Η Μινωική Κυδωνία αποκαλύπτεται…

Στο λόφο Καστέλι χτυπούσε πάντα η καρδιά της πόλης, καθώς εκεί ιδρύεται προς το τέλος της τέταρτης χιλιετίας η “Κυδωνία” η οποία συγκαταλέγεται στις αρχαιότερες πόλεις της Ευρώπης με συνεχή κατοίκηση περίπου από το 3500 π.Χ. μέχρι σήμερα. Ο λόφος Καστέλι ήταν ανέκαθεν το στρατηγικό της σημείο, η ακρόπολή της.

Με αφορμή τις εξελίξεις που αφορούν το ιστορικό κτηριακό συγκρότημα στον λόφο Καστέλι, για την σημασία της Μινωικής Κυδωνίας και των μοναδικών ευρημάτων της, μιλούν στις “διαδρομές” η επίτιμη γενική διευθύντρια Αρχαιοτήτων & Πολιτιστικής Κληρονομιάς, διευθύντρια ανασκαφών στον λόφο Καστέλι Χανίων Μαρία Βλαζάκη καθώς και η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Χανίων Ελένη Παπαδοπούλου.

Την ίδια ώρα σημαντική εξέλιξη κρίνεται η διαδικασία για την σειριακή εγγραφή του ανακτόρου της Μινωικής Κυδωνίας στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της Ουνέσκο, μέσω προγραμματικής σύμβασης μεταξύ ΥΠ.ΠΟ. και Περιφέρειας Κρήτης.

Η ίδρυση

Η ίδρυση της Κυδωνίας που ανάγεται στα Μινωικά χρόνια, συνδέεται δηλαδή με το Μίνωα, εξακριβώνεται από τις πινακίδες της Γραμμικής Β’ γραφής της Κνωσού ανάμεσα σε άλλα κέντρα της Κρήτης που συνδέονταν με την Κνωσό.

Επρόκειτο για μια πλούσια και λαμπρή αρχαία κρητική πόλη κρίνοντας από τη σπουδαιότητα των αρχαίων ευρημάτων που έφεραν στο φως οι αρχαιολογικές ανασκαφές των τελευταίων δεκαετιών.

Γρήγορα αναπτύχθηκε σε έναν από τους δυναμικότερους οικισμούς στο νησί και ανακτορικό κέντρο, σύμφωνα με τα σπουδαία αρχιτεκτονικά και κινητά ευρήματα και κυρίως το μεγάλο αριθμό πήλινων πινακίδων Γραμμικής Α’ και Β’ γραφής που έχουν έρθει στο φως κατά τις ανασκαφές και που δηλώνουν υψηλή διοικητική οργάνωση.

Γύρω στα 1500 π.Χ. τα περισσότερα κρητικά κέντρα καταστράφηκαν από μεγάλη πυρκαγιά και ορισμένα εγκαταλείφθηκαν. Τα αποτελέσματα της καταστροφής αυτής είναι ιδιαίτερα αισθητά στον λόφο Καστέλι. Ολόκληρα οικοδομήματα θάφτηκαν μέσα στα χαλάσματα μαζί με μια εντυπωσιακή οικοσκευή, που σταδιακά ανακαλύπτουν οι ανασκαφές.

«Εκεί χτυπούσε πάντα η καρδιά της πόλης»

«Η πόλη των Χανίων (Κυδωνία) συγκαταλέγεται στις αρχαιότερες πόλεις της Ευρώπης με συνεχή κατοίκηση περίπου από το 3500 π.Χ. μέχρι σήμερα. Ο λόφος Καστέλι στην Παλιά Πόλη ήταν ανέκαθεν το στρατηγικό της σημείο, η ακρόπολή της. Εκεί χτυπούσε πάντα η καρδιά της πόλης και εκεί πραγματοποιούνται οι συστηματικές ανασκαφές σήμερα υπό την διεύθυνσή μου», σημειώνει η Μαρία Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη, επίτιμη γενική διευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς και διευθύντρια ανασκαφών στον λόφο Καστέλι Χανίων.

