και μερικοί μεταπτυχιακοί φοιτητές που ο κ. Λούκος γνώρισε το 2000. Ο ίδιος τους έχει ονομάσει «λαγωνικά αρχείων εκλεκτής ράτσας». Είναι άνθρωποι που ξέρουν να βρίσκουν υλικό καλά κρυμμένο και να το ταξινομήσουν. «Είμαι σίγουρος ότι αυτοί θα είναι οι συνεχιστές του έργου». Ο κ. Λούκος συνταξιοδοτήθηκε το 2011, ωστόσο κάθε άνοιξη επισκέπτεται το Πανεπιστήμιο Κρήτης για να παραδώσει άτυπα μεταπτυχιακά μαθήματα. Έτσι, του δίνεται η δυνατότητα να «αλιεύσει» νέα «λαγωνικά» που έμαθαν, άκουσαν και ενδιαφέρονται να πάρουν μέρος σε αυτή την προσπάθεια, η οποία ενισχύεται και από άλλα πανεπιστήμια, καθώς και από ανθρώπους με όρεξη για βοήθεια.   

Τα επόμενα βήματα της ομάδας

Ο Καθηγητής, αναφέρεται, μεταξύ άλλων και στην τεράστια σημασία του υλικού που κάποιοι συλλέκτες φυλάσσουν στα σπίτια τους, τόσο στη Σύρο, όσο και στην Αθήνα. «Οι άνθρωποι αυτοί εμφανίζονται ως ιστοριοδίφες. Φοβάμαι ότι, το υλικό κινδυνεύει. Είναι θέμα ευαισθησίας και στοιχειώδους λογικής αυτό να γίνει γνωστό και να μπορέσει να αξιοποιηθεί».

Ένας από τους μελλοντικούς στόχους της ομάδας είναι και η ταξινόμηση του αρχείου της Ερμούπολης από το 1950 έως και το 1980-1990. Καταλήγοντας, ο κ. Λούκος επισημαίνει ότι δεν πρέπει να πεταχτεί άλλο υλικό. «Ο νόμος ήδη από τη δεκαετία του ’90 είναι σαφής. Γνώμη μου είναι, πως θα έπρεπε να υπάρχουν κυρώσεις για όποιον πετάει υλικό που αφορά τον ευρύτερο δημόσιο τομέα».

Α. Αθανασίου: «Νιώθω υπερήφανος που σώσαμε αυτό το υλικό»

Τις ευχαριστίες του προς τον Ομότιμο Καθηγητή Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και την ταξινομική ομάδα του εκφράζει ο Χωρικός Αντιδήμαρχος Ποσειδωνίας, Αλέξης Αθανασίου. «Αυτό που κάνουν είναι χρέος προς την ιστορία και τον τόπο μας. Ο δήμος υποστηρίζει με κάθε τρόπο το έργο τους. Είχα μια αγωνία για την τύχη αυτού του υλικού, από τότε που άρχισα να ασχολούμαι με τα κοινά. Το έβλεπα στα κοινοτικά καταστήματα και φοβόμουν ότι, κάποια στιγμή θα γίνει κάρβουνο ή θα πεταχτεί στην ανακύκλωση. Το είπα στον κ. Λούκο και νομίζω ότι καταφέραμε να περισώσουμε ό,τι μπορούσαμε. Η συνολικότερη εικόνα από τις κοινότητες και τα χώρια θα είναι μέρος των Γενικών Αρχείων του Κράτους Νομού Κυκλάδων που αφορά στη Σύρο. Από κει και πέρα, το όνειρό μας είναι να τελειώσουμε την ταξινόμηση και να βρούμε έναν χώρο που θα λειτουργεί ως παράρτημα, όπου ο μελετητής-ερευνητής θα μπορεί να δει κάποια πράγματα» σημειώνει ο κ. Αθανασίου, δηλώνοντας υπερήφανος που ένας κύκλος, μεγάλης ιστορικής σημασίας για το νησί, έκλεισε.