«Ανάμεσα στο πλήθος των πολύ σημαντικών ευρημάτων που έχουν έρθει στο φως και τα οποία ο επισκέπτης θα μπορεί να θαυμάσει σε πλήρη ανάπτυξη στην έκθεση του Νέου Αρχαιολογικού Μουσείου, δύο αντικείμενα κατέχουν την πρώτη θέση:

Το πήλινο σφράγισμα του “Δεσπότη” ή “Ηγεμόνα”

«Θεωρούμε ότι αποτελεί σχηματική απεικόνιση του μινωικού ανακτορικού κέντρου, του σημαντικότερου της δυτικής Κρήτης, όπως το έβλεπε κανείς από τη θάλασσα, καταλαμβάνοντας τον λόφο με το υψηλότερο σημείο του στον χώρο των τριών κτηρίων του Πολυτεχνείου Κρήτης» τόνισε η κα Βλαζάκη ενώ η προϊσταμένη της Εφορείας Χανίων Ελένη Παπαδοπούλου συμπλήρωσε πως είναι «ένα από τα σπουδαιότερα ευρήματα των ανασκαφών της Κυδωνίας και εικονίζεται παράσταση μοναδική για τη Μινωική τέχνη».

Ειδικότερα, το αριστουργηματικό αυτό σφράγισμα ανακαλύφθηκε στην πλατεία της Αγ. Αικατερίνης, στο λόφο Καστέλι και πρόκειται για το αποτύπωμα ενός χρυσού δακτυλιδιού, το οποίο ήταν σύμβολο εξουσίας.

Το σφράγισμα απεικονίζει πολυώροφο συγκρότημα στη θέση που βρίσκεται το “μπαλκόνι των Χανίων” στον λόφο Καστέλι την οποία προστατεύει ανδρική μορφή που έχει κοσμική και θρησκευτική εξουσία. Πάνω στις στέγες του κτηρίου απεικονίζονται τα κέρατα καθοσιώσεως, δηλαδή τα διπλά κέρατα του ταύρου, θρησκευτικό σύμβολο δύναμης που απεικονίζεται πολύ συχνά σε παραστάσεις που έχουν θρησκευτικό χαρακτήρα στην Μινωική τέχνη. Από κάτω δηλώνονται τα κύματα της θάλασσας, ο βράχος και πιο χαμηλά η θάλασσα. Δείχνει δηλαδή μια εικόνα του λόφου Καστέλι όπως θα το έβλεπε κανείς ερχόμενος από τη θάλασσα.

Απαντώντας σε ερώτηση εάν είναι πιθανό, στο συγκεκριμένο σημείο όπου απεικονίζει το σφράγισμα, να υπάρχουν θαμμένα μινωικά στρώματα, που θα αποκαλυφθούν εάν συνεχιστούν οι ανασκαφές, η κα Παπαδοπούλου απάντησε ότι «είναι πολύ πιθανόν, αφού νότια των κτηρίων υπάρχουν και έχουν αποκαλυφθεί μέσα από ανασκαφές (πλατεία Αγ. Αικατερίνης και βορειότερα)».

Η μυκηναϊκή πήλινη πινακίδα Γραμμικής Β΄γραφής

Η μυκηναϊκή πήλινη πινακίδα Γραμμικής Β΄γραφής (περίπου 1250 π.Χ.).

Σε μια πρώτη μορφή της ελληνικής γλώσσας, το κείμενο της πινακίδας αναφέρεται σε ιερό του Δία (Δίον) με σύνναο θεό τον Διόνυσο, στους οποίους προσφέρονται αμφορείς γεμάτοι με μέλι. Με την ανάγνωση αυτής ακριβώς της πινακίδας επιβεβαιώθηκε ότι η λατρεία του Διονύσου υπήρχε στην Ελλάδα ήδη από την 2η χιλιετία π.Χ. και εξελικτικά συνδέθηκε με την εμφάνιση του αρχαίου θεάτρου στον κόσμο. Δεν εισήχθη τον 7ο αι. π.Χ. από την Ανατολή, όπως πίστευαν μέχρι πρόσφατα, τόνισε η κα Βλαζάκη.

Το άδυτο

Η εγκατάσταση της Μινωικής Κυδωνίας καταλαμβάνει τον λόφο Καστέλι, όπου έχουμε αρχαιολογικές ενδείξεις της πρώτης κατοίκησης ενώ ο οικισμός εκτείνεται στην περιοχή της Σπλάντζιας όπου έχει ανασκαφεί τμήμα της οδού Δασκαλογιάννη και έχει αποκαλυφθεί ένα σημαντικό θρησκευτικό ιερό, το ονομαζόμενο Μινωικό ιερό που χρονολογείται στα 1.600 π.Χ. Πρόκειται για ένα άδυτο ή δεξαμενή καθαρμών, έναν τύπο ιερού που συναντάται σε ανάκτορα και ανακτορικές εγκαταστάσεις ή σε επαύλεις. Μέσα στο άδυτο γίνονταν τελετουργικές πράξεις τις οποίες παρακολουθούσε περιορισμένος αριθμός μυστών.

Το ιερό είναι τοιχογραφημένο και στους τέσσερις τοίχους του και πρόκειται να αναπαρασταθεί στο νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Χανίων, ανέφερε η κα Παπαδοπούλου.

Εντυπωσιάζει ο διάκοσμος του πεσσού με την απεικόνιση του πυρήνα του μαρμάρου ωσάν στροβίλου, που αυθόρμητα οδηγεί σε αποτροπαϊκούς συνειρμούς.

Η ανθρωποθυσία και ένα εύρημα ιδιαίτερης σημασίας διεθνώς

Σύμφωνα με την κα Βλαζάκη, «τα τελευταία χρόνια, οι ανασκαφές στον λόφο Καστέλι έχουν φέρει στο φως ένα εύρημα ιδιαίτερης σημασίας διεθνώς: μια μεγαλειώδη θυσία, η οποία έλαβε χώρα στη μυκηναϊκή περίοδο της Κρήτης και συγκεκριμένα γύρω στο 1250 π.Χ. Τρομακτικός σεισμός μεγέθους 6.5-7.5 ρίχτερ ενεργοποίησε ρήγμα που διατρέχει τον λόφο από δυτικά προς τα ανατολικά. Οι κάτοικοι του μυκηναϊκού ανακτορικού κέντρου της Κυδωνίας είδαν τη γη, στα σημεία πορείας του ρήγματος, να ανοίγεται, να ανυψώνεται και να κατακρημνίζεται. Θεώρησαν ότι αυτό ήταν αποτέλεσμα της οργής των χθόνιων δαιμόνων και θυσίασαν περίπου 45 αιγοπρόβατα, 2 βόδια, 4 γουρουνάκια και μία νέα κοπέλα, για τον εξευμενισμό και κατευνασμό της θείας οργής. Για τον σκοπό αυτό έφεραν τα σφάγια, διαμελισμένα, σε συγκεκριμένο σημείο του ρήγματος που διαπερνούσε μια μεγάλων διαστάσεων αίθουσα τελετών και αυλή (στην οδό Κατρέ), το ισχυρό δάπεδο της οποίας, κατασκευασμένο από ασβεστοκονίαμα, είχε εντυπωσιακά διαρραγεί. Ακριβώς στο σημείο αυτό τοποθέτησαν τα σφάγια “άγευστα” και τα σφράγισαν με πέτρες και πλάκες, προσφέροντας τα στις δυνάμεις του Κάτω Κόσμου. Το σημαντικότερο βέβαια γεγονός είναι η ανθρωποθυσία που αυτόματα φέρνει στο νου θυσίες παρθένων της ελληνικής μυθολογίας, ορισμένες από τις οποίες έγιναν γνωστές από έργα των τραγικών ποιητών της αρχαιότητας. Συνειρμικά, πλέον, οι πράξεις αυτές οδηγούν στα μυκηναϊκά χρόνια, με κορυφαία τη θυσία της Ιφιγένειας. Συνήθως παρουσιάζονται ως πράξεις βαθιάς υποταγής και ευλάβειας στο θείο και όχι ως άγριες σφαγές. Μάλιστα, η τοπική παράδοση της Κυδωνίας αναφέρεται στη θυγατέρα του βασιλιά Κύδωνα Ευλιμένη, η οποία θυσιάστηκε ως παρθένα στους ήρωες της χώρας για να τη σώσει από εχθρικές επιθέσεις. Η αρχαιολογική διαδρομή είναι ακόμη μακριά και γεμάτη εκπλήξεις στον λόφο της Μεραρχίας που σηκώνει το βάρος ενός πυκνού παρελθόντος και μιας μακραίωνης ιστορίας, όπου αναμειγνύονται οι παραδόσεις με τα ανασκαφικά δεδομένα. Πολύ σημαντικά ευρήματα έδωσαν και οι φετινές ανασκαφές, τα δεδομένα των οποίων επεξεργαζόμαστε, θα κατατεθούν στο Υπουργείο Πολιτισμού όπως πάντα και θα ανακοινωθούν πολύ σύντομα».

Οι πινακίδες Γραμμικής Α’ γραφής

Στα πολύ σημαντικά ευρήματα της Μινωικής Κυδωνίας συγκαταλέγονται εκτός από την πληθώρα των αγγείων και σφραγίδων, ένα πολύ μεγάλο σύνολο από πινακίδες της Γραμμικής Α’ γραφής, πρόκειται για 99 πινακίδες που βρέθηκαν στο οικόπεδο της οδού Κατρέ, το οποίο είναι επισκέψιμο.

Μαζί με τις πινακίδες εντοπίστηκε και ένας μεγάλος αριθμός σφραγισμάτων και δισκίων.

Τα αποτυπώματα των σφραγίδων μαρτυρούν την λειτουργία ενός εξελιγμένου συστήματος διοικητικής οργάνωσης που είχε σχέση αφενός με τη συγκεντρωτική οικονομία του οικισμού, δηλαδή υπήρχε μια αρχή που έλεγχε τα προϊόντα και τα εμπορεύματα καθώς οι πινακίδες αυτές είχαν λογιστικό χαρακτήρα. Επομένως υπήρχε διοικητική οργάνωση, υπήρχε ιεραρχία, υπήρχαν αξιωματούχοι, γιατί τις γραφές Γραμμική Α και Β, δεν τις γνώριζε ο απλός λαός αλλά μια ιεραρχία αξιωματούχων οι οποίοι κρατούσαν τις λογιστικές καταγραφές του ανακτορικού κέντρου, σύμφωνα με την κα Παπαδοπούλου.

Τα Μινωικά ανάκτορα προς εγγραφή στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της Ουνέσκο

Οι συστηματικές ανασκαφές στο λόφο Καστέλι συνεχίζονται αυτή την περίοδο στην οδό Κατρέ.

Ιδιαίτερα σημαντική κρίνεται η διαδικασία για την κατάρτιση φακέλου υποψηφιότητας όλων των Μινωικών ανακτορικών κέντρων (Κνωσός, Φαιστός Ζάκρος, Μάλλια, Ζώμινθος, Κυδωνία) στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της Ουνέσκο.

Η προγραμματική σύμβαση για τη σειριακή εγγραφή του ανακτόρου της Μινωικής Κυδωνίας έχει ήδη υπογραφεί μεταξύ ΥΠ.ΠΟ και Περιφέρειας Κρήτης ώστε ο φάκελος να κατατεθεί στην Ουνέσκο.